yansıttıkları belirlenmiştir [29]. Bu bağlamda öğretmenlerin yeterli düzeyde bilimin doğası anlayışına sahip olmaları önemlidir. Çünkü fen öğretiminde bilimin doğasına gerekli vurgunun yapılması ve öğretmenlerin bunu öğrencilere kazandırmaya yönelik çabaları bu anlayışa sahip olmalarına bağlıdır.
2.4 Bilim Tarihi, Bilim Tarihinin Tanımı ve Özellikleri
Bu bölümde, bilim tarihinin tanımına, bilim tarihinin öğretim ortamına dahil etmenin yollarına ve nedenlerine, bilim tarihinin öğretmen eğitimindeki önemine yer verilmiştir.
Yıldırım (2005)’a göre bilim tarihi “Kısaca bilimin doğuş ve gelişme
öyküsüdür.” [30, s.13].
Yapılan çalışmalarda [13, 17, 31] bilimin doğası anlayışını kazandırmada öğretime bilim tarihini dahil etmenin yararlarından bahsedilmiştir. “Bilim tarihinin fen
eğitimine dahil edilmesine ilişkin ilk anlamlı çalışma 1940’ların sonunda Conant tarafından geliştirilen “Tarihsel Olay Çalışmaları” (History of Science Cases ) ile başlamıştır” [Russell 1981, aktarma 32, s.336].
Bilim tarihinin fen eğitimi açısından öneminin farkına varılmıştır. Farklı zamanlarda ve ülkelerde fen öğretim programlarına bilim tarihini dahil etmenin gerekçeleri olarak şunlar belirtilmiştir:
1. Bilim tarihinin, bilimsel kavramların ve yöntemlerin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmasıdır.
2. Tarihsel yaklaşımların bireysel düşünme gelişimini bilimsel fikirlerin gelişimi ile birleştirmesidir.
24
3. Bilim tarihi gerçekten çok değerli olması bilim tarihindeki ve kültüründeki önemli olayların (Bilimsel devrim, Darvincilik, penisilinin bulunması vb.) tüm öğrenciler tarafından bilinmesinin sağlamasıdır.
4. Bilim tarihinin bilimin doğasını anlamak için gerekli olması
5. Bilim tarihinin genellikle fen ders kitaplarında ve sınıflarında bulunan dogmalara karşılık vermesidir.
6. Bilim tarihinin, bilim insanlarının yaşadıkları zamanları ve hayatları gözden geçirme fırsatı verdiğinden, bilim olgusunu insancıllaştırması ve bilimi daha az soyut ve öğrenciler için daha çok çekici yapmasıdır.
7. Bilim tarihinin, diğer akademik disiplinler kadar bilim konuları ve disiplinleri için bağlantı kurulmasına izin vermesidir. Yani fen öğretiminde bilim tarihine yer vermenin öğrencilerin matematik, edebiyat, politika tarihi, teoloji, coğrafya, felsefe gibi disiplinleri öğrenirken belirli bilimsel konuları öğrenmelerine izin vermesidir. Ayrıca bilim tarihinin insanlığın başarılarının birleştirici ve birbirine bağlılığının doğasını sergiliyor olmasıdır [13].
Ulusal Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’mızda “fen bir bilgi birikimi olduğu
kadar, bunun nasıl elde edildiği ile ilgili tarihsel süreçleri ve yöntemleri de içine alan ve genişletilmesi gereken bir miras olarak” tanımlanmıştır. Buradan da Ulusal Fen ve
Teknoloji Öğretim Programı’nda da bilim tarihine değinildiğini söyleyebiliriz [19, s.16].
Wang ve Marsh (2002) fen eğitiminde bilim tarihinin rolünü sınamak için kavramsal bir yapı oluşturmuştur. Oluşturdukları kavramsal yapı ile bilim tarihini öğretim ortamına dahil etmenin olası yararlarından bahsetmişlerdir. Bu kavramsal yapı kavramsal durum, süreçsel durum ve insani durum olmak üzere sınıflandırılmıştır:
1. Kavramsal Durum: Kavramsal anlamayı sağlamak için bilim tarihini öğretimine dahil etmekle, bilimsel bilginin iki aşaması vurgulanmaktadır. Bunlar:
a) Bilimsel Bilginin Sunumunu Zenginleştirme: Bilim tarihi, bilimsel bilginin, bilimsel fikirlerin, kanunların ve teorilerin nasıl
25
yapılandırıldığını belirten durumlar içerir. Bu da öğrencilerin bilimsel bilgiyi anlamalarını somutlaştırmaktadır.
b) Deneme Niteliğinde Bilimsel Bilgiye Vurgu Yapma: Bilim tarihinin, yeni bir kavramsal şemanın nasıl eskisinin yerini aldığı ve iki şemanın birbiri ile nasıl çakıştığını görmesi adına kavramsal bilgiyi kolaylaştırıcı etkisi vardır.
2. Süreçsel Durum: Bilimdeki süreç ile ilgili anlama için bilim tarihi yardımcı olabilir.
a) Deney Tasarlama Süreçleri: Bilim insanlarının kavramların gelişim sürecinde hataları ile öğrencilerin hataları arasında bulunan paralellikle öğrenciler bilim tarihi ile bu yanlışlarını görme fırsatı bulurlar.
b) İnceleme Süreci: Bilim tarihi ile öğrenciler bilim insanlarının takip ettiği çeşitli süreçleri tanıma fırsatı bulmaktadır. Genelde vurgulanan anlayış seri halindeki deneyler sonucu ulaşılan bilimsel bilgidir yani tümevarım yaklaşımıdır. Fakat bilim tarihindeki bazı kavramsal değişiklikler, deneysel inceleme ve ispatlama öncesi ortaya sunulan felsefi tartışmalardan sağlanmıştır. Bilim tarihindeki bu örneklerde öğrencilerin tümdengelim yaklaşımını tanımaları sağlanır. Bilim tarihi iyi incelendiğinde bilginin ortaya çıkarılmasında yer alan iki bilimsel sürecinde önemli etkileri olduğu görülmektedir.
c) Sonuçlandırma, Çıkarımda Bulunma, Detaylandırma, Rapor Etme ve
Uygulama Süreçlerini Geliştirmeye Yardımcı Olma Süreci: Bilim
tarihinde, bilimsel süreç sadece düşünmeyi ve incelemeyi içermeyip uygulama ve rapor yazmayı da içermektedir. Bilimsel okuryazar olan bir bireyin grafikleri okuyabilmesi ve uygulamaların arkasındaki prensipleri anlayabilecek düzeyde olması gerekmektedir.
3. İnsani Durum: Bilim insanlarının hayatlarını nasıl bilime adadığını bilmek motive edici olabilir. Bunun yanında bilim tarihi, bilim insanlarının bir takım olarak nasıl davrandıklarını, diğer bilim insanları ile ilişkilerini, ekonomik, politik, sosyal ve kültürel çevreye nasıl dahil olduklarını göstermektedir.
26
a) Psikolojik Faktörler: Bilim tarihi, öğrencilerin bilimsel araştırmanın arkasında yatan psikolojik durumları anlamaya yönelik olaylar içermektedir. Bu durumda öğrencilerin bilime karşı olumlu tutum oluşturmalarına yardımcı olmaktadır.
b) Sosyal Faktörler: Bilim tarihindeki geçmişteki bilim insanlarının değişime uğramayan fikirler ya da otorite ile bilimsel girişimler yaparak nasıl mücadele ettiklerini bilme bilimsel araştırmanın sadece laboratuar araştırmalarından ibaret olmadığının görülmesini sağlamaktadır.
c) Kültürel Faktörler: Farklı kültürlerden bilim insanlarını tanımak öğrencilere bilimsel bilginin keşfinin evrensel olduğunu anlamalarını ve bilimsel sorgulamaya ve araştırmaya istekli olan herkesin bilimsel keşifler yapabileceği konusunda cesaretlendirilmelerini sağlamaktadır [17].