Beceri ve Koordinasyon

Martin’e göre sporda koordinasyon; amaca yönelik bir harekette; iskelet kasları ile merkezi sinir sisteminin uyum içerisinde çalışması, etkileşimi anlamında kullanılan bir terimdir. Koordinatif yetenekler; dar anlamda değerlendirildiğinde “hareket yönlendirme yeteneğidir.” (Martin 1988) (Muratlı vd. 2011).

27

Hahn’a göre ise; merkezi sinir sistemi ile iskelet kaslarının amaçlı bir hareket için ortak olarak çalışması ve hareket akışını yönlendirme düzenlenmesidir (Hahn 1982: Aktaran: Muratlı vd. 2011).

Beceri kısa süre içerisinde zor hareketleri öğrenebilme ve değişik durumlarda amaca uygun çabuk bir şekilde tepki gösterebilme, her hareketin birbirini doğru olarak izlemesine ve istenilen kuvvetle meydana gelmesine bağlıdır. Becerili hareket kasılması gereken kaslara merkezi sinir sisteminden gelen uyaranların zamanında gelmesiyle olur (Sevim 1995).

Sportif anlamı ile koordinasyon, istemli ve istemsiz hareketlerin düzenli, uyumlu, amaca yönelik bir hareket kombinasyonu içerisinde uygulanması olup, organizmanın sinirsel bir gücüdür (Sevim 1995).

Diğer bir anlamda koordinasyon, hareketin uygulanmasına katılan iskelet kasları, eklemler ve eklem bağları ile merkezi sinir sistemi arasında işbirliğidir (Sevim 1995). Meinel beceriyi “bütün vücudun, her tür hareketinin koordinasyonudur.” Şeklinde tanımlamaktadır. Günümüzde de hala beceri, sporcunun karmaşık, somutlaştırılamayan bir özelliğidir. Koordinatif yeteneklerin verimi olarak görülen beceriyi Hirtz “sporcunun kısa zamanda karmaşık hareketleri öğrenebilmesi ve değişik şartlar altında bu hareketleri çabuk ve amaca uygun olarak ayarlayabilme yeteneğidir.” Şeklinde tanımlar. Beceriyi oluşturan bileşenleri şöyle sıralar tepki gösterme yeteneği, konumunu saptayabilme, çeviklik, hareket organlarını iyi kullanabilme yeteneği. Fetz bunlara ek olarak; hareket duygusu, yumuşaklık, uyum yeteneği, hareket estetiği özelliklerini de beceri kavramını oluşturan bileşenler olarak sayar (Hirtz 1985: Aktaran: Muratlı vd. 2011).

Beceri, performansın daha az eforla daha fazla iş yapma imkanını sağlayan bir elemanıdır. Çok zor bir hareketin kolaylıkla yapılabilmesi becerinin olumlu özelliğidir. Elit sporcuların hareketlerinde ki üstünlüğün nedeni antogonist ve sinerjik kaslar arasında ki mükemmel koordinasyonudur (Sevim 1995).

Adalenin uzayabilirlik özelliği verimli bir hareket için öncelikli bir gereksinimdir. Hareketin devamını sürtünmesiz, ekonomik ve estetik bir şekilde sağlamak için bu özellik önemlidir. Burada önemli olan antogonistlerin gevşeme yeteneğidir. Uzama ile hız ya da gevşeme hareketlerinde gelişme olur. Eklemlerde ki hareketlilik kapasitesi

28

yükseltildiği oranda mükemmel tekniğe ulaşılabilir. Kompleks hareketler sırasında bir çok adele grubu ve eklemlerin değişik zamanda ve açılarda devreye girmesi gerekir. Bu unsurların görevlerini optimal ve zamanında yapmaları koordinatif yeteneklerinin geliştirilmesi ile mümkündür. Bu olgu ise kirişler, eklem kapsülü bağları ve kasların gerekli olan uyum esnekliğine kolaylık sağlayacak yapıda tutunmalarına bağlıdır (Akandere 1993).

Beceri iki ana bölüme ayrılır:

1. GENEL BECERİ: Her spor dalı için geçerli olan genel anlamdaki vücut koordinasyonudur.

2. ÖZEL BECERİ: Uygulanan, yapılan spor dalına yönelik o spor dalının özelliklerini içeren teknik-taktik ve benzeri hareketlerin koordinasyonudur. 2.5.5.1 Basketbolda koordinasyon

Kişinin çeşitli hareket becerilerini kazanması veya bir spor dalında seri hareketlerin hızlı, akıcı ve uyumlu bir şekilde yapılması koordinasyon yeteneğine bağlıdır (Atlı 2009).

Basketbol sporunda koordinasyon; taktik anlayış ve davranışlardan kaynaklanan duruma uygun davranabilmektir. Örneğin; ikili ritm içinde tüm turnikelerin uygulanması, stop ve sıçrayarak şutlar, set oyunlarında perdeleme, devrilme, topla buluşma gibi temel teknik hareketler iyi bir koordinasyonu gerektirmektedir (Muratlı 1997: Aktaran: Atlı 2009).

2.5.6 Denge

Değişen durumlarda dengenin korunması ya da yeniden sağlanmasını anlatır. Bu yetenek özellikle vücudun ağırlık merkezinin değişmesi nedeniyle dengenin bozulması gibi, dar dayanma alanlarının olduğu, dengenin kolaylıkla bozulabileceği koşullarda ortaya çıkan motorik sorunları çözmeye yarar (Muratlı vd. 2011).

Denge özellikle vücudun ağırlık merkezinin değişmesi nedeniyle dengenin bozulmasına karşı çözüm üreten bir yetenektir (Tetik vd. 2013).

Fleishman’ a göre; motorsal denge, değişik öğelerden oluşur. Bunları birbirinden ayırt etmek gerekir (Martin 1979).

29

Statik denge: insan vücudunun dengesini belli bir yerde ya da pozisyonda sağlama yeteneğidir (Örn. Amut duruşu, planör duruşu gibi).

Dinamik denge: Hareket ederken dengeyi sağlama yeteneğidir (Örn. Denge ağacında yürümede olduğu gibi).

Objeyle dengeleme: Bir araçla hareket yaparken ya da ek bir araç kullanırken dengeyi sağlama yeteneğidir (Ör; top, labut gibi araçlarla sağlanan denge konumunda dinamik ve statik denge birlikte kullanılabilir.).

Günlük yaşamda motorsal dengeye çok fazla gereksinim duyulmaz. Ancak birçok spor dalında performansı belirleyen faktör olarak karşımıza çıkar (Muratlı vd. 2011).

Denge, sportif performans ve günlük yaşamda fiziksel uygunlukla birleşimde bulunan önemli bir faktördür (Aksu 1994). Denge, hareket sırasında vücudun istenen pozisyonu sağlayabilme yeteneğidir. İyi gelişmiş motorsal faaliyetlerde gerekli hareketin yapılabilmesi için vücudun dik durumda bulunması temeldir (Bressel vd. 2007). İnsanın denge sağlamada ki yeteneği, diğer motor sistemlerin gelişmesinde ve sporda başarılı performans için gerekli olan vücut kompozisyonu koruyabilme de önemli bir faktördür. Üst düzey sporcuların her bir disiplin gerekleriyle bağlantılı olarak gelişen denge kontrolü sergiledikleri belirtilmektedir (Caraffa vd. 1996). Elit sporcular, branşlarının gereklerine göre postürü düzenlemek için kesin duyusal bilgiyi baskın olarak kullanırlar (Aksu 1994; Bressel vd. 2007; Caraffa vd. 1996; Perrin vd. 1998: Aktaran: Tetik vd. 2013).

2.5.6.1 Basketbolda denge

Sporda başarı için sporcunun fizyolojik ve motorik özellikleri yönünden üst seviyede performans sergilemesi gerekir. Bunu sağlayacak parametrelerden birisi de denge performansıdır (Eliöz vd. 2013: Aktaran: Tetik 2013).

Genel olarak denge kavramı; değişen durumlarda dengenin korunması ya da yeniden sağlanmasını anlatmaktadır. Basketbolda ani stoplar, pota dibindeki ribaunt, savunma pozisyonlarında ki hücumun ani değişimleri ve yer tutma pozisyonları ile şut ve turnike sonrası düşüşlerde denge yeteneği önem kazanır (Muratlı 1997: Aktaran: Atlı 2009).

30