4. BÖLÜM : TARTIŞMA
4.8 SONUÇ
bildirilen girici ve amaçlı ruminasyon biçimleri ile, kişilerin son zamanlardaki girici ve amaçlı ruminasyon eğilimlerinin ayrı ayrı ele alınabildiği görülmektedir (Lindstrom ve ark., 2011; Cann ve ark., 2010). Ruminasyon biçimlerinin olayın hemen ardındaki haftalardan şuana kadar yayılan değişik zaman aralıklarında farklılaşıp farklılaşmadığı özellikle klinik örneklemlerle yapılacak yeni çalışmalar için önemli bir araştırma sorusu olabilir.
Bu araştırmadan elde edilen bu bulguların yapılacak diğer çalışmalar tarafından desteklenip desteklenmeyeceğinin ortaya çıkarılabilmesi için özellikle büyüme modeli çerçevesinde görece yeni kavramlar olarak değerlendirilen ruminasyon ve temel inançların büyüme deneyimiyle ilişkisini inceleyen araştırmaların yapılmasının alanyazın açısından yararlı olabileceği düşünülmektedir. Bu amaç doğrultusunda geçerlik ve güvenirlikleri ilk kez bu çalışma kapsamında sınanmış olan OİRE ve TİE ölçüm araçlarının Türkçe’de kullanılabilir olmasının konu hakkında ülkemizde yapılacak gelecekteki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Çalışma kapsamında katılımcıların yaşadıkları sıkıntılarla ilgili uzman yardımı alıp almadıkları bu araştırma kapsamında ele alınmamıştır. Bu nedenle katılımcılardan uzman yardımına başvuran kişilerle, profesyonel bir yardım almayanların belirli yönlerden farklılık gösterip göstermediği bilinmemektedir. Bu çerçevede, psikoterapi gibi düzeltici olumlu yaşantıların travma sonrası büyüme olgusuyla arasındaki ilişkinin gelecekteki çalışmalarda araştırılması önemli görünmektedir.
Son olarak, mevcut çalışmada önerilen modelin değişkenleri arasındaki ilişkiler klinik olmayan bir örneklemde incelenmiştir. Söz konusu değişkenleri bir arada inceleyen bilinen herhangi bir çalışma olmadığından mevcut bulguların klinik örneklemlerle yapılacak görgül araştırma bulgularıyla tekrarlanması uygun görünmektedir.
geliştirebildiği önermesini Türk ve Amerikalı üniversite öğrencilerin üzerinde görgül bir model çerçevesinde incelemeyi amaçlamıştır. Elde edilen bulgular, kuramsal açıdan bağlanmaya yönelik kaygı ve kaçınmadaki bireysel farklılıkların ilişkisel kayıpların ardından gözlenen travma sonrası büyüme sürecine katkı sağlayabileceğini ortaya koymaktadır. Çalışma sonuçları, duygusal stresle mücadele boyunca Amerikalı katılımcılarda özellikle kaygılı bağlanmaya sahip bireylerde, amaçlı ruminasyon biçimleri, kendiliğe yönelik inançların sorgulanması, genel belirti düzeyi ve aktif, planlı ve olumlu yönde yeniden yorumlamayı içeren bir dizi işlevsel davranışsal başa çıkma yolunun kullanılmasının travma sonrası büyümeye katkı sağladığı yönündedir.
Türkiye’deki katılımcılardan elde edilen bulgular ise, duygusal stresle mücadele sürecinde kaygılı bağlanmaya sahip bireylerde Amerikan örneklemine benzer biçimde, amaçlı ruminasyon biçimleri, kendiliğe yönelik inançların sorgulanması, genel belirti düzeyi ve aktif, planlı ve olumlu yönde yeniden yorumlamayı içeren bir dizi işlevsel davranışsal başa çıkma yolunun kullanılmasının travma sonrası büyümeye katkı sağladığı yönündedir. Kaçınıcı bağlanma yöneliminin ise, amaçlı ruminasyon ve işlevsel başa çıkma biçimlerini zıt yönde yordayarak psikolojik büyümeye katkı sağladığı bulunmuştur.
Araştırma bulguları bir arada değerlendirildiğinde, büyüme sürecine dair her iki kültürden elde edilen bulguların birbirine oldukça benzediği görülmektedir. Zor yaşantıların ardından bağlanmanın belirli bilişsel ve davranışsal süreçler aracılığıyla travma sonrası büyümeye yol açtığı önermesini her iki kültürde de destekleyen sonuçlara ulaşılmıştır. Bağlanmanın büyümeyi yordamadaki göreli rolünü Türk örneklemiyle inceleyen bilinen bir çalışmaya rastlanmadığından mevcut çalışmanın bulgularının travma sonrası büyümeye ilişkin bu modelin ülkemizdeki geçerliğini de destekler niteliktedir.
Bu çalışmanın alana bir diğer katkısının, büyüme sürecinde önemli role sahip olduğu görülen ruminasyon biçimleri ve temel inançların bozulma düzeyini sorgulamaya yönelik ölçüm araçlarının Türkçe’ye kazandırılmasıdır. Ülkemizde travma sonrası
büyümeyi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen bilişsel süreçlerin daha ayrıntılı anlaşılmasının araştırma ve uygulamalar açısından önemli olabileceği düşünülmektedir.
Sonuç olarak, araştırmanın yöntemsel sınırlılıklarına rağmen elde edilen bulgular doğrultusunda, klinik bağlamda ilişkisel kayba sahip, potansiyel olarak risk grubundaki bireylerin özellikle yapılandırıcı bilişsel (amaçlı ruminasyon ve kendiliğe yönelik temel inançların sorgulanması) ve davranışsal başa çıkma yollarını kullanmaktan fayda görebilecekleri ve duygusal stresle mücadeleden doğan olumlu kişisel değişimler yaşayabilecekleri söylenebilir. Bu doğrultuda, ortaya çıkan sonuçların ve önerilen modelin yeni çalışmalara yön vererek bağlanma biçimleri ve travma sonrası büyüme arasındaki ilişkilerin daha iyi anlaşılmasına ve travma tedavisinde etkili tedavi yaklaşımları geliştirilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Affleck, G., ve Tennen, H. (1996). Construing benefits from adversity: Adaptational significance and dispositional underpinnings. Journal of Personality, 64, 899–922. doi:
10.1111/j.1467-6494.1996.tb00948.x
Agishtein, P., ve Brumbaugh, C. C. (2013). Cultural variation in adult attachment: The impact of ethnicity, collectivism, and country of origin. Journal of Social, Evolutionary, and Cultural Psychology, 7(4), 384-405.
Aguirre, M.G. (2008). An examination of the role of meaning in posttraumatic growth following bereavement. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Auburn Üniversitesi, Alabama, A.B.D.
Ağargün, M.Y., Beşiroğlu, L., Kıran, Ü.K., Özer, Ö.A., ve Kara, H. (2005). COPE (Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği): Psikometrik özelliklere ilişkin bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 6(4), 221-226.
Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., ve Wall, S. (1978). Patterns of attachment:
Assessed in the strange situation and at home. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Alexander, P.C., Anderson, C.L., Brand, B., Schaeffer, C.M., Grelling B.Z., ve Kertz, L.(1998).
Adult attachment and long-term effects in survivors of incest. Child Abuse & Neglect, 22(1), 45-61.
Aldwin, C. (1994). Stress, coping, and development: An integrative approach. New York: NY, Guilford.
Aldwin, C. M., Sutton, K. J., ve Lachman, M. (1996). The development of coping resources in adulthood. Journal of Personality, 64, 837-871. doi:10.1111/j.1467-6494.1996.tb00946.x
Amerikan Psikiyatri Birliği (1994). Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal elkitabı, dördüncü baskı (DSM-IV). (Çev. ed.: E Köroğlu) Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1995.
Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal elkitabı, beşinci baskı (DSM-V). Arlington, VA: Amerikan Psikiyatri Yayınları.
Arıkan, G. (2007). Prevelance of traumatic events and determinants of posttraumatic growth in university students. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara, Türkiye.
Arıkan, G., ve Karancı, N. A.(2012). Attachment and coping as facilitators of posttraumatic growth in Turkish university students experiencing traumatic events. Journal of Trauma and Dissociation, 13, 209-225. doi: 10.1080/15299732.2012.642746.
Arnett, J.J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469-480. doi: 10.1037/0003-066X.55.5.469
Atak, H., ve Çok, F. (2010). Beliren yetişkinlik (emerging adult hood): İnsan yaşamında yeni bir dönem. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(1), 39-50.
Atak, H., ve Taştan, N. (2012). Romantik ilişkiler ve aşk. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(4), 520-546. doi: 10.5455/cap.20120431
Bacanlı, H., Sürücü, M. ve İlhan, T. (2013). Başa Çıkma Stilleri Ölçeği Kısa Formu’nun (BÇSÖ-KF) psikometrik özelliklerinin incelenmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması.
Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 81-96.
Baldwin, M. W., ve Fehr, B. (1995). On the instability of attachment style ratings. Personal Relationships, 2, 247- 261. doi: 10.1111/j.1475-6811.1995.tb00090.x
Baldwin, M. W., Keelan, J. P. R., Fehr, B., Enns, V., ve Koh-Rangarajoo, E. (1996). Social-cognitive conceptualization of attachment working models: Availability and
accessibility effects. Journal of Personality and Social Psychology, 71, 94-109.
doi:10.1037/0022-3514.71.1.94
Baucom, D.H., Epstein, N., Sayers, S.L., ve Sher, T.G. (1989). The role of cognitions in marital relationships: Definitonal, methodological, and conceptual issues. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 57(1), 31-38.
Beck, A. T., ve Clark, D. A. (1988). Anxiety and depression: An information processing perspective. Anxiety Research, 1, 23-36. doi: 10.1080/10615808808248218
Bellizzi, K. (2004). Expressions of generativity and posttraumatic growth in adult cancer survivors. International Journal of Aging and Human Development, 58, 267-287. doi:
10.2190/DC07-CPVW-4UVE-5GK0
Bellizzi, K.M., ve Blank, T.O. (2006). Understanding the dynamics of post-traumatic growth in breast cancer survivors. Health Psychology, 25, 47–56. doi: 10.1037/0278-6133.25.1.47
Berlin, L. J., ve Cassidy, J.(1999). Relations among relationships: Contributions from attachment theory and research. J. Cassidy ve P. R. Shaver (Ed.), the handbook of attachment theory and research (sy. 688-712). New York: NY, Guilford Yayınları.
Berman, W. H., ve Sperling, M. B. (1994). The structure and function of adult attachment. In W. H. Berman ve M. B. Sperling (Ed.), Attachment in adults (sy. 1–28). New York:
NY, Guilford.
Berscheid, E., Dion, K., Walster, E., ve Walster, W.G. (1971). Physical attractiveness and dating choice: A test of the matching hypothesis. Journal of Experimental Social Psychology, 7, 173-189. http://dx.doi.org/10.1016/0022-1031
Bilgel, N., ve Bayram, N. (2010). Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanmış şeklinin psikometrik özellikleri. Nöropsikiyatri Arşivi, 47, 118-26. doi:
10.4274/npa.5344
Birnbaum, G.E., Orr, I., Mikulincer, M., ve Florian, V. (1997). When marriage breaks up: Does attachment style contribute to coping and mental health? Journal of Social and Personal Relationships, 14, 643–654. doi: 10.1177/0265407597145004
Blom, T., ve Van Dijk, L. (2007). The role of attachment in couple relationships described as social systems. Journal of Family Therapy, 29(1), 69-87. doi: 10.1111/j.1467-6427.2007.00370.x
Bloom, B., Asher, S., ve White, S. (1978). Marital disruption as a stressor: A review and analysis. Psychological Bulletin, 85, 867-894. doi:10.1037/0033-2909.85.4.867
Boelen, P. A., ve Reijntjes, A. (2008). Measuring experiential avoidance: Reliability and validity of the Dutch 9-item Acceptance and Action Questionnaire (AAQ). Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 30, 241–251. doi: 10.1007/s10862-008-9082-4
Bonanno, G.A., Wortman, C.B., Lehman, D.R., Tweed, R.G., Haring , M., ve Sonnega , J.(
2002 ). Resilience to loss and chronic grief: A prospective study from pre-loss to 18-months post-loss. Journal of Personality and Social Psychology, 83, 1150–1164. doi:
10.1037//0022-3514.83.5.1150
Bonanno, G.A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American psychologist, 59(1), 20-28. doi: 10.1037/0003-066X.59.1.20
Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Separation, anxiety, and anger. New York: NY, Basic Books.
Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and loss: Attachment (2.ci ed.). New York: NY, Basic Books.
Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss, Vol. 3, Loss Basic Books, New York: NY.
Bowlby, J. (1988). A secure base: Clinical applications of attachment theory. London:
Routledge.
Bowlby, J. (1997). Attachment and Loss; Vol. I. Attachment. Australia: Pimlico (orijinal baskı 1969).
Brennan, K.A., Clark, C.L., ve Shaver, P.R. (1998). Self report of measurement of adult attachment: An integrative overview. In J.A. Simpson ve W.S. Rholes (Ed.), Attachment Theory and Close Relationships. New York: Guilford Press.
Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth, Developmental Psychology, 28(5), 759-775. doi: 10.1037/0012-1649.28.5.759
Brickman, P., Coates, D., ve Janoff-Bulman, R. (1978). Lottery winners and accident victims:
is happiness relative? Journal of Personality and Social Psychology, 36(8), 917-927.
Brown, D., Rodgers, Y.H., ve Kapadia, K. (2008). Multicultural considerations for the application of attachment theory. American Journal of Psychotherapy, 62(4), 353-363.
Butzer, B., ve Campbell, L. (2008). Adult attachment, sexual satisfaction, and relationship satisfaction: A study of married couples, Personal Relationships, 15(1), 141-154. doi:
10.1111/j.1475-6811.2007.00189.x
Büyüköztürk, Ş. (2003). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (3. Baskı), Ankara: PEGEM A Yayınları.
Byrne, D. (1971). The attraction paradigm. New York: NY, Academic Press.
Cacioppo, J. T., ve Petty, R. E. (1982). The need for cognition. Journal of Personality and Social Psychology, 42, 116–131.
Cacioppo, J. T., Petty, R. E., ve Kao, C. F. (1984). The efficient assessment of need for cognition. Journal of Personality Assessment, 48, 306–307. doi:
10.1207/s15327752jpa4803_13
Calhoun, L.G., ve Tedeschi, R.G. (1998). Beyond recovery from trauma: Implications for clinical practice and research. Journal of Social Issues, 54, 323-337.doi:
10.1111/j.1540-4560.1998.tb01223.x
Calhoun, L.G., Cann, A., Tedeschi, R.G., ve McMillan, J. (2000). A correlational test of the relationship between posttraumatic growth, religion, and cognitive processing. Journal of Traumatic Stress, 13, 521-527. doi: 10.1023/A:1007745627077
Calhoun, L.G., ve Tedeschi, R.G. (2013). Posttraumatic growth in clinical practice. Taylor ve Francis, Routledge, New York ve Londra: NY, LN.
Cann, A., Norman, M.A., Welbourne, J.L., ve Calhoun, L.G. (2008). Attachment styles, conflict styles and humour styles: interrelationships and associations with relationship satisfaction, European Journal of Personality, 22(2), 131-146. doi: 10.1002/per.666
Cann, A., Calhoun, L.G., Tedeschi, R.G., ve Solomon, D.T. (2010). Posttraumatic growth and depreciation as independent experiences and predictors of well-being. Journal of Loss and Trauma, 15(3), 151-166. doi: 10.1080/15325020903375826
Cann, A., Calhoun, L.G., Tedeschi, R.G., Kilmer, R.P., Gil-Rivas, V., Vishnevsky, T., ve Danhauer, S.C. (2010). The Core Beliefs Inventory: a brief measure of disruption in the assumptive world. Anxiety, Stress, and Coping, 23(1), 19-34. doi:
10.1080/10615800802573013.
Cann, A., Calhoun, L.G., Tedeschi, R.G., Triplett, K.N., Vishnevsky, T., ve Lindstrom, C.M., (2011). Assessing posttraumatic cognitive processes: The Event Related Rumination Inventory. Anxiety, Stress, and Coping, 24, 137-156. doi:
10.1080/10615806.2010.529901.
Caron, A., Lafontaine, M. F., Bureau, J. F., Levesque, C., ve Johnson, S. M. (2012).
Comparisons of attachment in close relationships: An evaluation of attachment to parents, peers, and romantic partners in young adults. Canadian Journal of Behavioral Science. doi: 10.1037/a0028013
Carver, C.S., Scheier, M.F., ve Weintraub, J.K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach. Journal of Personality and Social Psychology, 56, 267-283. doi:10.1037/0022-3514.56.2.267
Carver, C.S. (1997). You want to measure coping but your protocol’s too long: Consider the brief COPE. International Journal of Behavioral Medicine, 4, 92–100.
Calhoun, L. G., ve Tedeschi, R. G. (1989-90). Positive aspects of critical life problems:
Recollections of grief, Omega, 20(4), 265-272. doi:10.2190/QDY6-6PQC-KQWV-5U7K
Calhoun, L. G., ve Tedeschi, R. G. (1998). Posttraumatic growth: Positive changes in the aftermath of crisis. Mahwah. NJ: Lawrance Erlbaum Associates.
Calhoun, L. G., ve Tedeschi, R. G.(2006). Handbook of post-traumatic growth: Research and practice. Mahwah, NJ: Erlbaum.
Cheng, S.-T., ve Kwan, K.W.K. (2008). Attachment dimensions and contingencies of self-worth: The moderating role of culture. Personality and Individual Differences, 45, 509-514. doi:10.1016/j.paid.2008.06.003
Choo, P., Levine, T., ve Hatfield, E. (1996). Gender, love schemas, and reactions to romantic break-ups. Journal of Social Behavior and Personality, 11, 143- 160.
Chung, M.C., Farmer, S., Grant, K., Newton, R., Payne, S., Perry, M., Saunders, J., Smith, C., ve Stone, N. (2002). Self-esteem, personality and posttraumatic stress symptoms following the dissolution of a dating relationship. Stress and Health, 18, 83–90. doi:
10.1002/smi.929
Cieslak, R., Benight, C. C., Curtin, E., Luszczynska, A., Schmidt, N., Clark, R., ve Kissinger, P. (2009). Predicting posttraumatic growth among hurricane katrina survivors living with HIV: The role of self-efficacy, social support, and PTSD symptoms. Anxiety, Stress, and Coping, 22(4), 449-63. doi: 10.1080/10615800802403815.
Cohen, J.A., Mannarino, A.P., ve Deblinger, E. (2006). Treating trauma and traumatic grief in children and adolescents. New York: Guilford Press.
Collins, J. E., ve Clark, L. F. (1989). Responsibility and rumination: The trouble with
understanding the dissolution of a relationship. Social Cognition, 7, 152–173. doi:
10.1521/soco.1989.7.2.152
Collins, N. L., Ford, M. B., Guichard, A. C., ve Allard, L. M. (2006). Working models of attachment and attribution processes in intimate relationships. Personality and Social Psychology Bulletin, 32, 201-219. doi:10.1177/0146167205280907
Collins, T.J., ve Gillath, O. (2012). Attachment, breakup strategies, and associated outcomes:
The effects of security enhancement on the selection of breakup strategies, Journal of Research in Personality, 46(2), 210-222. doi: 10.1016/j.jrp.2012.01.008
Collins, N.L., ve Read, S.J. (1990). Adult attachment, working models, and relationship quality in dating couples. Journal of Personality and Social Psychology, 58(4), 644-663. doi:
10.1037/0022-3514.58.4.644
Collins, N. L., ve Read, S. J. (1994). Cognitive representations of adult attachment: The structure and function of working models. In K. Bartholomew & D. Perlman (Ed.)
Advances in personal relationships, Vol. 5: Attachment processes in adulthood (sy. 53 90). London: Jessica Kingsley.
Cozzarelli, C., Hoekstra, S.J., ve Bylsma, W.H. (2000). General versus specific mental models of attachment: Are they associated with different outcomes? Personality and Social Psychology Bulletin, 26, 605-618. doi: 10.1177/0146167200267008
Creamer, M., Burgess, P., ve Pattison, P.(1992). Reaction to trauma: A cognitive processing model. Journal of Abnormal Psychology, 101, 452–459. doi: 10.1037//0021-843X.101.3.452
Çetinkaya, S., Nur, N., Ayvaz, A., ve Özdemir, D. (2008). Bir üniversite hastanesinde hemodiyaliz ve sürekli ayaktan periton diyalizi hastalarında depresyon, anksiyete düzeyleri ve stresle başa çıkma tutumları. Nöropsikiyatri Arşivi, 45, 78-84.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal Bilimler için Çok Değişkenli İstatistik. Ankara: Pegem Akademi.
Daley, S., ve Hammen, C. (2002). Depressive symptoms and close relationships in late
adolescence: Perspectives from dysphoric young women, their best friends, and their romantic partners. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70, 129-141. doi:
10.1080/15374416.2011.533414
Davidson, L.M., Fleming, I., ve Baum, A. (1986). Chronic stress and posttraumatic stress disorders. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 54, 303-308.
Davila, J., ve Cobb, R. J. (2003). Predicting change in self-reported and interviewer-assessed attachment security: Tests of the individual and life-stress model. Personality and Social Psychology Bulletin, 29, 859-870. doi: 10.1177/0146167203029007005