kalkınma ajansının tek başına üstlenebileceği bir sorumluluk olmaktan çıkmış, bir kısmı yerel, bir kısmı bölgesel, bir kısmı ise ulusal veya uluslararası kurumlar adına çalışan bir grup aktör tarafından paylaşılır bir hale gelmiştir.97
Son dönem tabandan tavana politikalarla daha açık bir biçimde gün yüzüne çıkan yeni uygulamayla birlikte Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın bölgesel kalkınmada aldıkları rol de değişmiştir. Problemlere müdahale etmeden çözüm üretmeye dayalı olarak geliştirdikleri örgütlenme yapıları ve esneklikleri ile Bölgesel Kalkınma Ajansları, firmaların problemlerine daha etkin çözümler üreten kurumlar olarak hizmet vermektedirler.
95 Kayasü, ve Diğerleri, a.g.e., s.10
96 “Polonya’da Kalkınma Ajansları”, http://www.tepav.org.tr, (18.03.2007) 97 Kayasü ve Diğerleri, a.g.e., s.21-22
Günümüzde aynı bölgede aynı amaç uğruna varlıklarını sürdüren kamu veya özel sektör temsilcilerinden oluşan aktörler başarılı bir bölgesel kalkınma için işbirliği yapmak ve ortaklık kurmak durumundadır. AB sunduğu yapısal fon reformları yoluyla bu ilişkinin gelişmesine büyük ölçüde katkıda bulunmaktadır.98
İKİNCİ BÖLÜM
DÜNYADA VE AVRUPA’DAKİ BÖLGESEL KALKINMA AJANSI UYGULAMALARI
Günümüzde merkezi bir kurum tarafından yürütülürken, gelirin yeniden dağılımı yoluyla azgelişmiş bölgelerin mali yapısının, istihdam kaynaklarının ve altyapısının desteklenmesine ve bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının kaldırılmasına yönelik dengeli ekonomik kalkınma anlayışına dayalı olan geleneksel bölgesel politikalar globalleşmenin ortaya çıkardığı yeni koşullara uyum sağlamada yetersiz kalmıştır.99 ABD, İngiltere, Belçika, İtalya, Hollanda ve Japonya gibi pek çok ülkede, rekabet gücünü belirleyen faktörleri değerlendirmek ve bunları geliştirmek üzerine politikalar üretmek, resmi kurumların görevi haline gelmiştir. Bu süreçte Bölgesel Kalkınma Ajansları bölgelerin rekabet gücünü artırmakla görevlendirilen kuruluşlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Önemli bir bölümü Avrupa’da olmak üzere pek çok Bölgesel Kalkınma Ajansı mevcuttur. Bölgesel Kalkınma Ajansı kurma deneyimleri ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte her kurum kendine özgü bir şekilde faaliyet göstermektedir. Bugün kalkınma ajansı olmayan geçiş ülkesi yoktur.100
Bölgesel Kalkınma Ajansları AB’nin etkisiyle kurulmuştur. Hatta AB’nin görevlendirdiği uzmanlar tarafından kurulan Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın ilk etapta finansmanları da AB tarafından sağlanmıştır.101
Avrupa’daki Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın kurumsal yapıları, hukuki statüleri, personel yapıları, bütçeleri, görev ve yetkileri, faaliyetleri bakımından önemli farklılıklar göstermelerinin en önemli nedeni, üye ve aday ülkelerin bölgesel kalkınma için AB fonlarından ve kredilerinden faydalanabilmek amacıyla kendi hukuki, idari ve mali yapılarına ve sosyo - ekonomik ihtiyaçlarına göre farklı formüller geliştirmeleridir.
Bu bölümde Dünyadan ve Avrupa’dan verilecek Bölgesel Kalkınma Ajansı deneyimi örnekleri incelenmektedir.
99Neşe Kumral, “Bölgesel Rekabet Gücünü Artırmaya Yönelik Politikalar”, www.tepav.org.tr, (17.02.2007) 100 Hasanoğlu ve Aliyev, a.g.e., s.88
2.1. DÜNYADA BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI
İkinci Dünya Savaşını izleyen yıllarda gerek savaşın ve gerekse yaşanan hızlı teknolojik gelişmelerin etkisiyle Avrupa’nın Batı ülkelerinde bazı farklılıklar ortaya çıkmıştır. Çeşitli ülkelerdeki bazı il ve çevrelerinin diğer bölgelere kıyasla daha büyük bir gelişme göstermesi, farklılıkların yüksek bir düzeye çıkması ve bazı bölgelerde yeniden yapılanma sorunlarının baş göstermesi, Avrupa ülkelerinde bölgesel kalkınmaya yönelik politikaların oluşturulmasına yol açmıştır.102
Batı Avrupa ülkelerinde 1950’li ve 1970’li yıllar arasında bölgesel politikalarda sosyal ve ekonomik müdahaleler ön planda iken, 1970’li yıllarda içsel kalkınma politikaları önem kazanmaya başlamıştır.103 Bugün Avrupa ülkelerinin genel politikası, bölgelerin ekonomik bakımdan özerkleşmesi ve bölgelerine dışarıdaki girişimcileri çekmek amacıyla bölgelerarası kalkınma yarışına katılmaktır.104
Geçmişteki gibi anlık tepki vermek üzere kurulan bölgesel politika ve programların yerine, ulusal stratejinin bir parçası olan bölgesel kalkınma planları geliştirilmektedir. Ayrıca bölgesel kalkınma planlarını uygulayacak yönetimlerin olmaması sebebiyle bölgesel yönetimler de oluşturulmaktadır. Merkezi yönetimlere ve yeni oluşturulan bu bölgesel yönetimlere ek olarak farklı kurumların bölgesel kalkınmaya yönelik çalışmalar yapması da teşvik edilir hale gelmiştir. Her ülkede farklı kurgulanan Bölgesel Kalkınma Ajansları bu kurumların bir örneğini oluşturmaktadır.105
Dünyada ‘Kalkınma Ajansı’ olarak adlandırılan yaklaşık 20.000 kuruluş bulunmaktadır.106 Bu kuruluşların hukuki ve örgütsel yapıları, görev ve faaliyetleri, yetki ve sorumlulukları, diğer ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla olan ilişkileri büyük farklılıklar göstermektedir. Bununla birlikte, kalkınmanın dinamik ve değişken yapısına uygun olarak, kalkınma ajanslarının yapıları, faaliyetleri ve finansman kaynakları da zaman içinde değişim göstermiştir.
Ajanslar, başta İngiltere olmak üzere çok çeşitli ülkelerde, bölgesel ve yerel kalkınmanın en önemli kurumları olarak 1950’li yıllardan bu yana hizmet vermektedir.107
102 Parlak ve Özgür, a.g.e., s.257 103 Berber ve Çelepçi, a.g.e., s.150 104 Hasanoğlu ve Aliyev, a.g.e., s.87-88 105 Kayasü, ve Diğerleri, a.g.e., s.37
106Pınar Özen, “Bölgesel Kalkınma Ajansları”,
http://www.tepav.org.tr/tur/admin/dosyabul/upload/bolgeselkalkinmabilginotu.pdf, (26.02.2007)
Ancak, Bölgesel Kalkınma Ajansları konusundaki ilk örnek 1933 yılında ABD’de kurulan Tennessee Valley Authority (TVA)’dir. Ardından Avusturya, Belçika, Brezilya, Almanya, Hollanda, İtalya, Portekiz, İspanya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya’da da birçok Bölgesel Kalkınma Ajansı kurulmuştur.108 Günümüzde ise ajanslar AB ülkeleri ve ABD olmak üzere bir çok gelişmiş ülkede bölgesel ve yerel gelişmeyi sağlamak amacıyla varlığını sürdürmektedir.
ABD ve Birleşik Krallık gibi Anglo Sakson ülkelerde yönetişim anlayışına örnek olacak şekilde yarı özerk ve özel sektörle birlikte kurulmuş olan Bölgesel Kalkınma Ajansları, Japonya ve Fransa gibi ülkelerde ise daha çok, GAP İdaresi benzeri yapılanmalar olarak ortaya çıkmışlardır. Bunlar aynı zamanda, bürokrasinin ve kamu kuruluşunun egemen olduğu, sorunlu bölgelerle ilgili olarak ekonomik kriterlerinin yanında sosyal kriterleri ve işsizlikle ilgili sorunları da dikkate alan kuruluşlardır. Avrupa Birliği’nin oluşması ve artan küreselleşme süreci ile birlikte Avrupa ve dünyadaki bu kuruluşlar Anglo-Sakson örneği daha olgunlaştırılarak yeni bir yapıya bürünmüşlerdir. Merkezi yönetim ağırlıklı eski yapının aksine yeni yapıda kalkınma ajansları, pazar ekonomisine entegre ve küreselleşme sürecine uyum sağlamış birimler olarak karşımıza çıkmaktadır.109
Genel olarak kalkınma ajansı kavramının 1980’lerde yaygınlaşan kamu işletmeciliği anlayışı ve küreselleşme ile artan yerel rekabetle birlikte 1990’larda yaygınlaşan yönetişim anlayışının bir ürünü olduğu söylenebilir. Buna göre Bölgesel Kalkınma Ajansları, Yeni Kalkınmacılık anlayışının örgütsel biçimi olarak tanımlanabilir.110