Bilgi Ekonomisinin Üretim Üzerine Etkisi

İnsanlığın refahını artıracak şekilde gelişen bu büyük dönüşüm sürecinin temel dinamiği bilgi olgusunun işlevlerindeki gelişimle açıklanmaktadır. Bilginin işlenmesi, saklanması ve iletilmesi işlevlerini gerçekleştiren bilgi sektörünün ekonomi içerisindeki payını büyütmesi refah artışına önemli katkı sağlamaktadır.57 _{Bilginin öneminin artmasıyla gelişen bilgi} sektörü üretimde verimlilik artışıyla sektörel gelişim sergilemiştir.

Bilgi ekonomisinin üretim sistemlerinde sağladıkları yüksek verimlilik artışı da bilgi olgusunun özelliklerindeki değişimle açıklanabilir. Doğal kaynak, emek ve sermayeyi klasik üretim faktörleri olarak adlandırabiliriz. Doğal kaynak faktörü, insanlığın her hangi bir etkinliği sonucu ortaya çıkmamış, doğada kendiliğinden var olan ekonomik varlıkları anlatmaktadır. Sermaye faktörü ile üretim sürecinde kullanılmak amacıyla insan tarafından

56 _{S. Kevük, 332.} 57 _{N. Kargı, 91.}

31 tasarlanarak yaratılan araç ve gereçler ifade edilmektedir. Emek faktörü ise üretim sürecinde insanın kas gücü ile kattığı fiziki enerjisidir.58

Klasik faktörlerin dışında üretim sürecinde önemli rol oynayan diğer bir unsur teknoloji olgusudur. Faktörler ancak optimum bir bileşim oranında yani uygun bir teknolojide bir araya gelirlerse üretimde etkinlik sağlanabilir. Kıt kaynaklarla insan ihtiyaçlarının etkin bir biçimde karşılanması ancak bu şekilde mümkün olabilir. Teknoloji olgusu üretim sürecinde kullanılan faktörlerin kullanım oranlarının belirleyen önemli bir unsur olmaktadır. Öte yandan, etkin üretim teknolojisinin belirlenmesinde de bilgi önemli rol oynamaktadır. İnsanlar her dönem o ana kadar sahip oldukları bilginin sağladığı imkânlar çerçevesinde üretim teknolojilerini belirlenmiştir.59

İnsanoğlu yaşamını sürdürebilmesi için maddi ve manevi bir takım ihtiyaçlara ve isteklere sahiptir. Yiyecek, giyecek, barınma, eğitim, sağlık, güvenli yaşam gibi bir takım ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların maddi isteklere dönüştüğü yerde ekonomik gereksinimler doğmuştur. Mal ve hizmet piyasalarında karşılıklı arz ve talebin karşılanması iktisadi etkileşime sebep olmuştur. Bu etkileşimdeki klasik üretim faktörleri emek, sermaye, doğal kaynak ve girişimciye ek olarak teknoloji yer almıştır. Üretim faktörleri girdilerine ek bir takım çıktılar vardır. Bunlar emek girdisine karşılık ücret, sermaye girdisine faiz, doğal kaynağın rant ve girişimcinin çıktısının kar olması gibi yeni teknoloji faktörünün çıktısının bilgi olması bizi bilgi ekonomisi ışığında üretime yönlendirmiştir.

Buna göre doğal kaynak, sermaye, emek, teknoloji ve bilgi olmak üzere üretim sürecinde etkili olan beş önemli faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerden ilk üçü uzunca bir süre üretim ve büyüme konularına ilişkin analizlerde ağırlıklı olarak yer aldıklarından, klasik üretim faktörleri olarak isimlendirilir. Dördüncü unsur olan teknoloji ise klasik üretim faktörlerinin üretim sürecinde hangi oranlarda bir araya geleceklerini belirlemektedir. Diğer taraftan, teknoloji olgusunun belirlenmesinde de insanın beyin gücü ile ürettiği bilgi kaynaklık

58 _{N. Kargı, 92.} 59 _{N. Kargı, 92.}

32 etmektedir. Beşinci faktör olan bilgi, üretim sürecinin en önemli faktörü olarak değerlendirilmektedir.60

Bilgi ve teknoloji arasında yaşanan gelişmeler neticesinde ortaya çıkan sanayi devrimi döneminde temel olarak makine ve aletlerin oluşturduğu fabrika örgütlenmesi içinde sanayi malları üretimi artmıştır. Buna göre, önceki dönemlerden farklı bir biçimde, üretim teknolojilerinde doğal kaynaklar yerine sermaye faktörü ağırlık kazanmıştır. Sanayi devrimi sonrasında günümüze doğru gelindikçe, bilgi kavramının teknoloji ile ilişkisini güçlendirecek şekilde bilginin niteliğinde çok daha derin dönüşümler yaşanmıştır. Bilgi ve teknoloji arasındaki ilişkinin derecesi bilgi ekonomilerinde çok daha güçlüdür. Böylece, önceki dönemden çok daha büyük oranda, bilginin üretim sürecinde etkinliğini artırması sonucu, günümüzdeki gelişmiş ekonomiler bilgi ekonomileri olarak isimlendirilmeye başlamıştır.61

Bilginin günümüz ekonomilerinde etkinliğini artırması sonucu insanın kas gücünden daha çok beyin gücü fonksiyonu önem kazanmaya başlamıştır. Çünkü bilgi insanın beyin gücünün bir ürünüdür. Böylece, yeni ekonomilerin üretim süreçlerinde bilgi ile birlikte önemi artan ve etkin bir üretim faktörü haline gelen unsur insanın beyin gücü olmaktadır. Kas gücünün üretim sürecinde oynadığı rol sermaye faktörünün ağırlığını artırmasına bağlı olarak sanayi ekonomilerinde de azalmıştı. Ancak, bilgi hala üretim sürecinde dışsal bir faktör olarak ele alındığında, sanayi devriminden sonra da insanın ekonomik sistem içerisinde aldığı rol esas olarak kas gücü ile ifade edilmekteydi. Bu durum bilginin önemli bir faktör haline geldiği yeni üretim süreçlerinde tamamen değişerek, insanın zihinsel etkinliği önemli bir ekonomik değer haline gelmiştir. Böylece, üretim süreçlerinde insanın kas gücünün yerini beyin gücüne bırakmasına paralel olarak daha verimli işleyen ekonomik sistemlere ulaşıldığını söylemek mümkündür.62 _{Sanayinin gelişimine bağlı olarak üretim sürecinde insanın kas} gücüne bağlı sanayi, makineleşme ile yerini daha az insan daha çok makine şeklinde bir üretim sürecine dönüşmüştür. Günümüzde ise gelişen teknoloji ve teknikler bilgi teknolojileri ile yön bulmuştur.

60 _{N. Kargı, 92-93.} 61 _{N. Kargı, 96-97.} 62 _{N. Kargı, 97.}

33 Bilginin nicelik olarak hızla artmasına bağlı olarak, üretim sürecinde daha ileri teknolojilere ulaşılmaktadır. Bu çerçevede bir üretim faktörü olarak bilgi artan oranda kullanıldıkça üretimde verimlilikte artan oranda yükselmektedir. Böylece üretim sürecinde girdilerle çıktılar arasında azalan verimler kanunu yerine artan verimler kanunu geçerli olmaktadır. Bu durumda, niceliği sürekli artan bilginin önemli bir üretim faktörü olarak analize katılması ile klasik ekonomik anlayışın sadece ekonomik kaynakların kıt bulunması varsayımı geçerliliğini yitirmektedir. Aynı zamanda, üretim faktörlerinin kullanılması ile elde edilecek ürün arasında ilişki kuran azalan verimler kanunu da geçerliliğini kaybetmektedir. Böylece, bilgi olgusunun yeni ekonomilerin gelişim sürecinde ne kadar önemli bir dinamik olduğu ortaya çıkmaktadır.63

Geleneksel iktisat anlayışına göre, üretim sürecinde faktörlerin artan oranda kullanılması sonucu azalan verimler kanunu ile karşılaşılmasının nedeni, ekonomik kaynakların bollaştıkça marjinal verimliliklerin azalacağı varsayımına dayanmaktadır. Böylece, sürekli olarak bir faktörü artırarak istikrarlı büyüme sağlamak mümkün değildir. Ancak, diğer üretim faktörlerinin aksine, bilginin nicelik olarak hızla büyümesine paralel olarak kullanılan her bir birim bilginin marjinal verimliliği artmaktadır. Çünkü mevcut bilgi stoku ne kadar geniş ise yeni bilgilerin üretilmesi o kadar kolaylaşmaktadır. Her hangi bir dönemde insanların beyin güçlerini kullanarak her şeyin açıklamalarını yeniden bulmaya çalışmaları hem gereksiz hem de imkânsızdır. Bunun için yeni bilgilerin üretilmesi sürecinde insanlar daha önce üretilmiş bilgi stokunu da kullanma ihtiyacı duyarlar. Böylece, bilginin niceliksel olarak çoğalması bir dönem sonra daha büyük hızla büyümesine imkân tanıyarak teknolojik yeniliklerin sağlanmasına dolayısıyla üretimde verimliliğin kalıcı olmasına imkân vermektedir. Bunun için bilginin üretim sürecinde artan oranda kullanılması sonucu uzun dönemde azalan verimler yerine artan verimler söz konusu olmaktadır.64

Bilginin üretim sürecinde kullanılmasında artan verimler kanununun geçerli olmasının başka bir nedeni bilginin klasik üretim faktörlerini ikame edici niteliğinden kaynaklanmaktadır. Klasik ekonomik kaynaklar üretim sürecinde birbirleri ile tamamlayıcı nitelikte bir araya gelirken, bilgi üretim faktörlerini ikame edebilen bir özelliğe sahiptir. Böylece, bilginin artan

63 _{N. Kargı, 102.} 64 _{N. Kargı,102-103.}

34 oranda üretim sürecinde kullanılması sonucu hiçbir zaman faktörler arası optimum bileşim oranı bozulmamakta ve dolayısıyla da azalan verimler kanunu işlememektedir. Böylece üretimde etkinlik ve sürekli ekonomik büyüme daha fazla bilgi kullanılarak sağlanabilmektedir. Bu nedenle, yeni ekonomideki üretim sürecinin girdi ağırlığı, emek, doğal kaynaklar ve sermaye gibi klasik üretim faktörlerinden beyin gücüne ve bilgi unsuruna doğru kaymaktadır. Üretim faktörü olarak bilginin klasik üretim faktörlerini ikame edici özelliği nedeniyle üretim sürecinde daha çok kullanılması sonucu artan verimler kanunu geçerli olmaktadır.65

Telekomünikasyondaki hızlı gelişmeler, ulaşım ve iletişim maliyetlerinin düşmesine bağlı olarak, üretimin daha fazla küreselleşmesine ve üretim yapılan mekânların değişmesine yol açmaktadır. Bu amaçla esnek üretimde tek amaçlı makineler yerine, genel amaçlı işgücü ve sermayeden tasarruf sağlayan otomasyon teknolojileri ile donanmış bir üretim süreci söz konusu olmaya başlamıştır. Teknoloji, emeğin üretim süreci etrafında örgütlenme biçimini ifade eden bir kavram olduğundan, bu sürecin dönüşmesi, üretim teknolojisinde ve teknik işbölümündeki farklılaşma sonucu emeğin üretim araçlarıyla, birbirleriyle ve üretim araçlarını denetleyenlerle kurdukları ilişkinin değişmesi anlamını taşımaktadır. Fordist üretim anlayışının zayıflamaya başlaması ile birlikte kitle üretiminin hâkim olduğu büyük fabrikalardan küçük işletmelere doğru bir dönüşüm yaşandığı gözlemlenmektedir.66