Ayçiçeği sapının fiziksel özelliklerinin saptanması

Anız parçalamada kullanılacak olan makinaların iş başarılarının belirlenmesi, mühendislik hesaplamalarının yapılabilmesi için temel veri kaynağı olan bitkinin ve gövdesinin fiziksel özellikleri ve tarladaki oluşturmuş olduğu desenlerinin belirlenmesi gereklidir.

3.2.4.2.1. Hasat öncesi fiziksel özelliklerinin saptanması

Denemede kullanılacak olan arazideki bitki ve artık profilinin belirlenmesi için arazideki ayçiçeğinin hasattan önceki boyut özellikleri şu şekilde belirlenmiştir.

Hasattan önce denemenin yapılacağı alandaki ayçiçeği bitkisinin yüksekliğinin ve saplarının çaplarının belirlenmesi için sınırları belirlenmiş olan ve parsellere bölünmemiş deneme arazisinde tesadüfi seçilen bitkilerin toprakla temas eden noktasından kafaya kadar olan yükseklikleri ölçülmüştür (Kayişoğlu 1990, Yılmaz 1989). Hasattan önce tarladaki ürünün ortalama sap yüksekliği hesaplanmıştır.

Deneme arazisinin sap / tane oranını belirlemek için deneme arazisinde tesadüfi olarak seçilen 20 adet bitkinin tane ve sap ağırlıkları tartılarak oranlanmıştır.

3.2.4.2.2.Parçalama öncesi fiziksel özelliklerinin saptanması Sap uzunluklarının saptanması;

Hasat işlemi gerçekleştikten sonra tarlada kalan sapların uzunluklarını belirlemek için deneme desenindeki tüm parselleri kapsayacak şekilde belirlenmiş olan alanın köşelerinden karşılıklı ve kenar orta noktaları arasında hareket edilmiş (Özcan 1986) (Şekil 3.13.), her bir sıra üzerinde 1 m uzunluğa rastlayan sapların boyları ölçülmüş ve bunların ortalama uzunlukları alınmıştır.

Şekil 3.13. Deneme Arazisi Hareket Planı

Sap çaplarının belirlenmesi;

Hasat işlemi gerçekleştikten sonra deneme arazisi üzerinde sap uzunluklarının tespitinin yapılması için kullanılan hareket yönünde ilerlenerek sıra üzerinde her bir metre mesafedeki sapların Şekil 3.10’da belirtilen bölümlerinde (A,B,C) çok sayıda çap ölçümleri yapılmış. Sap bölümlerindeki ve genel ortalama sap çapı değerleri saptanmıştır.

Sap yoğunluğunun saptanması;

Ayçiçeği ekimi sırasında çeşitli aksaklıklardan dolayı sıra üzeri mesafedeki düzensizlikler, ekim sonrası yapılan gübreleme, bakım ve koruma ekipmanlarıyla çalışırken oluşan bitki kayıpları ve gerekse hasat işlemi gerçekleşirken oluşan sapların yerinden sökülmesi gibi nedenler arazideki bitki popülasyonunu değiştirmektedir. Hasat işlemi sonrası deneme arazisi üzerinde sap uzunluklarının tespitinin yapılması için kullanılan Şekil 3.13.‘deki hareket yönünde ilerlenerek rastgele seçilen 20 adet sıranın 1 metre mesafedeki sapların adedi sayılmış, bu saplar yerinden sökülmüş ve köklü ve köksüz olarak ağırlıkları ölçülmüştür. Yapılan ölçümlerden yaralanarak birim alandaki sap adedi ve birim alandaki köklü ve köksüz olmak üzere sap miktarı saptanmıştır (Hickman and Schoenberger 1989, Lyon 1998, Nielsen ve Aiken 1998).

1m

Hareket Yönü 1m

1m

b n * 1000 Qn = ………...(3.4.) Burada;

Qn : Sap yoğunluğu (Adet/da),

n : 1 metre sıra uzunluğundaki sap sayısı (Adet), b . Sıra arası mesafe (m).

b G * 1000 Qg= ………...(3.5.) Burada;

Qg : Sap yoğunluğu (kg/da),

G : 1 metre sıra uzunluğundaki bitki ağırlığı (kg), b . Sıra arası mesafe (m).

3.2.4.2.3. Parçalama sonrası ölçülen parametreler Parça boyutları ve yoğunluklarının saptanması;

Sap parçalama makinalarının etkinliğinin en önemli göstergesi hasat sonrası tarlada kalan bitki artıklarının arzu edilen parça büyüklüğünde parçalamasıdır. Bu amaçla her bir parselde önceden belirlenen (Şekil 3.13.) hareket yönünde ilerleyerek 50 x 50 cm ebadında çember atılmış, toprak yüzeyinde kalan ve toprağa karışmış olan sap parçaları ayrı ayrı toplanmış, ağırlıkları ve uzunlukları ölçülmüştür. Ölçülen bu değerlerle ortalama sap uzunlukları ve makinanın sap parçalama derecesi aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanmıştır (Düzgüneş vd. 1983).

f X * f X İ İ ort _∑ ∑ = ………...(3.6.) Burada;

Xort : Ortalama parçalanmış sap uzunluğu (mm), Xi : Gruba ait ort. Sap uzunluğu (mm),

fi : Her bir gruba ait ölçüm yapılan parça sayısı (frekans) (adet), f : Toplam parça sayısı (toplam frekans) (adet).

Sapların parçalama öncesi ve parçalama sonrası boyutlarından yararlanarak sap parçalama makinalarının birim uzunluktaki sapı parçalama yeteneğinin göstergesi gibi kullanılabilecek parçalama derecesi hesaplanmıştır.

Yüzeyde Kalan Sap Miktarının ve Gömülme Oranının Saptanması

Parçalama sonrası çember atılarak toplanan yüzeydeki artık miktarı tartılarak birim alanda yüzeyde kalan artık miktarı hesaplanmıştır. Parçalama öncesi artık miktarı, toprak yüzeyinde kalan ve toprağa gömülen parça miktarlarından yararlanarak artıkların toprağa gömülme oranları aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanmıştır (Çarman ve Konak 1996, Göknur ve Özarslan 1995).

100 * A B A G = − ………...(3.7.) Burada;

G : Artıkların gömülme oranı (%),

A : Parçalama işleminden önce yüzeyde kalan sap miktarı (g), B : Parçalama işleminden sonra yüzeyde kalan sap miktarı (g).

Ayrıca parçalama işleminden sonra sapların toprak altı aksamlarının parçalanıp parçalanmadığının kontrolünü yapmak amacıyla her bir metre sıra üzeri mesafedeki kök adedi sayılarak makinanın kökleri parçalama yüzdesi hesaplanmıştır.

Yüzey kaplama oranın saptanması;

Hasat sonrasında yüzeyde kalan bitki artıklarının dağılımı özellikle ekim işleminde makinanın performansını önemli şekilde etkilemektedir. Bu artıkların ister parçalanarak isterse parçalanmadan toprağa karıştırılması sonucu, topraktaki dağılımları tekdüze olmadığı zaman tohumla toprağın teması olumsuz yönde etkilenmekte dolayısıyla çimlenme yüzdesi düşmektedir. Bu nedenle parçalama ve karıştırma işlemi sonucunda parçacıkların topraktaki dağılımlarının tekdüze olması önem kazanmaktadır. Bu özellik sap parçalama makinasının önemli bir performans parametresidir. Bu amaçla her bir makinanın parçalanmış sap artıklarını tarla yüzeyine yayma oranları çapraz hat yöntemi kullanarak belirlenmiştir (Hickman and Schoenberger 1989, Kayişoğlu 1990, Shelton vd. 1994).

Çapraz hat yönteminde 20 m uzunluğundaki ip üzerinde 20 cm aralıklarla işaretlemeler yapılmış ve parçalanmış olan sıralarla 45o’lik açı yapacak şekilde yerleştirilmiştir. İp üzerinde işaretleme yapılmış olan noktalara temas eden parçalar sayılmış ve parçalara temas eden noktaların ip üzerindeki toplam nokta sayısına oranlanmasıyla yüzey kaplama oranı hesaplanmıştır.

Makinaların Toprağa Dalma Derinlikleri

Makinaların parçalama işlemi sırasında toprağa yaptıkları mekanik müdahalelerin belirlenmesi amacıyla tarla yüzeyinde bıraktıkları izlerin derinlikleri yani toprağa dalma derinlikleri ölçülmüştür. Diskli tırmık ve prototip sap parçalama makinasının iz derinliğinin ölçülmesi Şekil 3.14.’de görülen düzenekle yapılmış, freze tip sap parçalama makinasının iz derinliği ise işleyici organın toprağa dalma derinliği ölçülerek yapılmıştır (Kayişoğlu 1990).

Şekil 3.14. İz Derinliği Ölçüm Düzeneği

3.2.5. Makinaların temel performans değerlerinin saptanması