Bilgisayarlı öğrenme kaynakları öğretimin niteliğini artırabilmek-tedir. Ancak, bilgisayarlı öğrenme kaynaklarıyla ilgili öğrenme sürecini etkileyen etmenler de vardır. Bu etmenlerden başlıcaları; güdülenmişlik düzeyi, bilginin niteliği, etkileşim, bireysel farklılık, yazılım türü, uzak-tan eğitim uygulayıcılarının bilgisayarlı öğrenme kaynaklarını algılama biçimi, ders programının BDÖ yazılımıyla ilişkisi ve ergonomidir. Öğ-renme sürecini etkileyen bu etmenlerin tümünün önemli olduğu söyle-nebilir. Ancak, insan sağlığıyla doğrudan ilgili olması nedeniyle ergo-nomi bilgisayarlı öğrenmede diğer etmenlere göre daha önemli hale gelmektedir22. Ergonomi, insan ile işin birbirine en uygun biçimde uy-durulması amacı ile insan biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlik-te kullanılmasıdır23. Eğitim ergonomisi ise eğitim kurumlarında eğitim sürecine katılanların çalışma koşullarını iyileştirmek suretiyle bireylerin dengeli gelişmesine ve eğitimin niteliksel yönden iyileştirilmesine kat-kıda bulunma anlamına gelmektedir24. Bilgisayarlı öğrenme kaynakla-rıyla ilişkili ergonomide başlıca iki önemli öğe vardır. Bunlardan biri kullanıcının bulunduğu fiziksel ortam, diğeri de yazılımın kullanıcı ara yüzüdür.
Fiziksel ortam: Eğitim görenlerin kendilerine ergonomik bir or-tam sağlaması gerekir. Bilgisayarlı öğrenme kaynaklarıyla ilgili ergo-nomi de çoğu zaman, bilgisayarda çalışmanın yaratacağı zararlı etkiler olarak ele alınmaktadır. Bilgisayarda çalışmanın zararlı etkilerini belir-lemeye yönelik araştırmalar yoğun bir biçimde sürdürülmektedir. Son zamanlarda bilgisayarla ilgili manyetik alanlar kaygıya neden olmakta-dır. Bazı araştırmalar, manyetik alanların insanlara zararları olduğunu göstermiştir. Üreticiler, yaptıkları ürünlerle oluşan manyetik alanları azaltmaya başlamışlardır. Çoğu yeni monitör tasarımına özel örtüler eklenmektedir25.
Bazı çalışanlar, bilgisayarda çalışırken uygun olmayan duruş biçi-mi nedeniyle şikayette bulunmaktadır. Bu sorun ortadan kaldırılabil-mektedir. Bilgisayarda çalışarak öğrenmenin strese neden olduğundan da söz edilmektedir. Stresin bilgisayarda çalışmaktan mı, yoksa fazla çalışmaktan mı kaynaklandığı yeterince bilinmemektedir. Nedeni ne olursa olsun stres, en yaygın ofis sorunudur. Ofisteki stres sorununun Ergonomi, insan
ile işin birbirine en uygun biçimde
Bilgisayarlı Öğrenme Kaynakları 233 çözümü biraz daha zordur. Stresi azaltmak için insanın yerinden kalkıp
dolaşması gerekmektedir.
İnsan rahatlığıyla ilgili bir araştırmanın sonuçlarına dayalı olarak bilgisayarla çalışılırken şu özellikleri dikkate almak gerektiği öneril-mektedir26- 27:
Ekrandan göz uzaklığı 46-71 santimetre.
Klavyenin yerden yüksekliği 70 santimetre.
Koltuğun yüksekliği 41 santimetre.
Ekran merkezinin yerden yüksekliği 99 santimetre.
Parlamayı azaltmak için ekran eğimi 15 derecedir.
Bu özellikler az da olsa insanların boyuna göre değişebilmektedir.
Yapılan birçok çalışmanın sonuçlarına dayalı olarak bilgisayar için sunulan öneriler de vardır. Bu önerilerden başlıcaları şunlardır:
Oturulan yer yüksek olmamalıdır. Çünkü, ayakların yüksekte kalarak sallanması kan akışını azaltmaktadır. Kan akışının azalması da, diz ve bileklerin ağrımasına yol açmaktadır. Otu-rulan yer; ayarlanabilir, geriye yaslanılabilir, yanlara kol konu-labilir olmalıdır.
Ekranda parlama olmamalıdır. Güneşten ya da aşırı ışıklı ay-dınlatmadan gelecek doğrudan ışıktan kaçınılmalıdır.
Yazılı materyal ekrana yakın olmalıdır. Kağıda uzaktan ya da yandan bakılması göz bozukluğu oluşturabilir. Piyasadaki kağıt tutuculardan yararlanılmalıdır. Kağıt tutucuların konabileceği en iyi yer ekranın yakınıdır.
Klavye ve fare, kolların yatay olmasını sağlamalıdır. Parmakla-rı ya da bileği aşıParmakla-rı geniş açılarda çalışmaya zorlayan bir klavye sinirlerin gerilmesine, hatta kasılmasına neden olur. Ayarlana-bilir setler kullanılmalıdır.
Ekran eğimli ve dönebilir olmalıdır. Ekran göz düzeyinde ya da aşağısında olmalı ve görüş hattının 20 dereceden fazla üs-tünde olmamalıdır. Baş yukarı uzandıkça boyun ve sırttaki ger-ginlik artar. Ekranda radyasyon camı olmalı ya da ekran düşük radyasyonlu yapılmış olmalıdır.
Bilgisayarlı öğrenme ortamı oluştururken dikkate alınması gereken başka öneriler de vardır. Söz konusu öneriler de şunlardır:
İyi akustik sağlayabilmek için yerler halı ile kaplanmalıdır.
Parlamayı azaltmak için ışıklandırma dolaylı olmalıdır.
Tavan akustik olmalıdır.
Ses kulaklıkla iletilmelidir.
Öğrenci dostu olarak tasarlanmış iyi bir yazılım öğrenciyle uyum sağlar.
Donanım için değil, insan rahatlığı için havalandırma olmalı-dır.
Donanımı voltaj düşmesinden oluşacak etkilerden korumak için elektrik gücü sabit olmalıdır28- 29.
Bilgisayarlı öğrenmede kullanılan yazılımların öğrenci dostu ol-masının da büyük önemi vardır. Öğrenci dostu olarak tasarlanmış iyi bir yazılım öğrenciyle uyum sağlar. Öğrencinin yazılıma uyumu da öğren-meyi kolaylaştırır.
“Öğrencinin yazılıma uyumu öğrenmeyi kolaylaştırır” ifadesini örneklerle açıklayınız.
Kullanıcı Ara Yüzü: Kullanıcı ara yüzü öğretim yazılımlarında, kullanıcı ile bilgi alışverişini sağlayan kısımdır. Kullanıcı ara yüzü;
elverişlilik ve iletişim kolaylığı özellikleri ile önem taşır30- 31.
Elverişlilik: Bir kullanıcı ara yüzünün elverişli olması şu özellikle-ri vurgulamaktadır:
Kullanıcı, kullanım belgesine gereksinim duymadan bilgisa-yardan yararlanabilmelidir. Yardım almak zorunda kalmamalı-dır.
Kullanıcı, yazılımı kullanırken birçok bilgiyi aynı anda karşı-sında görebilmelidir. Kullanıcı, birçok bilgiyi belleğinde tut-mak zorunda kalmadan programı kullanabilmelidir.
Kullanıcı, yazılımı ve sistem araçlarını kullanırken ya da prog-ramda dolaşırken pencere ve mönü seçimlerini kolaylıkla ya-pabilmelidir.
Elverişlilik ile ilgili kalite ölçütleri aşağıda verilmiştir:
1. Ara yüzde kullanılan dil kullanıcının rahatça anlayabileceği ve işini güvenli bir şekilde yapabileceği bir dil olmalıdır.
2. Ara yüz uygulama alanına uygun olarak; kullanıcının uygula-mayı nasıl algılayacağını yönlendirmeli bütün bilgi, uygulama alanına uygun olarak, doğal ve mantıksal bir sıralamada bu-lunmalıdır.
3. Girdiler en çabuk ve hatasız bir şekilde uygulama yapabilmeli, uygulamaya uygun olarak değişik çevre birimlerinden veri giri-şini desteklemelidir.
4. Ara yüz uygulama gereksiz bilgi içermemeli, karmaşık olma-yıp, mümkün olduğu ölçüde tekdüze olmalıdır. Ara yüzün de-ğişik bölümlerinde işlemlerin başlatılmasında çelişik durum olmamalıdır. Başka bir deyişle, ara yüzün değişik yerlerinde
aynı işlem, benzer şekilde başlatılmalı veya aynı tür sonuçlar benzer şekilde verilmelidir.
5. Kullanıcı, program komutlarını hatırlamak zorunda kalmamalı-dır. Program kullanıcıya yardımcı olmalıkalmamalı-dır. Kullanıcı, bölüm-ler arası geçişbölüm-lerde bir önceki bölüm(bölüm-ler)deki bilgiyi hatırlamak zorunda bırakılmamalıdır.
6. Etkinlikler doğrudan başlatılabilmelidir. Dolaşmada gereksiz basamaklar olmamalıdır. Yazılımın içinde dolaşma en az hare-ketle yapılabilmelidir. Sistemin bütün durumlarında, kullanıcı o andaki etkinliğini tamamlayıp, sistemden kolaylıkla çıkabilme-lidir.
7. Ara yüz, önceden bir eğitime gereksinim duyurmamalı ve az bir öğretim gerektirmelidir. Gerekli olan bilgileri ara yüz kul-lanılırken vermelidir. Ara yüz, kullanıcıya gerektiği yerde öğ-retimi sağlamalıdır.
İletişimsellik: Kullanıcı ara yüzünün iletişimsel olması da kullanı-cı açısından çok önemlidir. Kullanıkullanı-cı ara yüzünün iletişimsel olabilmesi görsel olmasıyla yakından ilgilidir. Bununla birlikte; bilgilendirici, yönlendirici, algılayıcı, açıklayıcı olmalı ve iletişim kolaylığı sağlama-lıdır.
Ara yüz, kullanıcının sistemle ilgili ya da ilgili olabilecek bir çok türdeki bilgiye erişebilmesini sağlayabilmelidir. Bu bilgilerden bazıları şunlardır:
Sistemin kullanıcıdan aldığı ya da sistemde bulunan diğer bil-gilerden çıkardığı ya da çıkarabilmesi gerekli olan bilgi.
Sistemin dayandırıldığı yöntembilim hakkında bilgi.
ygulama alanı hakkında bilgi.
Yazılım sistemi ve bileşenleri ile ilgili bilgi. Örneğin, odakla-ma yapıldığında ikonlarla ilgili ek bilgi.
Bir ara yüz, kullanıcı hareketlerini izleyerek, kullanıcının dene-yimsiz olması durumlarında, kullanıcının yanlış hareketlerini algılaya-bilmeli, kullanıcıyı yönlendirebilmelidir. Ayrıca ara yüz, çeşitli bilgiler sağlayarak kullanıcıya problem çözümünde seçenekler, örnekler, gerek-tiğinde değerlerin değiştirilmesi ve sağlanabilmesinde kılavuzluk ede-bilmelidir.
Bir ara yüz çeşitli açıklamalar yapabilmelidir. Arayüz ile sistem ta-rafından alınan kararlar açıklanabilmeli ve yazılım sistemi tata-rafından yapılan önerilerin sonuçları açıklanabilmelidir. Ayrıca ara yüz herhangi bir uygulama tarafından gerek duyulan çıkış kiplerini sağlayabilmelidir.
Ara yüz, kullanıcın eğitim düzeyini, kültürel yapısını göz önüne almalı-dır.
Sesli uyarılar ve görüntülü yardımlar, farklı çıkış kiplerine örnek olarak verilebilir.
Ara yüz, kullanıcın eğitim düzeyini, kültürel yapısını göz önüne almalıdır. Biçim, büyüklük, yer, renk, görüntülenen nesnelerin hareket-leri, sesli işaretler, iletiler ve onların diğer nesneler ile ilişkileri estetik ve kültürel normlara uygun olmalıdır.