Batu Han ve İlhanlılar Devleti Arasındaki İlişkiler

Batu Han öldüğü zaman henüz İlhanlılar Devleti kurulmamıştı lakin İlhanlılar Devletinin kuruluş aşamasında Batu’nun da desteği vardır. Batu Han’ın da desteği ile

492 _{İbn Bibi, a.g.e., C. II, s. 142-143.} 493 _{Kılıç, a.g.t., s. 37-39.}

kurulan İlhanlılar daha önce Batu Han’a bağlı topraklardan bir kısmını da ele geçirmişler ve bunun sonucu iki kardeş devlet uzunca yıllar savaşmıştır.

Batu Han Altın Orda Devletini kurduktan sonra Batı İran şehirleri onun valileri tarafından yönetilmiştir.494 _{Ancak daha önce anlatıldığı gibi Batu Han’ın gücünü}

kırmak isteyen Güyük Han İran’a Elçigitay Noyanı vali olarak göndermiş ve Batu Han’ın valilerinin tutuklanıp Karakurum’a gönderilmesini istemiştir. Elçigitay Noyan’ın yaklaştığını işiten Batu Han’ın valileri ona bir ulak göndererek durumu haber etmişlerdir. Batu Han’dan cevap gelmeden önce Elçigitay Noyan Batı İran’a gelmiş ve Batu Han’ın valilerinin ellerini bağlatarak Karakurum’a göndermek için hazırlatmıştır. Valilerin ellerinin bağlı olduğu sırada Batu Han’dan ulak gelmiştir. Batu Han’dan gelen mesajı gören askerler derhal valilerin elini çözerek mesajda emredildiği üzere Elçigitay Noyan’ı tutuklayıp Batu Han’ın huzuruna göndermişlerdir.495 _{Sıradan bir vali tarafından kendisine yapılan saygısızlığı hoş}

görmeyen Batu Han tutuklanarak kendisine getirilen Elçigitay Noyan’ı diri diri kaynar suya atarak kaynattırmıştır.496 _{Böylece Güyük Han zamanında Batı İran’da ki}

topraklarını koruyan Batu Han, Hülagü dönemine kadar da hâkimiyetini korumuştur.

Mengü Han Büyük Moğol İmparatorluğunun başına geçtikten sonra Güyük Han zamanında bozulan devlet düzenini yeniden sağlamış ve yine Güyük Han devrinde duraksayan Moğol seferlerini tekrar başlatmıştır.497 1253 yılında toplanan kurultayda Mengü Han, kardeşi Kubilay’ın Çin, Tangut, Tibet topraklarına karşı sefere çıkmasını; diğer kardeşi Hülagü’nün ise daha önce Moğollar tarafından ele geçirilmeyen İran toprakları, Irak, Suriye ve Mısır topraklarına karşı sefere çıkmasını emretmiştir.498 _{Mengü Han ordunun Horasan’da}499 _{toplanmasını ve Büyük Moğol}

İmparatorluğuna bağlı tüm ulusların ve devletlerin savaş kuvvetlerinin beşte birini

494 _{Cüzcani, a.g.e., s. 136.}

495 _{Elömeri, Tiesenhausen, a.g.e., s. 394-395}

496 _{İlyas Kamalov, Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yay., İstanbul 2003, s. 32.} 497 _{Cüveyni, a.g.e., s. 490.}

498 _{Reşidüddin, a.g.e., s. 13.}

499 _{Ayşe D. Erdem Kuşçu, “İlhanlı Devleti’nin Kuruluşu ve Memlüklerle İlk Teması”, Türkler}

Hülagü’nün ordusuna vermelerini emretmiştir.500 _{Batu Han kardeşi Şeyban’ın oğlu}

Balagay’ı, kardeşi Boğal’ın torunu Tatar’ı, kardeşi Orda’nın oğullarından Kuli ve Bukay Timur’u Hülagü’nün ordusuna göndermiştir.501 _{Ayrıca Çağatay’ın yurdundan}

Oyrat kabilesinin askerleri de bu sefere katılmışlardır.502 19 Ekim 1253’de503 Hülagü’nün komutasında harekete geçen ordu Abbasi Halifesini, İsmaililerin ana üssü olan Alamut Kalesi gibi Irak-ı Acem’in önemli merkezlerini ele geçirdikten sonra Suriye ve Mısır’a yönelmiş ve 1260’da Mısır’da Memlüklerle yapılan Ayn Calut savaşında504 _{Moğollar ilk büyük yenilgilerini almışlardır.}505 _{Sefer sonunda}

Hülagü, Suriye ve Mısır üzerinde hâkimiyet kuramamasına rağmen İran merkezli İlhanlılar Devleti’ni kurmuştur.

Cengiz Han’ın bir fermanına göre her kim bir ülke fethederse ganimetin üçte birini Batu Han’ın ailesine üçte birini Cengiz Han’ın ailesine geri kalanını da kendi ailesine ve askerlerine dağıtmak zorundadır. Hülagü’ye kadar Cengizoğullarından hiç kimse Cengiz Han’ın bu sözünden çıkmamıştır ancak Hülagü elde ettiği ganimeti paylaşmadığı506 _{gibi birde desteği sayesinde ülkeler ele geçirdiği Batu Han’a ihanet}

edip ona bağlı Azerbaycan topraklarını ele geçirmiştir.507 _{Batu Han Hülagü’nün}

500 _{Bertold Spuler, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, Çev. :} Cemal Köprülü, TTK, Ankara 2011, s. 59.

501 _{Abdulkadir Yuvalı, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbuş 2017, s. 135.} 502 _{Cüveyni, a.g.e., s. 498.}

503 _{a.g.e., s. 500.}

504 _{Moğollar Irak ve Suriye’ye ilerledikten sonra Suriye şehirlerinin yöneticileri Memlüklerin Sultanı} Sultan Kutuz’a sığınmışlardır. Moğolların Suriye Seferi’ni yöneten Kit-Buğa Noyan, Sultan Kutuz’a elçi göndererek kendisine sığınan Suriye şehirlerinin yöneticisini vermesini istemiştir. Sultan Kutuz, Kit-Buğa Noyan’ın gönderdiği elçilerin öldürülmesini emretmiştir. Elçisinin öldürülmesi üzerine Kit-Buğa Noyan Şam’dan Mısır’a doğru hareket etmiştir. İki ordu 1260’da Taberiye dolaylarındaki Ayn Calut denilen mevkide karşı karşıya gelmişlerdir. Sultan Kutuz ordusunun büyük bir bölümünü geride bırakmıştır. Beraberine aldığı az sayıda birlik ile beraber Kit-Buğa Noyan komutasındaki Moğol ordusunun merkezine saldırmıştır. Daha sonra bu az sayıdaki birlik çekilmeye başlamıştır. Memlük ordusunu takip eden Moğol ordusu daha sonra sağdan soldan ve Sultan’ın geride bıraktığı ordunun büyük bir bölümü tarafından sarılmış ve yok edilmiştir. Daha önce sahte ricat hareketini Kalka’da, Kösedağ’da çok kez uygulayarak zafer kazanan Moğol ordusu bu sefer aynı tuzağa kendileri düşmüşlerdir. Kit-Buğa Noyan Memlük ordusu tarafından esir alınmış ve daha sonra Sultan Kutuz’un- emriyle idam edilmiştir. Kit-Buğa Noyan’ın idamının ardından Hülagü, onun kabilesine mensup insanlara sayısız hediyeler dağıtarak Kit-Buğa’ya olan minnettarlığını göstermek istemiştir. Yuvalı, a.g.e., s. 174-177.

505 _{Kemal Ramazan Haykıran, Moğollar Zamanında Yakın Doğu, Ötüken Yay., İstanbul 2016, s.} 19-20.

506 _{İbn Vasıl, Tiesenhausen, a.g.e., s. 151.}

507 _{Burada kullanılan “Batu Han’a ihanet etti” ifadesi Batu Han’ın ölümünün ardından onun mirasına} ihanet ettiği anlamındadır

seferinin sonunu göremeden hayatını kaybetmiştir. Batu Han’ın ölümünün ardından bazı komutanları Hülagü’ye kılıçsız kın ve yakasız gömlek508 _{göndererek Batu}

Han’ın tahtına oturması için çağırmışlardır.509 _{Bu hareket Altın Orda hanedan}

üyelerinin İlhanlılardan nefret etmesi için bir sebep daha doğurmuştur. Hülagü’nün Batu Han’a bağlı toprakları ele geçirmesi ve bu toprakları geri vermemesi nedeniyle Batu Han’ın kardeşi Berke Han döneminde iki kardeş devlet savaşa tutuşmuş510 _ve

bu savaş İlhanlılar Devleti’nin yıkılmasına kadar devam etmiştir.