Belediye

3.3.1. Kavramsal Çerçeve

Belediyeler, belli bir yörede yaşayan insanların yerel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş tüzel kişiliklerdir. Tanımdan da anlaşıldığı üzere belediyelerin hizmet sahaları belli bir yöreyle sınırlı olan ve o yörede yaşayan insanların tüm yerel ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlüdür.

Belediyeler yerel yönetim birimleri içerisinde özel bir öneme sahip olan kuruluşlardır. Günümüzde nüfusun önemli bir bölümü belediye sınırları içerisinde yaşamaktadır. Bu nedenle, yerel halkın beklentilerine yanıt verebilecek en yakın idari birim belediyeler olmaktadır (Güneş, 20??).

Ülkemizde, belediyelerin çok uzun bir geçmişi bulunmamaktadır. Batılılaşma gayretleri içerisinde Batı Avrupa’da uygulanmakta olan belediye modelleri göz önüne alınarak

Đstanbul’da da kent yönetimi oluşturulmuştu. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte 1580 sayılı kanun ile yeni kent yönetimi örgütleri kuruldu. Bunlar, en başta merkezi yönetimden farklı ve yasama organlarının yerel halk tarafından seçilen kişilerle gerçekleştirmesi düşünülmüştü ve bu özellikleri ile özerk kuruluşlar olmuşlardır. 1961 yasasının 116.maddesi ile bu kuruluşlar şehir yönetiminden yetkiler ve gelir bakımından özerk oldukları belirtilmiştir. Söz konusu yetkiler ile yerel halkın ihtiyaçlarının karşılanması amaçlanmıştır (Orkut, 2008).

3.3.2. Türkiye’de Belediyelerin Tarihçesi

Tarih boyunca kent hizmetlerini yürüten çeşitli kişi ve kuruluşlar bulunduğu bilinmektedir. Osmanlı döneminde kent hizmetleri “Muhtesip” tarafından

48

görülmekteydi. Bir yerel yönetim birimi olan belediyenin modern anlamıyla Türk yönetim tarihine girişi oldukça yenidir. 1855 yılında ilk olarak Đstanbul'da "Đstanbul

Şehremaneti" kurulmuştur (Orkut, 2008).

Osmanlı Đmparatorluğunda bugünkü anlamda çağdaş bir belediye kurma çabası ve eğilimi Tanzimat Fermanı’ndan sonra ortaya çıkmıştır. Osmanlı Đmparatorluğu’nda beledi hizmetlerin görülmediği anlamına gelmemektedir. Osmanlı Đmparatorluğu’nda belirli kurum ve müesseseler aracılığıyla beledi hizmetler geçekleştirilmeye çalışılmıştır.

19. yüzyıla kadar Osmanlı Đmparatorluğu’nun Anadolu ve daha doğudaki şehirlerinde geleneksel idari yapı yaşamı devam ettirmiş, dolayısıyla Osmanlı şehirleri hükümdar adına onun memurları tarafından yönetilmiş, beledi ve mülki fonksiyonlar birbirinin içine geçmiş ve beledi hizmetler belde sakinleri ve resmi görevlilerin işbirliğiyle yerine getirilmiştir. Temel felsefe, şehirlerin başında bulunan kadı aracılığıyla beledi hizmetleri görmekten ziyade, hizmetleri halka yaptırmak ve onları söz konusu hizmetler için örgütlemekti (Parlak ve Sobacı, 2005).

Osmanlı Đmparatorluğunda ilk kez Đstanbul’da bir belediye kurulması öngörülmüş ve o tarihe kadar hiçbir kuruma tanınmayan ayrıcalıklar tanınmıştır. 1968 yılında kabul edilen bir talimatname ile Đstanbul dışında da belediye kurulması öngörülmüş ve 1870 Vilayet Nizamnamesi ile de teyit edilmiştir. Böylelikle, o tarihte mülki idare birimleri olan vilayet, sancak ve kaza merkezlerinde belediye örgütü kurulması kararlaştırılmıştır. Daha sonra, 1930 yılında kabul edilen “1580 sayılı Belediye kanunu”, belediyelerin organik kanunu olma özelliğini elde etmiştir (Parlak ve Sobacı, 2005).

1984 yılında çıkarılan 3030 sayılı Kanunla büyük şehir belediyeleri ile ilgili farklı bir yapılanma öngörülmüştür. Yürürlükteki mevzuata göre, il ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Diğer yerlerde nüfusun 2 000’i geçmesi durumunda vatandaşların isteği doğrultusunda Kanunda gösterilen yollarla belediye teşkilatı kurulabilir (Orkut, 2008).

49

3.3.3. Belediye Organları

Belediyelerin üç ayrı yasal organı vardır. Bunlar;

1. Belediye Meclisi 2. Belediye Encümeni 3. Belediye Başkanıdır.

3.3.3.1.Belediye Meclisi

5393 sayılı Kanuna göre belediye idaresinin organları; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanından oluşmaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir belediyesi Kanunu da benzer bir düzenleme öngörmüştür.

Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilmiş üyelerden oluşmaktadır. Belediye meclisinin görev ve yetkileri ise Kanunda şu şekilde sayılmıştır:

1. Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek.

2. Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.

3. Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek. Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve doğrudan Belediye Meclisi tarafından onaylanır.

4. Borçlanmaya karar vermek.

5. Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.

6. Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.

50

7. Şartlı bağışları kabul etmek.

8. Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beş bin YTL'den fazla dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.

9. Bütçe içi işletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek.

10. Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek.

11. Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.

12. Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek.

13. Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.

14. Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.

15. Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek.

16. Yurt içindeki ve Đçişleri Bakanlığının izniyle yurt dışındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı iş birliği yapılmasına; kardeş kent ilişkileri kurulmasına; ekonomik ve sosyal ilişkileri geliştirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleştirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek.

17. Fahrî hemşerilik payesi ve beratı vermek.

18. Belediye başkanıyla encümen arasındaki anlaşmazlıkları karara bağlamak.

51

20. Đmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek (www.mahalli-idariler.gov.tr)

3.3.3.2.Belediye Encümeni

Encümen, belediye başkanının başkanlığında; il belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kişiden; diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden oluşur. Bu düzenleme ile küçük ölçekli belediyelerde daha pratik bir organ oluşumu amaçlanmıştır (

www.mahalli-idariler.gov.tr).

3.3.3.3. Belediye Başkanı

Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Başkan, genel olarak belediye teşkilâtının en üst amiri sıfatıyla, belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumakla görevlidir (www.mahalli-idariler.gov.tr).