Bu kısımda, DEHB ile birlikte görülen bozukluklar; davranım bozuklukları, karşıt olma karşıt gelme bozukluğu, anksiyete, major depresyon, bipolar bozukluk başlıkları altında incelenecektir.
Davranım bozuklukları, (DB), başlıca özelliklerinin, başkasına saldırıldığı veya yaşa uygun temel toplumsal değerler veya kuralların hiçe sayılması, sürekli ve yineleyen şekilde görülebilen bir davranış örüntüsü olarak tanımlanmaktadır78.
2014 yılında Danimarka’da yapılmış oldukça kapsamlı olan bir çalışmada (n=14825), dört ile on yedi yaş aralığındaki ergen ve çocuklarda DEHB’e eşlik ettiği görülen psikiyatrik durumlar incelenmiştir. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, olguların yüzde elli ikisinde en az bir psikiyatrik bozukluk saptanmıştır. Olguların yüzde 16,5’inde DB, yüzde on ikisinde otizm spektrum bozuklukları, yüzde 15,4’ünde özel öğrenme güçlükleri, yüzde 7,9’unda zihinsel yetersizliklerin olduğu tespit edilmiştir79. Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(KOKGB), tekrarlayıcı olumsuz, karşı gelebilen, kurala uymayan ve düşmanlık davranışlarının minimum altı aydır var olmasıyla karakterize olan çocukluk döneminin sıkça görülen psikiyatrik bozuklukları arasında olmaktadır. Sıklıkla karşılaşılan belirtiler, tartışma, kurallara uymayı reddetmek, başka kişileri rahatsız edebilecek davranışları kasten yapma, olumsuz davranışlar ve hatalarından dolayı başka kişileri suçlamak ve öfkelenmektir. Bu davranışların belirli gelişim çağlarında normal karşılanmasıyla beraber, bu bozukluklarda beklenenden daha şiddetli veya sıklıkla ortaya çıkabilir ve mesleki, sosyal ve akademik alanlarda işlevsellikte bozulmalara yol açabilir. KOKGB’nin tanısal geçerlilikleriyle ilgili tartışmaların devam etmesiyle bu konuda yapılmış çalışmaların her geçen zaman arttığı görülmektedir. Bahsedilen tartışmaların en önemli sebebiyse, bu bozukluğun sıkça DEHB’e eşlik etmesi sayılmaktadır. KOKGB hastası çocukların yüzde 40 ile 80’inde DEHB, DEHB olan çocuklarınsa yüzde 40 ile 70’inde KOKGB hastalığı görüldüğü ifade edilmektedir80.
78 American Dıagnostıc, “Psychiatric Association. Statistical Manual of Mental Disorders”,
American Psychiatric Association, Washington, DC, 1994, p. 886; Aktaran, Merve Çıkılı Uytun, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ve Davranım Bozukluğu Olan Erkek Çocuk ve Ergenlerde Nöropsikolojik Test ve Dinlenme Hali Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (rs-fMRG) Profili, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dalı, Kayseri, 2015, s. 13 (Tıpta Uzmanlık Tezi).
79 Christina Mohr Jensen and Hans-Christoph Steinhausen, “Comorbid Mental Disorders in
Children and Adolescents with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in a Large Nationwide Study”, ADHD Attention Deficit and Hyperactivity Disorders, 2015, Volume: 7, Issue: 1, 27-38, p. 29.
27
Barkley’nin 2005 yılındaki çalışmasında DEHB tanılı ergen ve çocukların yüzde seksen dört ve yüzde elli dördünün KOKGB ölçütlerini karşılayabildiğini, bu hastaların da önemli bir kısmının DB geliştirebildiğini ifade etmiştir. DEHB, dil ve öğrenme bozukluklarının yüzde otuz beş ile yirmi beş sıklığında, anksiyete bozukluğu olgularının ise üçte birinde, motor koordinasyon problemlerinin yüzde otuz ile ellisinde, madde kullanım bozukluklarınınsa yüzde on bir sıklığında eşlik etmektedir81.
Anksiyete, herhangi bir stresör sonucu bireylerin içinde bulunduğu endişe, kaygı ve bunalım gibi durumları içermektedir82. DEHB olanlarda, depresif bozukluklar ve anksiyete normal populasyona oranla daha çok görülmektedir. DEHB olgularındaki depresyonun komorbiditesi prognozu negatif etkilemektedir83.
Okul öncesi dönemdeki çocukların yüzde 75’i ile okul çağındaki çocukların yüzde 80’inde DEHB en az bir psikiyatrik bozukluk birlikteliğinin olduğu saptanmaktadır84. DEHB olan çocukların yüzde 49’unda depresyon, anksiyete bozuklukları veya ikisinin beraber bulunduğu bildirilmektedir85. Ayrıca, anksiyete bozukluğu tanısı alan çocukların yüzde 15 ile 30’unda DEHB saptanmıştır86.
Major depresyon, son zamanlardaki araştırmalarda, majör depresyon bozukluğu tüm psikiyatrik bozukluklar içerisinde en fazla yaşam boyu yaygınlığına sahip olan bozukluktur. Yaşam süresince görülen yaygınlık oranının yüzde beş ile on yedi arasında olduğu gözlenmiştir. Araştırmaların, majör depresyonların kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görüldüğü ve bu farkın da erkek ve
Disorders (DSM-II), 2. Baskı, DC: American Psychiatric Association Press, Washington, 2000, s. 88; Aktaran, Yeşilyaprak, a.g.e., s. 55.
81 Steven R. Pliszka, “Patterns of Psychiatric Comorbidity with Attentiondeficit/Hyperactivity
Disorder”, Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 2000, Volume: 9, Issue: 3, 525-540, p. 527.
82 William K. Estes and Burrhus F. Skinner, “Some Quantitative Properties of Anxiety”, Journal
of Experimental Psychology, 1941, Volume: 29, Issue: 5, 378-398, .s. 390.
83 Dursun Karaman, Türker Türker, Koray Kara, İbrahim Durukan ve M.Kürşat Fidancı, “Dikkat
Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuk ve Ergenlerde Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri”, Gülhane Tıp Dergisi, 2013, Cilt: 55, Sayı: 1, 36-41, s. 40.
84 Timothy E. Wilens, Joseph, Bıederman Sarah, Brown Sarah, Tanguay Michael C.
Monuteaux, Christie Blake and Thomas J. Spencerı, “Psychiatric Comorbidity and Functioning in Clinically Referred Preschool Children and School-Age Youths With ADHD”, Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 2002, Volume: 41, Issue: 3, 262-268, p. 264.
85 Peter S. Jensen, R. E. Shervette, Stephen N. Xenakıs and John E. Rıchters, “Anxiety and
Depressive Disorders in Attention Deficit Disorder with Hyperactivity: New Findings”, American Journal of Psychiatry, 1993, Volume: 150, Issue: 8, 1203-1209, p. 1204.
86 Rosemary Tannock, “Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder with anxİety Disorders",
Attention-Deficit Disorders and Comorbidities in Children, Adolescents, and Adults, (Editor: In T. E. Brown), DC: American Psychiatric Press, Washington, 2000, p. 127.
28
kadınlardaki farklı psikososyal stresörlerinin var olmasına dayandığı gösterilmektedir87.
Literatürdeki çalışmalar gözden geçirildiğinde DEHB ile majör depresif bozukluk (MDB) komorbiditesi yüzde 15 ile 75 arasında olduğu görülmüştür88. DEHB olan çocukların yüzde 9 ile 32’sinin MDB tanısını da aldığı bildirilmektedir89. Bir izlem çalışmasındaysa DEHB olan çocukların, genç yetişkinlik dönemlerinde yüzde 27 oranında MDB saptandığı belirtilmektedir90.
Bipolar bozukluk, bipolar tip 1 bozukluğunun yaşam boyunca yaygınlık yüzde 0 ile 2,4 aralığındayken, bipolar tip 2 bozukluğunda yaygınlık yüzde 0,3 ve yüzde 4,8 arasında olduğu görülmektedir91.