Benlik Saygısı

Bireylerin benlik saygısıdüzeyleri hem yaşadıkları cinsiyetçilik olaylarından etkilenir, hem de bu olaya ne tepki vereceklerini etkiler. Bu tezde yapılan her iki çalışma kapsamında benlik saygısının hem cinsiyetçilik deneyimi üzerindeki etkisi hem de bu deneyimden nasıl etkilendiği incelenecektir.

1.4.1.1. Bireyin Sahip Olduğu Benlik Saygısı Düzeyinin Ayrımcılık Durumlarımdaki Etkisi Benlik saygısı yüksek ve düşük kişilerin olaylar karşısında vereceği tepkiler birbirinden farklılaşabilmektedir. Benlik saygısı olumsuz yaşam olayları ile baş edebilen ve gelişimlerini sürdüren dayanıklı kişilerin en önemli özelliklerinden bir tanesidir (Masten ve Coatsworth, 1989: 212). Brown ve Harris’in depresyonun psikolojik modeline göre stres ve negatif olayların depresyon üzerindeki etkisinde benlik saygısının önemli bir rolü bulunmaktadır. Yüksek benlik saygısı kişiyi stresli olaylara karşı daha dayanıklı hale getirerek koruyucu bir işlev gösterirken; düşük benlik saygısı stres faktörleri ile karşılaşıldığı

22 durumlarda kişi için önemli bir risk faktörü oluşturmaktadır. (akt., Corning, 2002: 118).

Örneğin ergenlik dönemindeki kızlardan veri toplanarak yapılan bir çalışmada negatif yaşam olayları ve psikolojik semptomları arasındaki ilişkinin düşük benlik saygısı olan ergenlik dönemindeki kızlarda, yüksek benlik saygısı olan kızlara kıyasla daha yüksek olduğu saptanmıştır (Kliewer ve Sandler, 1992; akt., Moradi ve Subich, 2004: 51).

İnsanların ayrımcılık deneyimlerinden nasıl etkilenecekleri sahip oldukları benlik saygısı düzeylerine göre değişmektedir (Schmitt ve ark., 2014: 924-925). Lazarus ve Folkman’ın (1984) stresle baş etmede etkileşimli modeline göre benlik saygısı, ayrımcılık ve stres deneyimi arasındaki ilişkide moderatör işlevi görebilir. Etkileşimli modele göre, benlik saygısı bir olayın stresli olup olmadığına karar verme aşamasında moderatör işlevi gören bir değişken olarak ele alınıp bireylerin yaşadıkları stres düzeyinin artmasına ya da azalmasına yol açabilir (akt.,Cassidy ve ark., 2004: 4). Szymanski (2009: 142) gay ve biseksüel erkeklerin ne sıklıkta ayrımcılık olayları ile karşılaştıkları ile psikolojik stres düzeyleri arasındaki ilişkide benlik saygısının önemli rolü olduğunu göstermiştir. Benlik saygısıyüksek olan gey ve biseksüel erkeklerde yakın zamanda ayrımcılık olayına ne sıklıkta maruz kalmış oldukları psikolojik stres düzeyini yordamazken; benlik saygısıdüşük gey ve biseksüel erkeklerde yakın zamandan yaşanılan ayrımcılık olaylarının sıklığının psikolojik stresi anlamlı derecede yordadığı görülmüştür.

Cinsiyete dayalı ayrımcılığın hedefi olan bireyler için bu durumun stres verici olduğu oldukça açıktır. Benlik saygısı diğer stres faktörlerinde olduğu gibi algılanan cinsiyetçilik ve bireyin iyi olma hali arasındaki ilişkide önemli rol oynamaktadır (Schmitt ve ark., 2014: 921).

Corning (2002: 123) algılanan cinsiyet eşitsizliği ve depresyon arasındaki ilişkinin benlik saygısı düzeyidüşükkadınlarda, benlik saygısı yüksek kadınlara göre daha güçlü olduğunu bulgulamışlardır. Moradi ve Subich (2004: 53) ise algılanan cinsiyet ayrımcılığı ve stres arasındaki ilişkide benlik saygısının önemli bir rolü olduğunu ileri sürmektedir. Araştırmacılar algılanan cinsiyetçi olaylar ve stres arasındaki ilişkinin benlik saygısıdüşük kadınlarda anlamlı ve pozitif ilişkili olduğunu, benlik saygısıyüksek kişilerde ise anlamlı olmadığını bulgulamışlardır. Moradi ve Subich’in bu duruma getirdikleri açıklamaya göre benliğine değer veren kadınlar olumsuz yaşam olayları ile daha güçlü bir şekilde baş edebilirken ve

23 benlikdeğeri hakkında olumsuz düşüncelere sahip kadınlar cinsiyetçilik gibi durumlardan daha olumsuz etkilenmektedir. Genel olarak çalışmalarda benlik saygısının bireylerin ayrımcılık durumlarında nasıl tepki vereceğini belirleyen faktörlerden biri olduğu görülmektedir.

1.4.1.2. Cinsiyetçiliğin Benlik Saygısı Üzerindeki Etkisi

Bazı çalışmalarda kişilerin benlik saygısı düzeyleri onların yaşadıkları olaylara ne tepkivereceklerini belirleyen bir özellik olarak değil, buyaşanan olayların etkisiyle değişime uğrayabilecek bir özellik olarak incelenmektedir.

Morse ve Gergen (1970: 148) durumsal faktörlerin, kişilerin benlik saygısı üzerindeki etkisini incelemiştir. Bu araştırmada bir iş görüşmesinde bulunan katılımcıların benlik saygısı düzeylerinin aynı odada iş görüşmesi için bekleyen başka bir kişinin özelliklerinden etkilendiği görülmüştür. Bu araştırmada kendine güvenen, iyi giyimli ve iyi görünümlü biri ile karşılaşan katılımcıların benlik saygısında düşüş görüldüğü; düzensiz ve kötü giyimli kişi ile karşılaşan katılımcıların benlik saygısında ise artış görüldüğü bulgulanmıştır. Bu araştırma sonucunda görüldüğü gibi benlik saygısı durağan bir özellik olmak yerine, durumsal faktörlerden etkilenen dinamik bir özelliktir.

Lazarus ve Folkman’ın (1994) stresle baş etmede etkileşimli modeline göre karşılaştığı bir olayı stresli olarak değerlendiren bir birey, kişinin benlik imajının tehlikede olduğu algısına sahip olacaktır. Bu tehdit ise bireyin benlik saygısını etkileyerek psikolojik stres düzeyinde farklılaşmaya yol açabilir. Yani yaşanılan ayrımcılık olaylarının stresli olarak değerlendirilmesi kişilerin benlik saygısı düzeyini etkileyebilir. Böylece ayrımcılığa maruz kalmak ile psikolojik stres düzeyi arasındaki ilişkide benlik saygısının aracı işlevi gösterdiği ileri sürülmektedir (akt.,Cassidy ve ark., 2004: 4).

Swim ve arkadaşları (2001: 31) katılımcılardan günlük tutmalarını istedikleri ve bu günlüklerdeki bildirimleri veri olarak kullandıkları bir dizi çalışmayoluyla kişiler arası ilişkilerde yaşanan cinsiyet ayrımcılığını bu tutumlara hedef olan kişinin perspektifinden incelemiştir. Araştırmacılar, katılımcılardan iki hafta boyunca kendilerinin ya da başka kadınların cinsiyetleri yüzünden farklı davranıldığı durumları ve bu olaylar karşısında duygularını kaydetmelerini istemişlerdir. İfade edilen cinsiyetçi olay sayısının öfke, anksiyete,

24 öz saygı düzeylerini yordadığı bulgulanmıştır. Daha çok cinsiyetçi olay bildirmenin daha yüksek öfke ve depresyon düzeyi ve daha düşük benlik saygısı ile ilişkili olduğu bulunmuştur.

Ayrıca, cinsiyetçilik deneyimlerinin kadınların öfke ve depresyon düzeylerini arttırıp, benlik saygısı düzeyini düşürerek psikolojik iyi olma hallerini olumsuz etkilediği bulgulanmıştır.

Ayrımcılığın hedefi olmanın yol açtığı önemli bir sonuç atıf (yükleme) belirsizliği deneyimidir. Atıf belirsizliği dezavantajlı grup üyelerinin yaşadıkları deneyimlerin bizzat kendilerinden mi, yoksa dezavantajlı gruba üye olmalarından mı kaynaklandığınıanlamada yaşadıkları güçlüktür (Crocker ve Major, 1989: 612). Crocker ve Major (1989: 611) dezavantajlı grup üyeleri ve avantajlı grup üyelerinin benlik saygısı düzeylerinin genelde birbirinden farklı olmadığını ifade etmektedir. Atıf belirsizliğinin birçok durumda dezavantajlı grup üyelerine zararlı sonuçları olmasının yanında, bu olgunun olumsuz durumlarla karşılaşıldığında bu bireylerin benlik saygısını koruyucu işlevi de bulunmaktadır.

Araştırmacılara göre, dezavantajlı grup üyeleri kendilerine yönelik olumsuz tutum ve davranışları, gruplarını hedef alan ayrımcılığa yükleyebilirler; böylece bu olumsuzlukları daha içsel ve kalıcı özelliklere atfetmekten kaçabilirler ve bu sayede benlik saygılarını koruyabilirler. Dion (1975), bir erkek değerlendirici tarafından kendilerine sunulan negatif değerlendirme sonucunda ayrımcılığa hedefolduklarını düşünen kadınların,aynı değerlendirmeye maruz kaldıkları halde herhangi bir ayrımcılıkla karşılaşmadığını düşünen kadınlara kıyasla daha yüksek benlik saygısına sahip olduklarını bulgulamıştır (akt., Crocker ve Major, 1989: 613). Crocker ve Major (1989: 612), daha açık şekilde ortaya konan ve daha yaygın olarak algılanan ayrımcılığın karşı tarafın ayrımcılığına kolayca atfedileceğini ve böylece benlik saygısının korunmasına daha kolay katkı sağlayacağını ileri sürmektedir.