Masal, insanoğlunun yaşam serüveninin izlerini taşıyan çok eski bir anlatım türüdür. Sözlü kültürün birer ürünü olan masallar, özellikle de halk masalları, halkın yaşam biçimi, düşünce tarzı, dini, tarihi, kültürel değerleri, gelenek ve görenekleri hakkında bilgiler verir. Bu bakımdan masallar insanlık tarihi, halk edebiyatı ve halk kültürü ile yakından ilgilidir. Ayrıca masallar ilgi çekici konularıyla ve halk kültürüne dayalı bir tür olması nedeniyle pek çok bilim dalına, edebiyat, tiyatro, opera, müzik, resim, sinema gibi sanat dallarına zengin birer kaynak oluşturmaktadır.
Halk masalları, çeşitli motiflerden meydana gelir. Motifler, halk masallarının temel taşını oluşturur ve onların kalıcı olmasını sağlar. Farklı coğrafyalarda yer alan ülkelerin halk masallarında ortak motiflere rastlanabilir. Bu ortak motifler, söz konusu toplumların ortak kültürel değerlerini, varsa birbirleriyle olan etkileşimlerini ve özgün yanlarını açıklamaktadır. Anadolu, Çin, Kızılderili ve Avustralya gibi dört farklı coğrafyada yer alan ülkelerin halk masallarını meydana getiren ortak motiflerden biri de “değişme”dir. Değişme motifi, masal dünyasında çok çeşitli örnekleri olan zengin bir motiftir. Bu motifin dünya masallarında bu kadar sık tekrarlanmasının nedeni, insanoğlunun hangi toplumda yaşarsa yaşasın ortak bir bilinçaltına ve ortak bir kültüre sahip olması olarak açıklanabilir. Bu motifin ilk nerede ve ne zaman kullanıldığı, hangi toplumdan diğerine geçtiği tam olarak bilinememekle birlikte, bu çalışmada değişme motifinin ortaya konulmasını sağlayan kültürel ve dini öğeler tespit edilmeye ve bu tespitler üzerine yorumlar getirilmeye çalışılacaktır.
Bu çalışmada gerek Anadolu ve Çin gerekse Kızılderili ve Avustralya topluluklarının masallarında “değişme” motifi en dikkat çekici motiflerden biri olarak tespit edilmiştir. Bu motifin, içinde bulunduğu toplumun kültürel değerleri ve dini inanışları ile son derece sıkı bir bağı bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı da, farklı coğrafyalarda, farklı kültür ve inanca sahip olan Anadolu, Çin, Kızılderili ve
Avustralya halk masallarında yer alan “değişme” motifini araştırmak ve bu motifin işlenişindeki benzerlikleri ve farklılıkları karşılaştırmalı edebiyat bilimi verilerine dayanarak, metne dayalı yöntemle incelemeye çalışmaktır. Çalışmada bu yöntemin kullanılmasının nedeni masalların edebi bir metin olarak görülüp, masallarda yer alan değişme motiflerinin içerik bakımından irdelenecek olmasıdır. Çalışma, “değişme”
motifi çerçevesinde tutulacaktır. Bu çalışmayla Anadolu, Çin, Kızılderili ve Avustralya halk masallarında tespit edilen değişme motiflerinin ortak, benzer ve farklı noktalarının ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Çalışma sonuçlarının da, söz konusu dört farklı ulusun kültürü hakkında bilgiler vermesi ve bu ulusların kültürel değerlerini birbirine tanıtması açısından karşılaştırmalı edebiyat bilimi alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca farklı coğrafyalarda yer alan ve farklı kültürle beslenen toplumların halk masallarında değişme motifinin ortak bir motif olarak kullanılmasının edebiyatları birbirlerine yaklaştıracağına ve bunun da dünya kültür mirasına katkı sağlayacağına inanılmaktadır.
Çalışmanın materyallerini bulabilmek için farklı dünya masalları taranmıştır.
Çalışma metinlerini seçerken bunların farklı coğrafyalara ve farklı kültürlere ait olmasına özellikle dikkat edilmiştir. Taramalar sonucunda Anadolu, Çin, Kızılderili ve Avustralya masallarında en dikkat çekici motifin “değişme” motifi olduğu ve bu motifin daha ağırlıklı işlendiği görülmüştür. Bu nedenle de araştırmada değişme motifi üzerine gidilmiştir. Ayrıca dört farklı kültürün masallarından, değişme motifini en iyi örneklendiren iki masal metni seçilmiştir. Araştırma süresince kültürel bakımdan pek çok ortak özelliğe sahip olması nedeniyle Anadolu ve Çin masallarındaki değişmeler ile Kızılderili ve Avustralya masallarındaki değişmelerin birbirine oldukça benzer olduğu görülmüştür. Bunun sonucunda da ikili bir karşılaştırma öngörülmüştür.
Değişme motifi üzerinde çalışılırken ve bu motifin çeşidi belirlenirken Stith Thomson’un ve Metin Ergun’un değişme motifi ile ilgili motif kataloglarından yararlanılmış, ilgili yerlerde bu kataloglara atıfta bulunulmuştur. Saim Sakaoğlu’nun
“Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu”
ve Metin Ergun’un “Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi” adlı kaynaklar bu
çalışmada değişme motiflerinin irdelenmesi için birer çıkış noktası oluşturmuşlardır.
Ayrıca çalışmanın gerekli yerlerinde uluslararası efsane kataloglarındaki efsane tiplerine de işaret edilmiştir.
Altı ana bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde çalışmanın amacı, kapsamı, önemi ve kullanılan yöntemi hakkında “giriş” başlığı altında bilgiler verilecektir.
Đkinci bölümünde, masal kavramı hakkında genel bilgi sunulacak ve masal tanımlamaları ifade edilecektir. Ayrıca masalın tarihçesine, genel özelliklerine ve masal türlerine de değinilecektir.
Üçüncü bölümde, Anadolu, Çin, Kızılderili ve Avustralya masallarının genel özellikleri hakkında bilgiler verilmeye çalışılacaktır. Bu bölümde verilen bilgilerin asıl araştırma konusunu aydınlatacağına inanılmaktadır.
“Değişme” motifinin daha iyi anlaşılabilmesi için, çalışmanın dördüncü bölümünde değişme kavramına ve tanımlarına yer verilecektir. Çalışmanın bu kısmında değişme motifi ile ilgili önemli tasnif çalışmalarından da kısaca bahsedilecektir.
Çalışmanın temelini oluşturan beşinci bölümün birinci kısmında, Anadolu ve Çin halk masallarında yer alan değişme motifleri; ikinci kısmında, Kızılderili ve Avustralya halk masallarında yer alan değişme motifleri metne dayalı yöntemle karşılaştırılacaktır. Bu bölümün üçüncü kısmında ise, söz konusu masallardaki değişme motifleri arasında dörtlü bir karşılaştırma yapılacak ve bu karşılaştırmayla da değişme motiflerinin işlenişlerindeki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Altıncı bölüm olan sonuç bölümünde ise, yapılan bu karşılaştırmayla ilgili genel bir değerlendirme yapılacaktır.