Bağımlılık Süreci Evreleri

Bağımlılıkta çeşitli evreler bulunur. Bağımlılığın ilk aşaması olan deneme evresinde birey, geçiş kapısı uyuşturucuları olarakta ifade edilen sigara, alkol, esrar, inhalantlar veya ekstazi gibi maddeleri kullanmaktadır. Aşağıda evrelere göre ayrılmış olan durum, duygu ve düşünceler, bağımlılık sürecini anlaşılır duruma getirmek için genele uygun olarak geliştirilmiştir. Tüm bağımlılar, bu evreleri tek tek sırasıyla yaşamayabileceği gibi, farklı bir seyir izleyen bağımlılık vakalarıyla da karşılaşmak olasıdır (Zor, 2005).

Bağımlılık süreci:

1. Evre-Deneme: Sürdürme niyeti olmadan maddeyi bir iki kere kullanma

2. Evre-Sosyal Eğlencesel Kullanım: Eğlenme amacı ile maddenin ara sıra kullanımı 3. Evre-Düzenli Kullanım: Madde kullanım sıklığının ve çeşidinin artması

4. Evre-Madde Bağımlılığı: Maddenin kişinin yaşamında vazgeçilmez yere sahip olması (Siyez, 2009).

Bağımlılığın tiryakiliği veya uyuşturucudaki tam bağımlılığı oluşturmaktadır, bir nevi esaret safhası olarak ele alınır. Bağımlılık etkisi olan bütün maddelerde bağımlılığın gelişimi bir süreç içinde olmaktadır.

18

Kullanılan maddeye göre bu süreç uzun veya kısa olabilmektedir. Madde ilk olarak bir kez denenir, sonra zaman zaman belli durum ve sosyal ortamlarda kullanım başlar ve bu durumu da düzenli kullanım ve bağımlılık izler (Babuna ve Bayhan, 2009).

Bu evreler şu şekildedir (Siyez, 2009):

 Hazırlık evresi: Bireyin herhangi bir madde kullanabileceğine dair geliştirdiği bir ön düşünce evresidir. Çoğu zaman bireyin bilinçaltında bulunan madde kullanımına dair kabul edici bir tutum, bilinç seviyesinde bireyin inkarıyla karakterizedir. Fakat burada önemli olan, bireyin yumuşamamış olan bakış açısını destekleyen davranışıdır. Birey madde kullanımını kendisine tamamen yasaklamamıştır. Bu evrede itici güç merak durumudur.

 Deneyim evresi: Bireyin ilk olarak madde kullandığı evredir. Genelde ilk hazırlık evresinde, bireyin bilinçaltında bulunan yumuşamış tutumu destekleyecek bir ortam bulması durumunda birey ilk defa madde kullanımını reddetmez ve kullanır. Bireyin madde ile tanışması, bir arkadaşının teklifi, başa çıkamayacağı bir sorunda çözüm olarak sunulması, içinde olduğu ortamda kendisinde başka herkesin madde kullanması sebebiyle yönelmesi şeklinde olabilir. İlk madde kullanımının oluştuğu ortamlar, bireyin madde kullanımını reddetme olasılığının zayıflamasıyla, bir defa için bile olsa bireyin denemesine ortam hazırlar. Bu evre kullanımın ilk olarak gerçekleştiği evre olduğunda, riskli ve önemle üzerinde durulması gereken bir evredir. Bu evrede bireyin amacı, merakın giderilmesi için yapılan bir denemedir.

 Madde kullanmayı sürdürme evresi: Birey, bir önceki evredeki davranışını tekrarlamaktadır. Bu evre, ilk kullanımı izleyen diğer kullanımlardır. Bu evre, özellikle yanlış fikirlerin en net olarak görüldüğü evredir. Birey bu evrede, bağımlı olmayacağını, kendini kontrol edeceğini, son kez deneyeceğini düşünmektedir.

Ancak bu çeşit yanlış fikirler, bu evrenin hızla bağımlılığa doğru ilerlemektedir. Bu evrede birey merak etmemektedir. Artık kullanım, istek ya da ilk kullanımdan sonra ortaya çıkan yoksunluk ya da yan etkileri ortadan kaldırmak için yapılmaktadır.

Başka bir ifade ile bu evrede kullanım öğrenilmiş bir davranıştır.

19

 İlerleme evresi: Bağımlılık evresidir. Birey bu evrede sıklıkla madde kullanımını tekrarlamaya başlamıştır. Bireyde kullanılan maddeye karşı direnç artar, kullanılan maddenin dozu artar, kullanılmadığı zamanlarda yoksunluk belirtileri başlar. Birey bu evrede bağımlı olduğunun çoğu zaman farkında olmadığını ve değişiklikleri inkar eder, ancak yaşamında değişen bazı şeyleri fark etse de bu değişiklikleri bağımlılık olarak değerlendirmez. Bağımlı olduğuna dair bir farkındalık olmadığından birey henüz yardım arayışında değildir.

 Bırakma evresi: Bireyin kullandığı maddenin verdiği zararların farkına vardığı evredir. Bu evrede kullanılan maddeler, bireye ciddi fiziki, psikolojik ve sosyal zararlar vermeye başlar. Bırakma evresinde birey, ilk defa maddeden kurtulmayı ister. Maddeden kurtulma isteği, maddeye karşı duymuş olduğu istekten daha fazladır. Bu evre birey için zor bir evredir çünkü, birey maddeden kurtulma arayışı ile birçok madde kullanımı sürecinde geliştirdiği alışkanlıklardan vazgeçmek zorunda kalmıştır. Bu evrede birey, her an tedaviden vazgeçebilir ve tekrar kullanım alışkanlığına dönebilir.

 Prolaps evresi: Birey maddeyi tekrar kullanmayı düşünmektedir. Birey, uzak durmaya çalıştığı maddeye karşı yine olumlu düşünceler geliştirmeye başlamıştır. Bu evrede birey, madde kullanımına dair tüm olumsuzlukları silmiştir. Bu sepeble risk bu evrede devam etmektedir. Bu evrede bağımlıya dışarıdan yardım edilmesi, bireyin tekrar madde kullanımına geri dönmesini engellemek için büyük önem taşımaktadır.

 Laps evresi: Birey, maddeyi bir kere denemek için kullandığı maddenin bağımlısı olmaya başlamıştır. Bu evrede birey, genellikle utanması sebebiyle yardım istemekten çekinir. Eğer kullanıcının bu durumu, dışarıdan fark edilir ve yardım edilirse, bu durum bireyin tedavisi açısından önemlidir.

 Relaps evresi: Birey, laps evresinde yardım istemeye utanan bireye, eğer dışarıdan bir yardım teklifinde bulunmazsa, eski kullanım şekline geri döner. Artık birey maddeyi ilk bıraktığı şekle geri dönmüştür.

20

Araştırmalar vasıtasıyla netleştirilmek istenen neden bazı gençlerin deneysel kullanımda bulundukları ve çoğu zaman bağımlılık sürecine girdiklerini, öte yandan bir grup gencin ise hiçbir şekilde deneysel kullanıma bile yakınlık göstermediğinin altında yatan nedenlerdir. Sonuçlar ise çoğu zaman deneysel kullanımın anlaşılması girişimlerinin çok zor bir bulmaca gibi olduğuna yöneliktir. Birçok bilinmeyeni barındıran deneysel kullanımın nedenler denklemi, sosyal bilimciler için zor bir bulmacayı andırmaktadır. Bu denklemin içinde birçok değişken gözönünde bulundurulmaktadır: Madde kullanımına dair caydırıcı nitelik taşımayan kanunlar ve toplumsal kurallar, maddelere ulaşımın kolaylığı, ekonomik düzen, psikolojik özellikler, çocukluk ve ergenlik çağı hiperaktivitesi, aile içi madde kullanımı, aile dinamikleri, disfonksiyonel aile yapıları, akademik başarı, arkadaş ilişkileri, madde kullanımına yönelik bireyin olumlu tutumları, sahip olduğu yanlış inanışlar, erken madde kullanımı deneyimi gibi daha birçok parametre değerlendirmelerde dikkate alınmaktadır (Petraitis, Flay ve Miller, 1995, akt., Müderrisoğlu, 2008).