Bilişsel Gelişim Özellikleri

Üstün yeteneklilik, bilişsel gelişim alanında meraklılık, bir konuyu derinlemesine irdeleyici sorular sormak, yaşının üzerinde odaklanma ve sorun çözme becerileri olarak ortaya çıkmaktadır. Üstün yetenekli çocukların bilişsel gelişim alanındaki hızları diğer gelişim alanlarından belirgin şekilde farklılıklar göstermektedir (Metin, 1999).

Soyut düşüncenin bir göstergesi olan kavram oluşturma konusunda yeteneklidirler. Kavramlar arasında mantıksal bir ilişkiyi görebilme, onlar için çok ilgi çekicidir (Davaslıgil vd., 2004). Soyut düşünce yetenekleri gelişmiş olduğundan daha küçük yaşlardan itibaren dildeki mecazi anlamları anlayabilirler. Erken bilişsel gelişimleri sayesinde daha küçük yaşlardan itibaren mantıksal çıkarsamalar yapabilmekte ve yaratıcılıklarını da kullanarak karmaşık sorunlara rahatlıkla çözümler bulabilmektedirler.

Üstün yetenekli çocuklar neden, niçin, nasıl sorularını çok sık sormakta, ilgi duyduğu alanla ilgili olarak yaşına göre çok üst düzeyde problem çözme becerileri göstermektedirler (Tucker ve Hafenstein, 1997). Üstün yetenekli çocuklar geniş hayal gücüne sahiptirler ve yaratıcılıkları gelişmiştir. Akranlarından farklı ve hızlı düşünebilmekte, ayrıntıları görebilmekte, ortaya farklı fikirler koyabilmekte ve böylece yeni mekanik aletler tasarlayabilmektedirler (Cutts ve Moseley, 2004).

Bu çocukların dikkat süreleri akranlarına göre daha uzundur. Meraklı olmaları ve öğrenme isteğine sahip olmalarından dolayı, özellikle ilgi duydukları konularda dikkatlerini daha uzun süre yoğunlaştırabilmektedirler (Davaslıgil, 1990).

17

Üstün yetenekli çocukların başka bir bilişsel özelliği de küçük yaşta ve kendi başlarına okumayı öğrenmeleridir. Yetişkinlerin yardımı olmadan, çeşitli tabelalardan ya da ürün logolarından harfleri analiz eder ve daha sonra yüksek sentez yetenekleri sayesinde yeni kelimeleri okumakta kullanabilirler. Bunun yanı sıra, küçük yaşlardan itibaren sözcük hazinelerini sürekli zenginleştirmekte ve sözcükleri tam anlamlarıyla kullanmaktadırlar. Bellekleri çok güçlü olduğu için, kolayca ezber yapabilmekte ve ezberlediklerini uzun zaman hafızalarında saklayabilmektedirler (Cutts ve Moseley, 2004).

Kendini ifade edebilme konusunda da farklı özelliklere sahiptirler. Geniş bir ilgi alanı yelpazesine sahip olan bu çocuklar, iyi bir gözlem gücüne sahiptir ve eleştirel düşünebilme özelliğini de taşımaktadır (Akarsu, 2004).

Üstün yetenekli çocuklar çabuk öğrenirler, çok iyi gözlemcidirler, soyut kavramları anlayabilirler, hayal güçleri gelişmiştir ve oldukça yaratıcıdırlar. Orijinal fikirler geliştirirler ve yaratıcıdırlar. Bu çocukların sordukları soruları cevaplamak çoğu zaman oldukça zordur. Normal gelişim gösteren çocuklar için sordukları sorulara aldıkları yüzeysel cevaplar yeterli olurken, üstün yetenekli çocuklar, olayların ve durumların derinlemesine ve ayrıntılı açıklamalarına isterler. Üstün yetenekli çocuklar ayrıntıları, hikayeleri, olayları çabuk kavrar, fikirler ve olaylar arasındaki bağlantıları kolay keşfeder. Üstün yetenekli çocuklar yeni şeyler keşfetmek için uzun zaman harcamakta, bazen inatçılık noktasına varan sabit bir dikkat sergileyebilmektedirler. Bu çocuklar oyun kurallarını hemen kavramakta, hatalarından ders almakta, istediklerini yapmak veya yaptırmak için diğerlerini ikna edici eşsiz fikirler öne sürebilmektedirler (Portes, 1999).

Sıradan sınıflarda üstün yetenekli çocuklar ile parlak çocuklar sık sık karıştırılırlar. Dikkatle incelendiğinde üstün yetenekli çocukların parlak çocuklardan farklı olduğu görülür. Parlak çocuklar sorulan sorulara cevap verirken üstün yetenekliler genellikle konuya farklı yönlerden bakarlar ve soru hakkında ayrıntılı tartışmalar yaparlar. Üstün yetenekli çocuklar yeni tasarımlar oluşturur, farklı bakış açıları ile gözlemler, bilgiyi işler ve bir yetişkin gibi konuyu tartışırlar (Yılmaz, 1997).

Üstün zekalı ve yetenekli öğrenciler; sürekli zihinsel bir etkinlik ile meşgul olmak isterler. Yeni bilgiler edinmek konusunda sınırsız bir isteğe sahiptirler. Ayrıca her konuyu derinlemesine öğrenmek isterler. Bilginin nedenlerini ayrıntıları ile öğrenmeye çabalarlar. Bu çocuklar bir faaliyeti tek başına yapabilme, kendi başına başlama ve bitirme gibi yeteneklerde

18

arkadaşlarından daha ileridirler. Çok güçlü ve hızlı çalışan bir hafızaya sahiptirler. Görüp duyduklarını çok uzun süre belleklerinde saklayabilirler. İlişkileri kolayca kavrayabilir ve yorumlayabilirler. Zekice tasarımlar yapabilirler. Bir şeyi yeniden şekillendirmek için uğraşırlar. Her şeyi mükemmel yapmak isterler ve bundan çok haz duyarlar. Her zaman yaptıklarının en iyi olması gerektiğini düşünür ve bunun için çaba gösterirler. Bu düşünce içinde olduklarından başarısızlıklar onlar üzerinde çok fazla olumsuz etkiler yapabilmektedir. Kendilerini ifade etmede rahattırlar. Kendilerine güvenleri çok fazladır. Bunun için kimseden yardım almaya ihtiyaç duymazlar. Her işi kendi başlarına halledebileceklerini düşünürler. Uyaranlara karşı olgun ve özgün tepkilerde bulunurlar. Farklı konulara karşı ilgi duyarlar. Alışılana değil farklı alanlara merak ve ihtiyaç duyarlar. Soyut kavramları oluşturma konusunda yeteneklidirler. Kavramlar arasındaki ilişkileri ve bunların anlamlarını görebilme onlara çok büyük haz verir (Davaslıgil vd., 2004). McCarney üstün yeteneklilerin eğitim çevresindeki hataları, yanlışları veya kusurları kolayca fark etme ve çeşitli hobiler, koleksiyonlar veya aktivitelerle ilgilenme özelliklerinden söz eder (McCarney, 1987).

Üstün yetenekli çocuklar gerçek ve hayal arasındaki farkı çok erken yaşlarda öğrenirler. Genellikle kavramları ya da durumları irdelerler ve mantıklı nedenlerini ararlar. Çok karmaşık düşünme becerilerine sahiptirler. Çalışmak için kendilerine en uygun sistemi deneyerek bulurlar (Çağlar, 2004). Dikkat alanları geniştir ve dikkat süreleri genellikle yaşıtlarından daha uzundur. Özellikle ilgi duydukları konularda dikkatlerini daha uzun yoğunlaştırabilirler (Davaslıgil, Aslan ve Beşkardeş, 2000).