Bünyenin Kristal Sırların Oluşumuna Etkisi

Kristal sırlar için genellikle tercih edilen çamur bünyesi porselendir. Porselen çamuru karakteristik özelliği olan beyazlığı, saydamlığı ve alüminyum oranının azlığı dolayısı ile kristal sırların renk zenginliği, canlılığını arttırıcı bir özelliktedir. Bu diğer çamur bünyelerinin kullanılamayacağı anlamına gelmez ancak daha düşük dereceler için kullanılan killer üzerinde, kristal sırlar, bazen bünyede çözülerek, bünyedeki alüminayı yüzeye çekerek mat veya opak bir sıra dönüşebilir. Kristallerin tüm yüzeyi kaplaması ile keçe görünümüne dönüşmektedir yada bünyenin pişirimi fazla yüksek derecelere çıkartılamadığı için pişirim aralığı ve programlama ile bile istenilen kristal sırlara yine de ulaşılmayacaktır. Eğer içinde şamot parçaları yok ise, beyaz stoneware çamurları yine tercih edilebilecek bir türdür. Özellikle yüksek derece Aventurin ve mat kristal sırları için tercih edilebilir. Koyu renkli stoneware çamuru kristal sırların görüntüsünü bozacak mangan, demir, ilmenit ve şamot gibi hammaddeleri barındırdığından transparan sır yüzeyinde çekirdek oluşumunda etkisi görülebilir. Mat kristal sırlarda da porselen ve beyaz stoneware çamuru daha çok tercih edilmektedir. Kil yüzeyindeki çizgiler ve iri taneli şamot kristal sırların çekirdekten dışarıya doğru forma girmesini engeller bu sebepten dolayı pürüzsüz temiz bir yüzey, kristallerin büyümesinde çok etkilidir. Mutlaka bünyeler test edildikten sonra kristal sırlar ile gerçek çalışmalara başlanmalıdır.

56 18.yy.’da Avrupa’da porselenin keşfedilmesi ve kristal sırların araştırılmasında etkili olmuştur. Özellikle jürili ödüllü sergilerde değer görmeye başlayan porselenler aslında Çinli ustalar tarafından aventurin sırları yapmaya çalışırlarken tamamen güzel bir tesadüf ile fırında ya da bazı karışık rastlantısal durumlarda oluşmuştur. Sung ve diğer görkemli imparatorluklar döneminden günümüze kadar kristal sırlar porselen bünyeler üzerinde hala çok emek harcanarak yapılmakta ve değer görmektedir.

Çalışmalarda kullanmak için özellikle spesifik bir porselen bünye seçildiğinde bu bünye uzun bir süre kullanılmalıdır bunun sebebi, her porselen bünyesinin kendi karakteristik özelliğinin olmasıdır. Bir bünyenin tornada çekilme ve elde şekillendirme kalitesini anlamak ve attırmak için zaman gereklidir. En az bir bünye ile 1 kaç yıl çalışılmalıdır. Bu dönem içinde porselen bünyesinin karakteristik özelliklerini tespit edilmiş olur. Porselen çamuru transparan saydamlığı için çekilen formlar oldukça ince olmalıdır fikri her zaman doğru değildir. Eğer çok ince çekilirse de pişirim esnasında deformasyon riski artar aynı zamanda tornada ya da elde şekillendirilmiş porselen formun et kalınlığı her yerde eşit olmalıdır. Genelde gövdeyi taşıyabilmesi ve formun deformasyona uğramaması için tabana yakın duvarlarda et kalınlığı, dik yüzeylere göre biraz daha kalın olmalıdır. Kristal sırlarda porselen çamurunun kullanım sebebi, porselen çamurunun transparan görüntüsü kullanmak değil onun yüksek sıcaklığa çıkan ve oldukça beyaz olmasından dolayı, kristalleri bünyede en güzel şekilde yansıtmasından dolayıdır. Porselenin beyazlığı, inceliği, zarifliği ve pürüzsüz yüzeyinden dolayı, sırların doğal aşındırıcı yapısı görünümüne zarar vermez, bununla beraber çamur bünyesinin yüzeyinden çıkan hammaddeler sır yüzeyinde minimum etki oluşturduğu için tercih sebebidir. Porselen çamuru üzerinde kristaller daha büyük ve parlak renkte gelişir ancak her test sonucunda bu olmayabilir. Porselen çamurunun uygulanan tekniğe göre bir hafızası olduğu bilinmekle birlikte sonuç kısmına yaklaştıkça çamurun zorlukları ile karşılaşılmaktadır. Porselen bünye ile çalışırken karşılaşılan büyük zorluklardan biride çarkta çalışmak için uygun bir porselen bünye dahi olsa kesinlikle stoneware çamuru ile çalışmanın kolaylığını sunmamasıdır. Stoneware çamurunda bulunan bentonit oranının

57 artması ile çamurun plastikliği de artırılarak formun kolaylıkla tornada çekebilme özelliği de kolaylaşmaktadır. Günümüzde porselen çamur bünyesine, plastikliği arttırmak için bentonit katılarak çalışabilir hale getirilirken bünyenin transparan ve beyazlığını da kaybettirmişlerdir hala gerçek iyi porselenlerde bentonit kullanılmamaktadır.

Molokit’de düşük demir oranından dolayı porselen çamuruna beyazlık kattığı için tercih edilir, molokit kalsine edilmiş Çin kiline verilen isimdir Çin kili porselenin beyazlığını ve transparanlığını sağlar. Kristal ile uğraşan seramikçiler porseleni transparanlığından dolayı değil beyaz ve zarif görünüm inceliğinden dolayı tercih ederler.

Bunun yanında porselen bünyesinde bulunan sırın ergiticiliğini arttıran hammaddelerin olması da kristal sırlar da porselen çamurunun tercih edilmesine sebep olur. Genellikle sırın bünyeye emilimini arttırmak için sır uygulanan formun biraz kalın çekilmesine veya kalıp üretiliyorsa kalın dökülmesine dikkat etmek gerekir.

Porselen çamuru yapısında %40-50 oranında plastikliği olmayan, akışkanlığı arttırıcı eritici ve silisyum kullanılmasından dolayı çalışılması oldukça zor bir kildir. Plastikliği arttırmak için bünyeye eklenen hammaddeler ile çalışma kolaylaştırılır. Piyasadaki birçok porselen çamurunda şekillendirmeyi kolaylaştırabilecek ve plastikliğinş arttıracak Kaolin cinsi killer yada bentonit gibi volkanik killer yer almaktadır. Bu killer %1-%5 oranında bünyeye katılır daha fazla oranda katıldığında çamurun rengi ve yapısı bozulmaktadır.

Kalsit (CaCO3) ve diğer folikulasyon için kullanılan hammaddelerle birlikte kısım feldspatın yerine eklenebilir. Çünkü kalsit çok güçlü eritici olduğundan yüksek derecelerde özellikle de cam oluşumunun artmasına sebep olur.

Fraseré göre kil bünyesine giren kuvarsın tane iriliği de önemlidir. Kuvarsın yapısı ısıl genleşmeye ve pişirim sıcaklığına dolayısıyla cam oluşuma etki eder. Cam oluşumu serbest silikayı çözerek ve onu silikat haline dönüştürür. Isı genleşmesini düşürür ve 200 mesh boyutundaki silisyum, kuvarsın sır çatlağını gideren inceliktir (Ilsley, 1999, s. 42).

58 Çok renkli çamur bünyeleri üzerinde kristal yapılabilir ancak yüksek dereceye dayanabilir pigmentlerin maliyetleri göz önünde bulundurulduğunda birçok sanatçı yüksek derece refrakter etkili angop reçeteleri uygulamaktadır. Çalışmalarının üzerine öncelikle hazırlanan angop reçeteleri yapılarına göre deri sertliğindeki pişmemiş bünye üzerinde pistole ve fırça yardımı ile sürülüp 1050°C veya 1100°C’lerde bisküvisi yapıldıktan sonra kristal sırlar ile sırlanır.