Bölüm Korkutucu Zırhların İçinde Geçirilen Şiddete Karşı Koyan Bin Yıllık Devre

Son devreye, kıyamet öncesindeki barış ve huzurun olduğu ya da vaat edildiği devreye gelinmiştir. Derin denizde Ophelia, tekerlekli sandalyede bir balıktır. Belden aşağısı tutmamaktadır artık, dolayısıyla kadınlığını da yitirmiştir. Belki tedavi edilmek, belki de mumyalanmak için beyaz giysili iki adam onun bedenini sargı beziyle dolarken, Ophelia, “Ben Elektra, sizlere sesleniyorum. Karanlığın yüreğinden. İşkencenin güneşi altından.”310 _{Elektra, kendisi gibi bir kadın olan}

anasının öldürülmesine yardım ederek intikam alan bir tragedya kahramanıdır. Daha önce cinselliğini reddeden Ophelia, şimdi doğurganlığını reddetmektedir. “bana verilen tüm spermleri geri fışkırtıyorum. Memelerimdeki sütü öldürücü

309 _{http://kitabus.orgfree.com/inceleme/yazilar_ia_13_1.htm} 310 _{Koldaş, a. g. e}

zehre dönüştürüyorum. Doğurduğum hayatı, verdiğim dünyayı geri alıyorum.”311

Parçalanma ve yıkım yaşanmış, geriye başkaldırı, ayaklanma ve ölüm kalmıştır ve belki de tek gerçek budur. Tüm putları yıkan Müller, erkekleri sahneden çıkartır, Ophelia’yı beyazlar içinde sahnede yalnız bırakır. Beyazlar içinde bandajlanarak sahnede kalan Ophelia, “paketlenmiş” bir dünyanın içinde sesini çıkarmayı başarmıştır. Oysa Hamlet, hem kimliğini hem de bütün geçmişini reddetmiş ve son sözü Müller Ophelia’nın çığlıklarına bırakmıştır.312

Teslimiyetin yarattığı mutluluğa lanet olsun.313

Metinlerarasılık ve montaj ilkeleriyle oluşturulan “Hamlet Makinesi”, şiir, düz yazı, monolog, dans ve pantomimin iç içe kullanıldığı bir metindir. Shakespeare’in “Hamlet”indeki eylem ve bilinç arasındaki çelişkili tutum “Hamlet Makinesi”nde de vardır. Hamlet figürünün ve Hamlet dramının alımlamalarını konulaştıran Müller, Shakespeare’in metniyle çeşitli biçimlerde ilişki kurmuştur. Hamlet figürünü ele almış fakat bu figürü değiştirerek başka yorumların içinden geçirerek kullanmıştır. Hamlet ve Ophelia aracılığıyla metninin ana dokusunu kuran Müller, Horatio, Polonius, Hayalet, Gertrude ve Cladius ‘u da metnin içinde konulaştırmıştır. Shakespeare’in oyun kişileri, bir başka anlamın ufkunda düzenlenmiş, yeniden yorumlanmış fakat ilişkiler ve durumlar aynen korunmuştur. Müller, kişilerini Shakespeare’in oyun kişilerinden seçse de, onlar “Hamlet Makinesi” oyununun meta-dramatik düzleminde yer almışlardır.

Hamlet’i meta-dramatik bir yöntemle kullanan Müller, gerçekte Hamlet’in de içerdiği meta- dramı sürdürmüş olur. Shakespeare’in Hamlet oyunu, tiyatroyu bir metafor olarak kullanan ve dramı edebi metnin içinde konulaştırarak çeşitli çağrışımlara olanak vermektedir. Söz konusu olan sadece ünlü ‘oyun içinde oyun’ bölümü değildir; oyunun çeşitli bölümlerinde, özellikle Hamlet’in monologlarında, tiyatronun konu edilmesine rastlanmaktadır.314

“Hamlet” metni, Müller’in “Hamlet Makinesi”nde anlam patlamalarına yol açmış, Hamlet’in hikayesi başka hikayelerle birleşerek metinde anlam çoğulluğu oluşturmuştur. Bu anlam çoğulluğu her iki metnin anlam katmanlarını daha da çoğaltacaktır. “Hamlet”in içerdiği anlam zenginliği, “Hamlet Makinesi”nde

311 _{a. g. e}

312 _{http://kitabus.orgfree.com/inceleme/yazilar_ia_13_1.htm} 313 _{Koldaş, a. g. e}

başkalaşım geçirerek tekrar anımsatılırken, aynı zamanda bir büyük yazara Shakespeare’e saygıyı da beraberinde getirmiştir. Müller ve Shakespeare, iki metin düzleminde üretici bir söyleşim halindedirler. Müller, Shakespeare’in oyun kişilerini, motiflerini ve hatta sözcelerini bir başka tarihsel zamana getirmiş ve bir başka tarihsel dönemi anlatmak için kullanmıştır. Birinci bölümde Hamlet’in babasının cenaze töreninde seçilen sözcükler ve kullanılan dil, “Hamlet”in yazıldığı dönemin özelliklerini dönüştürdüğü gibi, anlatılan cenaze töreni yakın bir tarihin içinde olduğumuzu da hatırlatır şekildedir. Bir yandan Shakespeare’in “Hamlet” oyununun durumu anlatılırken bir yandan da; “devlet cenaze töreni”, “meclis üyeleri”, “resmigeçit”, “kaz adımlarıyla yürüyüş” sözcükleri ile bir başka çağın bir başka sistemin, modern bir askeri geçitin betimlemesi de yapılmaktadır.

Cenaze törenini Stalin fotoğrafına bağlayan çağrışım, 4. bölümde sözü edilen Ekim 1956 yılındaki Macar Ayaklanması anlatısı dolayımıyla kurulacak ve Stalin’in heykelinin yıkılması anlatılırken de cenaze töreni, ayaklanmadan üç yıl sonra ölen Stalin’le birleştirilecektir. ‘Huysuz Ekim ayında ocak tütüyor/ EN KÖTÜ ZAMANINDA SOĞUK ALMIŞTI / BİR DEVRİM İÇİN EN UYGUNSUZ ZAMAN’ 315

4. 1. 2. Metinlerarası Yöntemin Hamlet Makinesi Oyununda Kullanımı

Heiner Müller’in “Hamlet Makinesi” oyununun gelenekle kurmuş olduğu bağ, tarihsel bir geçmişi ve o geçmişin sanat biçimiyle yazılmış olanı bugünün teknik donanımına ve değişen dünyanın değişen düzenine eklemesi çift kodlamayı beraberinde getirir. “Hamlet Makinesi”, “Hamlet” figürünü çağrıştırdığı gibi Shakespeare’in metniyle birçok anlamsal bağlantılara izin veren motif ve sözcükleri de kullanarak çift kodlamayı daha da derinleştirmiştir. Bir metnin içinde başka bir metne yer verme yani metinlerarasılığın birçok yolu vardır. Yapısal olarak bir paralellik kurma, alıntılarla bezeme, pastiş ya da parodi yoluyla bir metni dokuma gibi teknikler, postmodern sanatın başlıca özelliklerinden birini oluşturmaktadır. Yazar bu kullandığı tekniklerle sadece yazın tarihine gönderme yapmakla kalmaz; kurduğu metinlerarası bağlarla yapıtına derinlik de sağlamış olur. Geleneksel anlatı biçimlerine benzemeyen, yeni bir anlayışın ürünü olan yapıtlar ortaya çıkar. Bu tür metinlerde ana metin ve yan metin kavramları tamamen ortadan kalkmıştır. Metin tek bir tabaka halinde ilerlemektedir. Yazar, metninde alışık olduğumuz sahne direktifleri vermez. Oyuncuların konuşmaları da,

canlandırmaları da ana metnin içinde yer almaktadır. Anlatı artık küresel olanı kapsamaktadır. Bir yere, mekana, zamana, dile, kişiye ait değildir. Küresellik ne zamana ne de mekana aittir, metnin tüm dokusunda yer almaktadır.

Hamlet’in bir alıntılar toplamı olması beraberinde birçok referans metnin olması demektir. “Hamlet Makinesine” hem isim düzleminde hem de metnin dokunması düzleminde baktığımızda bu alıntılar toplamı olan metni en iyi yansıtan teknik montajdır. Müller hem kendi oyunlarından hem de tarihsel bir geçmişi olan oyun ve mitlerden yararlanarak yeni bir metin ortaya çıkarmıştır. Müller, tarihsel anlamda, dramdaki değişimleri somutlayan, yeni yazma ve kurgulama tekniklerini kullanarak bir örnek metin kurmuştur.

“Hamlet Makinesi”nde, bütün rollerin hiyerarşisi kalkmıştır. Işık, ses, görüntü, özne, olay, mekan, zaman bir odağa hizmet etmez, oyundaki her parça kendine hizmet etmektedir. Müller’in oyununa klasik bir metne yaklaştığımız gibi yaklaşamayız çünkü, hem yazı düzleminde bağıran harfleri ( birçok yerde büyük harfler kullanılarak yazılmış olması) kullanması, insan özne yerine bir söylem makinesi yaratması, başka özneleri bir araya getirerek bir koro oluşturması biçimsel olarak metni klasik metinden ayırmaktadır. Müller’in kullanmış olduğu bu biçimsel yazı tarzı aynı zamanda klasik metnin biçimsel özelliklerine de bir eleştiri sunmaktadır.

Yaşasın Coca Cola Bir Katil İçin

Bir Krallık Feda Olsun BEN MACBETH’İM

KRAL BANA ÜÇÜNCÜ METRESİNİ İKRAM ETTİ

ONUN KALÇALARINDAKİ BÜTÜN BENLERİ TANIYORUM RASKOLNİKOV TEK PALTONUN ALTINDA YÜREĞE ÇOK YAKIN TEFECİNİN TEK KAFATASI İÇİN BALTA316

Alıntılardan oluşan Hamlet figürü, hem Rönesans’ın insanı ele alan yanıyla vardır, hem de Komünist bir tarihte Hamlet olarak karşımızdadır. Bu da metne seyircinin/okurun çoğul anlamda yaklaşmasını sağlamaktadır. Müller, Hamlet’i tarihsel anlamda her dönemde göstermektedir.

Montaj tekniğinin kullanılmasıyla metnin yapısal olarak anlam çerçevesi de genişletilmiş, tek bir anlam izleğinin oluşması önlenmiştir. Bu da beraberinde çoğul bir okumayı getirmektedir.

Belirli bir zamanda ve belirli bir mekanda birlikli olayları gösteren kişiler tasarımının artık olanaksız olduğunu göstermek için örgütlenen metin, kültürel tarihteki metinsel oluşumuna üretici bir biçimde eklenerek yeni anlam olanakları sunmaktadır. ‘Hamlet Makinesi’=H.M=Heiner Müller biçiminde yorumlanırken yazarın da bir söylem makinesinden başka bir şey olmadığı ifade edilir gibidir.317

Alıntılarla örülen metin, yazarın ölümünü de ilan ederek yazara ayrılan ayrıcalıklı konumu tamamen geçmişe, geçmişin mitlerine ve tarihsel olaylara indirgemiş, yönetmene de özgürlük alanı yaratmıştır. Çünkü, bu tarz metinleri yönetmen yorumlayamamakta ama bu tür metinler yoluyla kendi kafasında oluşturduğu evreni sahneye aktarmakta ve kendi anlatmak istediğini kurabilmektedir. Bu metinler yönetmenin kendi evrenini oluşturması gerektiğinin altını çizerken, seyirciyi de yönetmenin baskısından kurtararak hiyerarşiyi ortadan kaldırmaktadır. Metnin sahneye direnmesi o metni kendi başına bir varlık durumuna getirmektedir.