Bölgesel Kalkınma Ajansları

81

ve belediyelerin muhtelif projelerinin mahalli idareler ödeneğinden desteklenmesine devam edilmektedir. Geçmiş dönemlerde hazırlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalkınma Projesi (GAP), Zonguldak - Bartın - Karabük Bölgesel Gelişme Projesi (ZBK), Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) ve Doğu Anadolu Projesi Ana Planının (DAP) uygulamaları ile Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (YHGP) çalışmaları devam etmektedir. Bu projeler, GAP hariç olmak üzere, sadece sektörel tahsisler kapsamında sınırlı finansman imkânı bulabilmiştir (DPT Dokuzuncu Kalkınma Planı).

Dokuzuncu Kalkınma Planında bölgesel gelişme politikaları hakkında, bölgelerin verimliliğini yükseltmek suretiyle ulusal kalkınma ile rekabet gücüne ve istihdama katkı sağlandığı ve bölgeler ile kır-kent arası gelişmişlik farklılıklarını azaltma amacına hizmet edileceği ifade edilmektedir. Bu kapsamda; merkezi düzeydeki politikaların daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişme ortamının oluşturulmasına, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılmasına ve kırsal kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık verileceği vurgulanmaktadır (Gürler Hazman, 2011: 36).

Bölgesel kalkınma kurumları çeşitli olmakla birlikte yerel yönetimler, bölgesel kalkınma ajansları, yerel bankalar, çeşitli meslek odaları, kalkınma bankaları, üniversiteler, yatırımcılar, sivil toplum kuruluşları gibi organizasyonlar bölgesel kalkınmanın temel aktörleri olarak sıralanabilir. Bu temel aktörlerden varoluş amacı bölgesel kalkınmaya en yakın olan ve Türkiye için yeni yapılar olan Bölgesel Kalkınma Ajansları üzerinde durulacaktır.

82

1990’lı yıllar, Avrupa’da kalkınma ajansları tarihi için dönüm noktasıdır.

Bulgaristan, Polonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, İsveç, Slovenya, Estonya, Romanya, Portekiz gibi pek çok yeni ülke bu dönemde kalkınma ajansları ile tanışmıştır. Avrupa genelindeki kalkınma ajanslarının faaliyetlerine bakıldığında kuruluş dönemlerinde ağırlıklı olarak altyapı ve tarımsal kalkınma konularına yoğunlaştıkları, sonraları sanayi faaliyetlerini geliştirmeye odaklandıkları ve son dönemde de, hizmetler ve ileri teknolojilerin desteklenmesine doğru bir eğilim içine girdikleri görülmektedir. Son yıllarda, AB yapısal fonlarından daha fazla yararlanabilmek için bilgi teknolojileri, Ar-Ge ve İnnovasyon faaliyetlerine verilen önem büyük ölçüde artmıştır. Bu bağlamda, KOBİ’lerin ajans faaliyetlerinin hedef grupları içinde özel bir yere sahip olduğu, KOBİ’lerin iş etkinliği ve verimliliklerini artırmak, KOBİ’leri yenilikçi teknoloji ile buluşturmak, yatırımları ve rekabet gücünü geliştirmek, girişimci sayısını artırmak gibi konulara öncelik verildiği görülmektedir. Ajansların pazarlama iletişimine de büyük önem verdikleri, geniş kapsamlı pazar ve sektör araştırmaları yürüttükleri, web siteleri, basılı katalog ve broşürler ve çeşitli fuar katılımları aracılığıyla hem bölgenin özelliklerini ve olanaklarını, hem de ajansı ve faaliyetlerini hem ulusal, hem de uluslararası ölçekte tanıtmayı amaçladıkları görülmektedir. Bölge firmaları arasındaki işbirliği ve ortaklıkları geliştirmeye yönelik olarak kurulan iletişim ağları da, bu anlamda yaygın olarak kullanılan araçlardan biri olarak ortaya çıkmaktadır (Can, 2011: 35, 39).

İdari yapılanma bakımından kalkınma ajanslarının belirli bir bakanlık ya da merkez teşkilatına organik bağlılığının daha çok üniter yapıda devletlerde görüldüğü, federal yapıda olan ülkelerde ise, yerel yönetimlerin politika oluşturma ve uygulama yetkisine sahip olmaları nedeniyle daha özerk bir yapıya sahip olan, kamu ve/veya özel şirket statüsünde ajanslar olarak kuruldukları ifade edilebilir. İncelenen ülkelerin kayda değer bir bölümünde kar amacı gütmeyen tüzel kişilik şeklinde yapılanmış kalkınma ajansları görev yapmaktadır. Kuruluş şekline göre kalkınma ajansları;

 Belediyeler arası ajans

 Kar amacı gütmeyen birlikler/organizasyonlar

 Sınırlı sorumlu şirketler

83

 Kamu/Özel hukuk kuruluşları

 Kamusal sınırlı sorumlu şirketler (Yarı kamu şirketi)

 Vakıf

 Limited şirket

 Ortak hisseli şirketler

 Sivil Toplum Kuruluşu gibi farklı yapılarda olabilmektedir.

Aşağıdaki tabloda (Tablo 7) farklı ülkelerdeki kalkınma ajanslarının yasal statüleri görülmektedir (Can, 2011: 37):

Tablo 7: Ülkelerdeki Kalkınma Ajanslarının Yasal Statüleri

ÜLKELER BKA YASAL STATÜLERİ

Almanya Yarı özerk kamu şirketleri

İspanya Özel hukuka tabi kamu kuruluşları

Fransa Karma ekonomi şirketleri

Belçika Belediyeler arası ajanslar

Romanya, Danimarka Vakıflar

Çek Cumhuriyeti, Estonya, Slovakya, Polonya Kamu-özel sektör şirketleri

İsveç Limited şirket

Hollanda, İtalya, İrlanda, Portekiz Kamu limited şirketleri

İngiltere Bakanlık dışı kamu kurumu / özerk örgüt

Litvanya Kar amacı gütmeyen kuruluşlar

Yunanistan Belediye girişimi

Türkiye’de ise 2006 yılında İzmir ve Çukurova Kalkınma Ajansları pilot olarak kurulmuş, 8 adet ajans 2008’de ve diğer 16 adet ajansta 2009 yılında kurularak toplam 26 düzey 2 bölgesinde faaliyet gösteren bölgesel kalkınma ajanslarının kurulumu tamamlanmıştır (Gürler Hazman, 2011: 63). Türkiye’de kalkınma ajansları ulusal düzeyde DPT koordinasyonunda, İstatistikî Bölge Birimleri sınıflandırmasına göre belirlenen 2. Düzey bölgeler esas alınarak Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan; tüzel kişiliğe sahip ve 5449 sayılı kanunla düzenlenmemiş

84

işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi; ekonomik ve sosyal kalkınma odaklı, uygulayıcı olmayan, fakat destekleyici, koordinatör ve katalizör olarak faaliyet gösteren kalkınma birimleridir. Kalkınma Ajansları kendine özgü teknik ve finansman mekanizmasına sahip, kâr amacı gütmeyen, bütçe kullanımı ve istihdam açısından dinamik ve esnek yapıya sahip, merkezi ve yerel idarelerin dışında, kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarını bir araya getiren, teknik kapasitesi yüksek kurumlardır (Özgür, 2010: 39). Türkiye’de kalkınma ajanslarının örgütlenme yapısı ise dört ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar; yönetim kurulu, kalkınma kurulu, genel sekreterlik ve yatırım destek ofisleridir. Özellikle yatırım destek ofisleri doğrudan yatırımcıyı ilgilendiren birimlerdir. Çünkü yatırımcının söz konusu ofislere müracaatı ile tüm iş ve işlemleri ofislerce takip edilmekte ve herhangi bir ücret talep edilmemektedir (Gürler Hazman, 2011: 63).

Türkiye’de 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’un 5. Maddesi ile Kalkınma ajanslarının görevleri şu şekilde sıralanmaktadır:

 Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak,

 Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek,

 Bölge plan ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak

 Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plan ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek,

 Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek,

 Ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plan ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak,

85

 Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek,

 Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak,

 Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek,

 Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek,

 Türkiye’nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak,

 Ajansın faaliyetleri, mali yapısı ve ajansla ilgili diğer hususların güncel olarak yayınlanacağı bir internet sitesi oluşturmak.

Özet olarak Kalkınma Ajansları, bölgesel veya il düzeyinde kurulan, kuruldukları yörenin halkını sahip oldukları potansiyeli kullanmaları açısından teşvik eden, farklı kurumlar arasındaki koordinasyonu sağlayarak kaynakların verimli kullanılmasını sağlayan, bulundukları bölgenin proje hazırlama kapasitesini artıran, paydaşlara değer yaratacak üstün nitelikli hizmet ve iş çözümleri sunan kuruluşlardır.

Bu işlevleri nedeniyle bölgesel kalkınma ajansları bölgesel politikaların başarısı açısından kilit bir konuma sahiptirler (Can, 2011: 34).

86