BÖLÜM: BİREYİN ÇALIŞMA AMAÇLARI, ÖRGÜTSEL BAĞLILIK (AİDİYET) VE HİZMET SEKTÖRÜ

Teknolojik gelişmelere bağlı olarak 1970’li yıllardan itibaren işgücünün yapısında da değişimin ve gelişimin yaşandığını söylemek mümkündür. Özellikle “mavi yakalı” işgücü olarak nitelendirdiğimiz beden gücüne dayalı çalışma kompozisyonuna sahip işgücünden; daha çok zihni çalışma potansiyelini kullanan “beyaz yakalı” bilgi işçisine (kogniterya) doğru bir dönüşüm yaşanmıştır. Bilgi ve hizmet işçilerinin oranı ise gelişmiş ülkelerde toplam işgücünün, dörtte üçünü rahatlıkla oluşturur hale gelmiştir.⁴⁵ Bu yönüyle, beyaz yakalı kesimde hem çıktının ölçülüp değerlendirilmesi zordur, hem de ( ve verimliliğin) artırılması için daha gelişmiş ve sofistike “insan kaynakları” uygulanmalarına ihtiyaç duyulmaktadır.⁴⁶ Bu noktada insan gücünün farklılaşan yapısı, mevcut yönetim modelleri değişen yapıda etkili olamamış ve insan odaklı yeni bir yönetim modellerinin gelişmesini sağlamıştır.

2.1.Bireyin Çalışma Amaçları

İş ve işyeri kişinin sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarına cevap veren, kişiliğin gelişmesine katkı sağlayan önemli bir merkez sayılmaktadır. Yapılan birçok araştırmada insanların gününün yaklaşık yüzde 70’ini yani uyku dışındaki vakitlerinin büyük bir kısmın işleriyle uğraşarak geçirdiklerini ortaya koyuyor. Şayet, çalışma bireyin yaşamında önemli bir parçaysa hayal kırıklıkları veya iş yaşamındaki olumsuzluklar, bireyin psikolojisini önemli düzeyde etkileyebilmektedir.⁴⁷ Birey açısından çalışmanın temel amacı ekonomiktir.

Uzun yıllar araştırmacılar çalışmanın ekonomik ve toplumsal boyutu üzerinde durmuştur. İnsanlar içinde yer aldığı çalışma ortamlarıyla geleceklerini organize eder, diğer insanlarla ilişkiye geçer, gruplar arası etkileşimi sağlar ve geniş bir sosyal çevre inşa ederler.

Avusturyalı tıp doktoru ve psikolog Alfred Adler’e göre “çalışma” hayatın önemli sorunlarından

45 Bozkurt Veysel; Enformasyon Toplumu ve Türkiye; Sistem yayıncılık; İstanbul 2000;s.26

46 Acar Nesime, İnsan kaynakları Yönetimi, MPM yayınları, Ankara,1999

47Özsoy Osman; Değişen Dünyada Meslek Seçimi; Geleceğin Meslekleri; Hayat Yay. ; İstanbul; 2002;s. 106

biriydi. Bu sorun gelip geçici olmayıp, sürekli bireyin karşısına çıkan zorlayıcı isteklerde bulunan kaçınılmayan problemdi.⁴⁸

Çalışma yaşamında bireyin başarısı motivasyonu ve kişisel verimliliğinin en önemli koşullarından birisi, çalışan bireyin işine, çalışma yaşamına bakışına ve değerler sistemi içinde ona verdiği öneme bağlıdır.

Bireyin çalışma amaçları araçsallık, sosyal olgu ve kendini gerçekleştirme olmak üzere üç temel yaklaşıma dayandırılıyor.⁴⁹

Bireyin çalışma amaçları:

1. Araçsallık 2. Sosyal olgu

3. Kendini Gerçekleştirme

Araçsallığa göre birey çalışmayı kendisi için fayda elde edeceği, ücret, maaş gibi dışsal ödül olarak görür. Diğer bir ifade ile çalışma bireyin yaşamında bir takım gereksinimlerini karşılamasına yardımcı olan bir araçtır.

Bireyin çalışma amaçlarından biri olan sosyal olguya göre de çalışma birey açısından sosyal kabul gören bir davranış diğer bir ifade ile sosyal kontrattır.

Kendini gerçekleştirme ile anlatılmak istenense; çalışmanın bireyin tüm beceri ve ilgilerini kullanabilmesine olanak tanıması diğer bir ifade ile içsel ödül görevi görmesidir.

Bu maddeler Maslow’un motivasyon kuramında yer alan “ihtiyaçlar hiyerarşine” de paralellik gösterir. Yani bireylerin yaşamlarını devam ettirebilmeleri için maddi (ekonomik) ve manevi (sosyal) gereksinimleri ifade etmektedir. İnsanda önce fizyolojik ihtiyaçlar belirir. Sonra sevgi ve saygınlık ihtiyacı ortaya çıkar. Dolayısıyla bireylerin çalışmalarının temel amaçları maddi ve manevi gereksinimlerine cevap bulmaktır. Genel olarak bireyler çalışmaya iyi gelir elde etmek isteği, önemli kişi olma hissi ve başarma duygusuna sahip olmak için yönelir.

Bireyleri çalışmaya yönlendiren faktörler nedensellik ölçütünde incelendiğinde ekonomik, psikolojik ve toplumsal olmak üzere üç başlık ortaya çıkar.

Ekonomik nedenler bireyin gelir elde etmesi ve elde ettiği bu gelir ile kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılamasıdır.

48Keser Aşkın; Uludağ Üniversitesi.İ.İ.B.F Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkiler Araştırma Görevlisi; Çalışma – Birey İlişkileri ve Çalışmanın Birey yaşamındaki yeri; www. isguc.org

49Keser Aşkın;a.g.m

Psikolojik olarak ise kişinin geçirmek zorunda olduğu zamanın seçimi birtakım koşullara bağlıdır. Birey geçirmek olduğu zamanda çalışması bu çalışmanın sonunda bir başarı elde etmesi bireyde psikolojik açıdan bir doyum yaratacaktır.

Bireyin çalışma nedenleri arasında toplumsal nedenler önemli yer tutmaktadır.

Toplumsal nedenler:⁵⁰

Mensup olma duygusu: İnsan yabancılık hissettiğinde, bir gruba bağlı olmanın değerini daha iyi anlar, Mayo ve arkadaşlarının yaptığı Hawthorne araştırmalarındaki bulgulardan biri, verimlilikte grup etkisinin son derece önemli olduğudur.

Kendini belirtme ve değer yargısı: Grubunca kabul edilen kişinin kişiliğini belirlemeye, kendisini kanıtlamaya başlaması ve grubunun duygularına saygı göstermesi gerekir. Kişi yeteneklerini sınırlayan bir işte çalışsa bile sosyal yaşamdaki başarılarıyla kendisini kanıtlayabilir.

Grup morali: Grubun bütün ihtiyaçları karşılanırsa, grup düzenli bir bütün haline gelir ve morali (iç güveni ) yükselir. Belli yönde ortak çaba, ortak amaçlar ve ortak başarı duygusu, üyeleri daha sıkı bir şekilde birbirlerine bağlar.

Maddi güvenlik duygusu: Maddi güvenliğin bazı şekillerde sağlanmasına yönelmiş çabalar, günümüzde çalışanların çoğunu işe isteklendirmektedir.

Yeterlik kıvancı: Yaratıcı bir işten veya teknik yeterlilikten dolayı gurur duyma, iyi bilinir ve “işinin ustası” bireyi hoşnutluğa taşır.

Düzen duygusu: Çalışmada belli bir düzenin olması, ya da işin tek düzen oluşu, seyrek olarak işe isteklendiren etkenler arasında sayılmıştır.

Sahip olma eğilimi: Kimi kişiler için, sahip olunan şey değerinden dolayı değil de, sahibine veya ailesine toplumsal yönden itibar sağladığı için istenir.

Bireyin çalışma esnasında bir takım başarılar sağlaması psikolojik tatmin elde etmesine yol açar ve kişisel saygınlığını pekiştirir. Bu doyum sadece iş yaşamında kalmayıp, genel yaşam doyumuna da olumlu bir şekilde yansır. Bireyi çalışmaya iten pek çok neden sıralamak mümkündür.

50Dr. Kesen Aşkın; Çalışma – Birey İlişkileri ve Çalışmanın Birey yaşamındaki yeri; www. bilgiyonetimi.org

2.2.Bireyleri Çalışmaya Sevk Eden Nedenler:

Birey açısından çalışmanın temel amacı ekonomik temel olarak görülmektedir. Yani çalışma bazıları için yaşanın başlı başına amacı olabilmektedir. Ancak bu temel amaç etrafında bireyi çalışmaya sevk eden birçok neden ise sıralamak mümkündür:⁵¹

¾ İşbirliği kurma, dayanışma, paylaşma gibi sosyal yeteneklerin gelişmesi

¾ Çalışana ve ailesine sosyal statü sağlaması

¾ Çalışanın kendine saygı duymasını sağlaması ve toplum için yararlı bir şeyler gerçekleştirme duygusu yaşatması

¾ Bireyde bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturması

¾ İş ortamının belirli bir düzen içinde yaşama ihtiyacına cevap vermesi ve bireyin zamanı periyodik algılanmasını sağlaması