BEġERĠ COĞRAFYA ÖZELLĠKLERĠ

2.2.1. Kapıdağ Yarımadası’ nın Tarihçesi

Tarihin ilk çağlarına kadar inen Kapıdağ Yarımadası‟nın eski adı Hellen dilinde “Ayı Adası” anlamına gelen “Arktonnessos” olarak bilinmektedir. “Nesos” Hellen dilinde

ada ve dar kıstaklı adaya çok benzeyen anlamlarına gelmektedir. Hellenliler

burada Kapıdağı Yarımadası için “Ayılar Dağı” anlamına gelen “Arkton Oros” kelimesini kullanmayı uygun bulmuĢlardır (Umar, 1993). Kapıdağ Yarımadası‟nda ilk yerleĢim birimlerinin MÖ 2500‟lü yıllara kadar dayandığı bilinmekte ise de kesin kanıt sayılabilecek yeterli bilginin olmaması durumu açıklayamamaktadır. Trakya ve Makedonya‟dan Marmara‟ nın güney kıyılarına gelen Türk kökenli Mysler MÖ 1200‟lü yıllarda yoğun göçler sonucunda kıyılara yerleĢmiĢlerdir (Sevin, 1995). Yarımadaya ait en eski prehistorik bilgilere efsanevi bilgileri derlemesiyle tanınan Rodoslu Apollonius‟tan elde etmekteyiz. Destansal öykülerden birisi olarak kabul edilen Arganautlar serüveninde Apollonius, Anadolu‟nun kuzeydoğu ucu kıyıları da dahil olmak üzere Yunan kahramanlarının Altın Post‟u ele geçirmek için yaptıkları seferlerden bahsetmektedir. Yarımadanın bulunduğu yerde mitolojiye göre bu tarihlerde Dolionlar yaĢamaktadır ve baĢında kral Kyzikos vardır. Arganautların düzenledikleri sefer sırasında Dolionlar tarafından misafir edildikleri ve daha sonra ayrıldıklarında yakalandıkları bir fırtınadan dolayı yarımadanın doğusuna demirlemek zorunda kalmıĢlardır. Demirledikleri bu zaman diliminde Dolionları düĢman zannederek onlarla savaĢmıĢ ve kral Kyzkos‟ u öldürerek daha sonradan duydukları piĢmanlıkları dile getirmiĢlerdir (Ertüzün, 1964).

Kyzikos Antik Kenti

ÇalıĢma sahasına ait tarihi verilere bir baĢka kaynak olarak yarımadanın güneyinde kurulmuĢ olan Kyzikos antik kentinden ulaĢmaktayız. Hangi yüzyılda, kimler tarafından kurulduğu kesin olarak bilinmeyen liman kenti ilk olarak Batı Anadolu‟dan gelen Miletoslu göçmenler tarafından MÖ 756 yılında balıkçılık ve liman kenti olarak yerleĢilmiĢtir (Umar, 1984). Kyzikos antik kenti bu tarihlerde biri doğuda diğeri batıda olmak üzere iki doğal limana sahipti. Limanlar berzahın içerisinden gemilerin geçiĢine olanak tanımakta ve lodos, poyraz gibi rüzgarlardan korunmada doğal bir

medeniyetin iyi geliĢme gösterdiği bir yer konumuna gelmiĢ fakat liman kenti olma özelliğini yitirdiği ileriki dönemlerde tarih sahnesinden silinmiĢtir. Strabon bu tarihlere iliĢkin Geographika adlı çalıĢmasında Kapıdağ‟ın Marmara Denizi içerisinde bir ada olduğundan ve gerektiğinde iki köprüyle ana kara ile birleĢebilen, limanlar arasında ikiyüzden fazla gemiyi barındırabilecek bir liman kenti olarak Kyzikos antik kentini tarif etmektedir (Strabon, 1972).

Foto 20: Kzikos Antik Kenti kazı çalışmaları (18.08.2013).

Kyzikos antik kenti coğrafi açıdan önemli bir yerde kurulmuĢ olması nedeniyle tarihi süreç içerisinde birçok istilaya uğramıĢ, yaĢadığı depremler ve Bizans kralı Contaninus tarafından Byzantion‟un (Ġstanbul) baĢkent yapılmasıyla da tarihteki önemini kaybetmiĢtir. Antik kent MÖ 7. yy da Miletoslular; MÖ 6. yy da Lidyalılar; MÖ 5. yy da Persler; MÖ 4. yy da Ispartalılar; MS 3. yy da Gotlar‟ın ve daha birçok milletin egemenliği altına girmiĢtir. Antik kentin iyice harap olması ise 672 yılında Arapların Ġstanbul‟u fethetmek amacıyla geldiklerinde burayı üs olarak kullanmasıyla ve 943‟te meydana gelen depremle olmuĢtur. Kent esas darbeyi coğrafyadan yemiĢtir. Bir zamanlar dünyadaki en büyük liman Ģehirleriyle boy ölçüĢecek konumda olan kıstak dolmaya baĢlamıĢ ve liman önemini kaybetmeye baĢlamıĢtır. Bu süreçte her ne kadar kıstağın boĢaltılması çalıĢmaları devam etsede baĢarılı olunamamıĢtır. Kentin boĢalması ise 1063 yılında meydana gelen depremle gerçekleĢmiĢtir. TaĢ üstünde taĢ kalmayan bu depremin ardından halk Kyzikos antik kentini tamamen terk ederek Artake (Erdek) civarına yerleĢmiĢlerdir. Günümüzde Kyzikos antik kentine ait çok fazla eser mevcut değildir. Eserler daha çok civardaki müzelerde bulunmaktadır (Ġstanbul Arkeoloji Müzesi, Bursa Müzesi, Edincik ve Efes). Ayrıca yurt dıĢındaki Berlin Müzesi‟ nde de Kyzikos antik kentine ait birçok tarihi eser yer almaktadır. Tarihi antik kentten geriye kalanlar ise Akropol, mezartaĢları, Amfitiyatro, Hadrianus Tapınağı ve birkaç sütun baĢlığı olarak sıralanabilir.

Artake/ Erdek

Hellenler dönemindeki adı olarak bilinen Artaka/Artake adı tarihte kaynak anlamında kullanılmıĢtır. Fakat günümüzde kesin olarak bilinen Artake adının Erdek yakınında bulunan ve Zeytinliada olarak bilinen yerin eski adı olduğudur. Konumu dolayısıyla korunaklı bir liman kenti olan Artake uzun bir dönem Kyzikos‟un yardımcı limanı olarak görev yapmıĢtır. Kyzikos antik kenti gibi Artake‟ de tarihsel süreç içerisinde birçok istilaya uğramıĢ, Fenikeliler tarafından yakılıp yıkılmıĢtır (Umar, 1984). Antik kent Bizans‟ın Ġstanbul‟u baĢkent yapmasıyla ve Kyzikos‟un liman özelliğini yitirmesiyle geliĢmeye baĢlamıĢtır. Kente ilk yerleĢenler ise MÖ 7. yy da Miletosluların kolonizasyonu sonucunda gerçekleĢmiĢtir.

2.2.2. Kapıdağ Yarımadası’nın Nüfus Özellikleri

2.2.2.1.

Yarımada Nüfusunun GeliĢimi

Kapıdağ Yarımadası‟nda nüfusun zamana ve yere göre değiĢimi diğer yerleĢim birimlerinde meydana gelen parametrelerle aynıdır: doğum-ölüm, göç olayları. Yarımada nüfusu tarih içerisinde yıllara göre birçok nedenden dolayı farklılıklar göstermiĢtir. Bu duruma neden olan faktörler ise nüfus verilerinin tahmine dayalı yapılıĢı, sayım memurlarının değerlendirmelerinin belirli bir standarda uymaması, sayımlarda askeri güç olarak görülen yalnızca erkeklerin sayılması ve devlete vergi verenlerin sayılması gibi birçok neden gösterilebilir. Fakat sayımlara ait bu düzensizliğin önüne 03.12.2006 yılında oluĢturulan ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) ile geçilmiĢtir.

Yarımada üzerinde 1 ilçe merkezi (Erdek), 2 belde (KarĢıyaka ve Ocaklar) ve 15 mahalle (Narlı, Ġlhanköy, Doğanlar, Turan, Ormanlı, Ballıpınar, Çayağzı, Kestanelik, Çakıl, Tatlısu, AĢağıyapıcı, Hamamlı, Yukarıyapıcı, Belkız ve Çeltikçi) olmak üzere toplam 18 yerleĢim birimi mevcuttur. 12.11.2012 tarihinde çıkarılan büyükĢehir yasasıyla Balıkesir Ġl‟i nüfusu 750 bin üzerindeki iller kapsamında değerlendirilerek büyükĢehir ilan edilmiĢ ve Kapıdağ Yarımadası‟nda bulunan köyler mahalle statüsüne kazandırılmıĢtır. Yarımadada yer alan kırsal yerleĢim birimlerinin zaman içerisindeki nüfusları yıllara göre değiĢmezken Ocaklar ve Erdek gibi turizm sektörüne bağlı yerleĢimler yıl içerisinde sezonluk nüfus değiĢimleri yaĢamaktadır.

Tablo 5: Kapıdağ Yarımadası yerleĢim birimleri nüfusları (TÜĠK: 2014)

YerleĢim Birimi Nüfus YerleĢim Birimi Nüfus

1 ERDEK 20.683 10 Çayağzı 497 2 Ocaklar 1.632 11 Kestanelik 391 3 KarĢıyaka 2.322 12 Çakıl 1.439 4 Narlı 762 13 AĢağıyapıcı 240 5 Ġlhanköy 387 14 Yukarıyapıcı 1.043 6 Doğanlar 237 15 Tatlısu 864 7 Turan 444 16 Hamamlı 216 8 Ormanlı 120 17 Çeltikçi 212 9 Ballıpınar 467 18 Belkız 252 TOPLAM 27.054 5.154

YARIMADA TOPLAM NÜFUSU 32.208