Taliban rejimi döneminde siyasal, ekonomik, kültürel ve sosyal alt yapı tamamen tahrip edilirken, 11 Eylül gelişmeleri ile Taliban rejiminin yıkılmasından sonra Afganistan’da kurulan yeni siyasal düzen çerçevesinde yeniden bir takım sivil toplum kuruluşları oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda ülkede özel basın – yayın faaliyetlerinin serbestleşmesi ve kısmi bir düşünce özgürlüğünün ortaya çıkması ile medya organları ve medya mensuplarının bazı kliklere karşı hakları, sorumlulukları ve sorunlarına çözüm üretilmesi için basın – yayın alanında faaliyet eden bir takım sivil toplum kuruluşları da faaliyete başlamıştır. Fakat tüm bu faaliyetlerin dağınık ve parçalı yapısı dikkat çekmektedir.
3. 1) Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği:
Taliban rejiminin yıkılmasından sonra üç kuruluş Afganistan Gazeteciler Birliği adı altında faaliyet etmekteydi. Fakat Ağustos 2006’da tüm bu kuruluşları tek bir çatı altında toplamak amacı ile Afganistan Ulusal
Gazeteciler Birliği (Afghanistan’s National Journalist’s Union - ANJU) kurulmuştur.
Aslında 1979’da devlet tarafından devlete yakın olan gazetecilerin bir araya getirilmesi ile Afganistan Gazeteciler Birliği adıyla bir kuruluş faaliyete başlamıştı. Görünürde bağımsız gibi faaliyet etse de tamamen devlete bağlıydı. Yeni gazetecileri kendi yanlarına alarak onlara devletin verdiği direktiflerle hareket etme yöntemlerini göstermekteydi. 1992’de Komünist iktidarının yıkılması ile beraber bu kuruluş bir süre Afganistan İslami Gazeteciler Birliği adıyla faaliyet etse de, devlete yakın olma konusunda pek fazla başarılı olamamışlardı. Daha çok Kabil Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyelerinden oluşan bu kuruluş kısa bir süre sonra dağılmış, bir kısmı kuzeydeki Mezar-i Şerif kentine ve bir kısmı da Pakistan ve Avrupa ülkelerine sığınmışlardır.55
Taliban rejiminin yıkılmasından sonra 2002’de, Kabil Üniversitesi, İletişim Fakültesi eski öğretim üyelerinden Prof. Dr. Mahmud Habibi başkanlığında bir grup eski gazeteciler toplanarak yeni bir gazeteciler birliği kurmaya çalışmıştı. 26 Ağustos 2006’da dağınık bir şekilde faaliyet eden üç kuruluş ortak bir toplantı yaparak Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği adı altında faaliyete başlamışlardır. Bu kuruluş aynı toplantıda yeni yönetim kurulunu seçerken Fazıl Sançaraki’yi yönetim kurulu başkanı olarak seçmişleridir. Bir süre sonra Fazıl Sançaraki siyasi faaliyetlere başlayınca, yönetim kurulu geçici olarak Fazlullah Varasta’yı başkanlığa getirmişlerdi. 2011’de gerçekleşen kongrede Abdulhamid Mobarez başkan seçilmiştir.
Yeniden kuruluşunda devletten bağımsız olarak faaliyete başlayan Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği (ANJU), bir takım uluslararası kuruluşlardan yardım alarak finansal ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Söz konusu
55
Afghanistan’s National Journalist’s Union (ANJU) ile ilgili bkz: http://www.anju.af/en/, erişim: 12 Haziran 2013.
kuruluş kendi amaçlarını, “Afganistan’da düşünce ve ifade özgürlüğünün yasal bir zemine oturtulduğu bu dönemlerde gazetecilerin temel hakları ve özgürce haber yapmalarını sağlamak için gereken çalışmaların yapılmasının yanı sıra, gazetecilere yönelik uygulanan baskı ve şiddeti bertaraf edilmesi için hukuki mücadele verilmesi” şeklinde açıklamışlardır.56
Diğer taraftan 2006’da gazetecilerin büyük bir bölümü Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği’ne üye olurken, bir kısmı da bu kuruluşu tanımadan kendi birlik ve derneklerini kurmaya çalışmışlardır. O yüzden günümüzde Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği dışında faaliyet eden, Afganistan Genel Gazeteciler Birliği ve Afganistan Özgür Gazeteciler Birliği adıyla faaliyet eden daha küçük çaptaki kuruluşlar da mevcuttur. Fakat gerek faaliyet sahası ve gerekse kadro bakımından Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği ile rekabet edebilecek kapasiteye sahip değiller.
Afganistan Ulusal Gazeteciler Birliği, Afganistan’da gazetecilere yönelik yapılan saldırılar, farklı klikler tarafından uygulanan baskılar ve bugüne kadar görevlerini yaparken öldürülen gazeteciler ve düşünce suçundan dolayı hapishanede olan gazeteciler hakkında ayrıntılı ve düzenli raporlar hazırlayarak yayınlamaktadır. Bu nedenle Afganistan’daki basın – yayın faaliyetleri ve bu faaliyetlere karşı engeller konusunda araştırma yapmak isteyenlerin başvurduğu ilk adres olarak görülmektedir.57
3. 2) Nai Yayın:
Afganistan’da basın – yayın konusunda çalışan diğer bir sivil toplum kuruluşu da Farsça adıyla Naşr-e Nai (Nai Yayın) adıyla faaliyet etmektedir. Özellikle Afganistan’da özel bir medya sektörünün oluşup gelişmesi için
56 Konuya ilişkin bkz: http://www.anju.af/index.php/2012-08-31-12-02-51, erişim: 12 Haziran 2013
faaliyet ettiklerini belirten Nai Yayın kuruluşu, özel basın – yayın kuruluşlarını maddi ve manevi olarak desteklenmesi ve bir takım genç gazetecilere eğitim verilmesi için 2004’te faaliyete başlamıştır. Uluslararası bir kuruluş olan Internews’in desteğini de alan Nai Yayın kuruluşu, başlangıçta eğitim ve destek amacıyla kurulmuş ve son dönemlerde ülkedeki birçok gazetenin ülke çapındaki dağıtımını da üstlenmektedir. Bir nevi medya kargosu görevini üstlenen Nai Yayın kuruluşu, aynı zamanda bazı medya kuruluşlarına karşılıksız olarak danışmanlık ve eğitim hizmeti de vermektedir.58
3. 3) Afganistan Gazetecilik Merkezi:
Bir diğer kuruluş ise AFJC (Afghan Journalism Center) adıyla faaliyet eden Afgan Gazetecilik Merkezi’dir. Bu merkez Kabil Üniversitesi İletişim Fakültesi’nin bazı öğretim üyeleri ve bazı genç gazeteciler tarafından Nisan 2008’de kurulmuştur. Visa adıyla bir gazete de çıkarmakta olan bu kuruluş, özellikle genç gazetecilerin kendi hakları ve düşünce özgürlüğü kapsamında kendi sorumlulukları konusunda eğitim vermektedir. Ayrıca, basın – yayında finansal destek bulma yöntemleri konusunda eğitim vermektedir. Ayrıca bu kuruluş isteyen gençlere kısa dönemlik gazetecilik eğitimi de sağlamaktadır. Dolayısı ile bu kuruluşun daha çok bir gazetecilik eğitim merkezi şeklinde faaliyet ettiği söylenebilir.59
Tüm bu kuruluşlar Afganistan’da medya mensuplarına yönelik farklı faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Ancak kendi aralarındaki yersiz rekabetler bazen düşünce ve ifade özgürlüğüne yönelik yapmaları gereken esas çalışmaları gölgelemektedir.
58 Nai Yayın kuruluşunun web sayfaları: Farsça ve Peştunca sayfası: http://www.nai.org.af/dr, İngilizce sayfası: http://www.nai.org.af/en?multilink=switch
Netice itibarı ile söylemek gerekirse, 11 Eylül gelişmelerinden sonra Afganistan’da kurulan yeni yönetimde, ekonomik, siyasal ve güvenlik alanında ciddi sorunların yaşanmasına rağmen kültürel gelişmeler çerçevesinde özellikle basın yayın alanında ciddi gelişmelerin yaşandığı görülmektedir. Nicelik ve nitelik bakımından her geçen gün artan basın – yayın faaliyetleri doğal bir rekabet ortamı da yaratmıştır. Bu rekabet ortamında daha iyi hizmet vermek maksadıyla kitle iletişim araçlarında ciddi teknik gelişmelerin de yaşandığı görülmektedir. Ancak düşünce özgürlüğü noktasında gereken gelişmenin sağlandığından söz etmek şimdilik zor görülmektedir.