BİTCOİN’İN GÜNÜMÜZ PARA POLİTİKASINA ETKİSİ

Bitcoin ve KPB sistemi aracısız olarak paranın kullanıcıdan kullanıcıya (peer to peer - P2P) transferini sağladığı için otomatik olarak günümüz para sisteminde önemli role sahip olan Merkez Bankasını aradan çıkarmaktadır ki, bu genel olarak para politikasını etkiler.

Ekonominin dört temel hedefinden biri de fiyat istikrarının sağlanmasıdır. Bu hedefe ulaşmak için uygulanacak ekonomi politikalarını, para ve maliye politikaları olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Ekonomi politikalarının başarısı bu iki grubun uyumlu olmasıyla gerçekleşmektedir. Günümüz ekonomisinde merkez bankaları para politikalarını uygulamakla görevli kuruluşlardır. Tarihi süreçte Merkez Bankasının farklı sorumluluklar almasıyla birlikte asıl görevi fiyat istikrarına odaklanması olduğu görülür. Çünkü fiyat istikrarı¹⁷⁰, ekonomik ve sosyal istikrarın sağlanabilmesi için önemlidir. Para politikasının tanımına daha geniş bir açıdan bakıldığında para politikası paranın miktarını, elde edilebilirliğini ve maliyetini etkilemeye yönelik alınan kararları ifade eder.

Hangi para politikası stratejisi uygulanırsa uygulansın fiyat istikrarında para arzının kontrolü önemlidir. Nitekim etkin bir para politikası yürütmek için merkez bankasının kendi bilanço büyüklüğünü ve bileşimini kontrol etmesi zorunludur. Bu çerçevede para arzının tanımlanması ve para arzı ile merkez bankası bilançosu arasındaki ilişkinin netleşmesi gerekir.¹⁷¹ Finansal piyasaların derinleşmesi, gelişmesi, küreselleşmesi, bilgisayar ve iletişim

168 Mustafa Çelen, “Türk Vergisi Mevzuatına Göre Paraların Vergilendirilmesi”, İktisat Bilimevi - Üç Aylık Ekonomi Siyaseti ve Kültürü Dergisi, Blok Zinciri Ekonomisi ve Kripto Paralar, sy. 2 (2018), ss. 154-76.

169 Omri Y. Marian, “Are Cryptocurrencies ‘Super’ Tax Havens?”, University of Florida Levin College of Law UF Law Scholarship Repository, sy. Vol. 112:38 (2013), ss. 47-48,

https://scholarship.law.ufl.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1365&context=facultypub.

170 Fiyat istikrarı: Genel bir tanım çerçevesinde, insanların yatırım, tüketim ve tasarrufa yönelik kararlarında dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük bir enflasyon oranını ifade eder. Fiyat istikrarı sadece düşük enflasyon oranına ulaşmayı değil, o oranın sürdürülmesini de kapsar ( %1-%3 enflasyon kabul edilebilir).

171 Para arzı, piyasada bulunan mal ve hizmet alımlarında kullanılabilen veya kullanılabilecek kadar likit olan araçların toplamıdır. Buna “dar para arzı” olarak isimlendirilmekte ve M1 olarak ifade edilmektedir. Eğer, vadeli mevduatların da likit olduğunu varsayarsak, ikinci bir para arzı, “geniş para arzı” tanımına ulaşırız. Bu da M2 olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca geniş para arzı hakkında M2Y, M3A, M3 ve M3Y tanımlar da vardır.

M1 = Dolaşımdaki Para (Emisyon + Ufaklık Para – Banka Kasaları Toplamı) + Bankalardaki Vadesiz Mevduat + Merkez Bankasındaki Mevduat (Küçük bir tutardır).

M2 = M1 + Mevduat Bankalarındaki Vadeli Mevduat Daha geniş para arzı.

M2Y= M2 + Yurtiçi Yerleşiklerin Döviz Tevdiat Hesap (DTH)’ları.

M3A= M2 + Mevduat Bankalarındaki Resmi Mevduat.

M3= M3A + Merkez Bankasındaki Diğer Mevduat.

38

teknolojilerinin hızlı gelişmesi finansal piyasaların ve para olarak kabul edilebilecek varlıkların sürekli değişmesine ve daha önce olmayan yeni finansal araçların çıkmasına neden olmaktadır. Bu da yeni parasal büyüklüklerin tanımlanmasını ve analizlerde dikkate alınmasını önemli hale getirir.

KPB’nin gelişimi ve kullanımının yaygınlaşması parasal arz tanımının genişlemesine ve merkez bankasının bilançolarında tutarsızlıkların meydana gelmesine neden olur. Bu da günümüz para sisteminin sorunlarla karşılaşmasına ve ekonomik krizlerin meydana gelmesine zemin hazırlamaktadır.

Herhangi bir kuruma bağlı olmayan Bitcoin’in kullanımının yaygınlaşması Merkez Bankası’nın yetkilerinin kısıtlanmasıyla sonuçlanır. Ayrıca Bitcoin’in kullanımının yaygınlaşması ile mevcut para rezervlerine bağlı olan senyoraj gelirinin azalması sonucu ile karşılaşılabilir. Bitcoin gibi KPB’lerin kullanımı yaygınlaşsa bile Merkez Bankası’nın kontrolündeki ve dolaşımdaki paranın azalacağı tartışılmakta, ancak şimdilik nakitsiz bir döneme girilmesi yani tamamen kâğıt paranın yok olması mümkün görülmemektedir.¹⁷²

Günümüz para sistemindeki para arzının esnekliğinin aksine Bitcoin sistemindeki arzın katı olması gelecekteki para taleplerinin geçici şoklara cevap verme esnekliğini ve son borç verme mercii olma özelliğini ortadan kaldırır. Bitcoin’in para arzındaki artan işlem hacimlerine uyum sağlayacak kadar esnek tasarlanması da mümkün olduğu belirtilmekte fakat esnek arzı olsa bile finansal kriz esnasında bir karar otoritesinin mevcut olmamasından dolayı likiditenin sağlanması zordur. Bitcoin kullanımı yaygınlaşırsa ve günümüzde kullanılan para ile değişimi zayıf olursa banka mevduatına olan talep düşer. Bu durum ile günümüz para politikası etkinliğini yitirebilir. Bunun aksine Bitcoin kullanımın düşük olması ise para politikasını etkilemez. Merkez bankaları DDK’nın artan kullanımından dolayı dijital para birimi ihraç ederek bu teknolojiden istifade edebilir. Birçok ülke bu konuda çalışmalarını sürdürmektedir.¹⁷³ Türkiye’de de Blockchain sistemine dayalı Merkez Bankasının piyasaya para süreceği hakkında çalışmalara başlandığı ve ciddi adımların atılabileceği görülmektedir.¹⁷⁴

M3Y= M3 + DTH’lar.

172 Özatay, Parasal İktisat Kuram ve Politika, s. 40.

173 Üzer, Sanal Para Birimleri, ss. 111-14.

174 “‘Dijital Merkez Bankası Parası’ uygulamaya konulacak”, 09.07.2019,

https://www.yenisafak.com/ekonomi/dijital-merkez-bankasi-parasi-uygulamaya-konulacak-3497877.

39

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İSLÂM HUKUKUNDA PARA

40

1. İSLÂM HUKUKUNA GÖRE PARA

İslâm dini, ilk insan ve ilk peygamber olan Hz. Âdem’in^(as) ve diğer bütün peygamberlerin insanlara tebliğ ettiği ve Allah katında kabul olan tek dindir. Dar anlamda ise İslâm dini, Peygamber Efendimize^(sav) ilk vahyin gelmesiyle başlamıştır. İslâm dininin bütün insanlığa hitap etmesi, hayatın bütününü kapsamasından ve şekillendirmesinden dolayı sosyal, siyasî ve iktisadî bakımdan genel ilkeler barındırmaktadır.

İslâm’da para ticari bir mal değildir. Bir değişim aracı olan para malların değerinin ölçülmesinde adaleti ve mallara ulaşmayı sağlar.¹⁷⁵ Paranın ticari bir mal olarak işlem görmeye başlaması semeniyyet vasfı (para olma vasfı) ile çelişmekte¹⁷⁶ ve bu durum iktisadî açıdan düzenin bozulmasının nedenlerindendir. ¹⁷⁷ Birbirlerine denk olmasından dolayı aralarındaki değişimden kâr elde edilmesi faiz olarak görüldüğü için yasaklanmıştır.¹⁷⁸