Tünel kalıp sisteminde döúemeler kendilerini çevreleyen perdelere mesnetlenirler. Ancak döúemelerin dört kenarının da perdelere mesnetlenmesi pek mümkün olmaz, çünkü tünel kalıbın çıkarılması için mekânın bir yüzü mutlaka açık olmalıdır. Bu durumda mesnetlenmemiú kenarın üzerine gelecek duvar yükünün karúılanması, bu kenarda oluúabilecek sehim çatlaklarının sınırlandırılması amacıyla döúeme yüksekli÷inde, 40 – 60 cm eninde kiriúler oluúturulur. Bunlar kiriúler gibi donatılırlar ancak döúeme hesaplarında bu kısmın döúemenin bir parçası oldu÷u kabul edilir, çünkü rijitli÷i kiriúle kıyaslanamayacak kadar küçüktür [9]. Bunların dıúında, döúemenin, kalıbın çıktı÷ı do÷rultuya dik do÷rultuda çalıúması istenir. Aksi takdirde elveriúli olmayan çözümler söz konusu olabilir.
Kalıp sisteminin inúaat esnasında getirdi÷i zorunluluklar dolayısıyla döúemelerin tek kenarı mesnetlenemez. Mesnetlenmeyen kenarda kendi yükü ve duvar yükleri altında, kesit ataletlerinin yeterli olmamasından dolayı büyük sehimler oluúabilir. Oluúacak sehim çatlakları kenarlara yerleútirilecek uygun çekme donatılarıyla sınırlandırılmalıdır. Perde döúeme birleúimlerinde yatay yüklerin etkisiyle büyük kesme kuvvetleri oluúur. Bu kuvvetlerin erken kesme göçmelerine neden olmaması için en çok zorlanan bölgelerde döúeme içerisinde etriyelerle sarılarak düzenlenecek yatık kiriúler düzenlenmelidir.Tünel kalıp sisteminde döúemenin üç kenarından mesnetli olması pla÷ın genelde tek do÷rultuda çalıúmasına neden olmaktadır. Genellikle sistem içinde kalınlık tek olması uygulama hızı ve kolaylı÷ı açısından daha uygundur ancak bazı durumlarda aynı kat içinde farklı kalınlıklarda döúemeler de olabilir.
2.3.4 Temeller
Tünel kalıp sistemi ile inúa edilen bir yapıda her iki do÷rultuda pek çok perde bulundu÷undan iki yönde sürekli temel düzenlenmesi gerekir. Ancak bu tarz temellerin yapım ve kalıp bakımından çıkan güçlüklerden dolayı bunun yerine inúası kolay olan plak temeller tercih edilir.
Çok katlı, yapı a÷ırlı÷ının büyük oldu÷u ve/veya zeminin taúıma gücünün yetersiz oldu÷u durumlarda bütün yapının altına tek bir plak temel yapılması uygun olabilir. Plak temeli planda üst yapının biraz dıúına taúırarak zemin gerilmelerini düúürmek mümkün olur. Yapılan hesaplamalar sonucunda maksimum zemin gerilmesi, zemin emniyet gerilmesinden büyük çıkarsa ya zemin iyileútirilmesi yapılır ya da yapının a÷ırlı÷ını azaltmak amacıyla kat adeti düúürülür. Bu tür kiriúsiz inúa edilen temellerde, zımbalama önemli bir zorlama olarak ortaya çıkar [10].
Zımbalama hesabının sa÷lanmaması durumunda kesit yüksekli÷ini arttırmak ya da beton sınıfını yükseltmek seçeneklerinden ekonomik olanı uygulanır. Belirlenen kesit etkilerine göre bir ya da iki perde altında zımbalama dayanımı az miktarda olmak koúuluyla aúılırsa, bu bölgelerde zımbalama donatısı düzenlenebilir [11].
Tünel kalıp sistemi ile inúa edilen yapılar çok rijit oldu÷undan, temelin ba÷ımsız úekil de÷iútirmesi sınırlanır, rijit üst yapı kendisinde oluúan zorlamalarla, farklı oturmaları azaltır.
3. BETONARME PERDELø YAPILAR øÇøN TDY 2007’DE VERøLEN KURALLAR
Tünel kalıpla inúa edilen sistemlerde kullanılan perdeler TDY 2007’de süneklik düzeyi yüksek perdeler olarak tanmlanmıútır ve yönetmelikte madde (3.1)’de ilgili koúullar ve sınır de÷erler ile verilmiútir. Aúa÷ıda bu koúulları ve tanımlamaları inceleyece÷iz.
3.1 Enkesit Koúulları
Planda uzun kenarının kalınlı÷ına oranı en az yedi olan düúey taúıyıcı sistem elemanları olarak tanımlanan perdeler boyutlandırılırken herhangi bir katta, göz önüne alınan deprem do÷rultusuna parelel do÷rultuda perde olarak çalıúan taúıyıcı sistem elemanlarının enkesit alanlarının toplamı ¦Ag, binanın tüm katlarının plan alanlarının toplamı ¦Ap ve betonun tasarım çekme dayanımı fctd olmak üzere denklem (3.1)’deki koúulların her ikisinide sa÷laması durumunda gövde bölgesindeki perde kalınlı÷ı kat yüksekli÷inin 1/20’sinden ve 200 mm’den az olmayacak úekilde seçilmelidir
¦Ag / ¦Ap 0.002"#"Vt$¦Ag 0.5 fctd" """"""(3.1)
3.2 Perde Uç Bölgeleri ve Kritik Perde Yüksekli÷i
Tünel kalıp sistemlerdeki perdelerin yatay yük taúıma kapasiteleri çok yüksektir. Ancak perdeler boúluklu da olsalar, çerçevelerle birlikte de bulunsalar, konsol kiriú gibi davrandıkları için kritik kesitleri, sadece temelle birleúen kesitler oldu÷undan süneklikleri sınırlıdır [9]. Mesnetlerde karúımıza çıkan bu bölge, kritik perde yüksekli÷i olarak tanımlanır.
Temel üstünden veya perdenin plandaki uzunlu÷unun %20 den daha fazla küçüldü÷ü seviyeden itibaren kritik perde yüksekli÷i, 2Ɛw de÷erini aúmamak üzere, aúa÷ıda verilen denklem (3.2)’den elveriúsiz olanını sa÷layacak biçimde belirlenecektir. Burada Ɛw perdenin veya ba÷ kiriúli perde parçasının plandaki uzunlu÷u, Hw temel
üstünden veya zemin kat döúemesinden itibaren ölçülen toplam perde yüksekli÷i olarak tanımlanır.
Hcr Ɛw ; Hcr Hw / 6 (3.2) Perdelerin eleman olarak burkulmasını önlemek, uç bölgelerinde beton basınç bölgesini büyütmek ve zorlamayı hafifletmek için, özellikle binaların bodrum katlarında ve kritik perde yüksekli÷i boyunca, perde baúlık bölgesi düzenlenmesi uygundur. TDY 2007’nin (3.6.2) maddesine göre Hw / Ɛw > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde uç bölgeleri oluúturulacaktır (ùekil 3.1).
Taúıyıcı sistemi sadece perdelerden oluúan binalar dıúında, perde uç bölgelerindeki perde kalınlı÷ı kat yüksekli÷inin 1/15’inden ve 200 mm’den az olmayacaktır. Perde uç bölgelerinin, kat yüksekli÷inin en az 1/5’ine eúit uzunluktaki elemanlarla yanal do÷rultuda tutuldu÷u durumlarda, uç bölgesindeki perde kalınlı÷ı, yanal do÷rultuda tutulan noktalar arasındaki yatay uzunlu÷un en az 1/20’sine eúit olabilir. Ancak, bu kalınlık kat yüksekli÷inin 1/20’sinden veya 300 mm’den az olamaz. Perde uç bölgeleri, perde uç bölgesinin kendi kalınlı÷ı içinde oluúturulabilece÷i gibi perdeye birleúen di÷er bir perdenin içinde de düzenlenebilir.
Perde Uç Bölgesi Perde Gövdesi Perde Uç Bölgesi
ùekil 3.1 : Perde uç bölgeleri