Trans-Avrupa Ulaşım Ağları (TEN-T)

Temmuz 1996 tarihinde, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi, Trans- Avrupa Ulaşım Ağı’ nı (TEN-T) oluşturan Birlik ilkelerinin belirtildiği kararı (1692/96/EC sayılı karar) almıştır. Bu ilkeler, tüm Avrupa’da kullanımda olan, uzun mesafeli yol trafiğini sağlayan ve AB üyelerini coğrafi ve ekonomik açıdan birbirine yaklaştıran karayolları, demiryolları, iç suyolları, havaalanları, deniz limanları ve trafik idaresi sistemlerine ilişkindir. Buna göre, üye ülkeler TEN-T’ nin hayata geçirilmesinde esas sorumluluğa sahiptir. Ayrıca Trans- Avrupa Ulaştırma Ağları’ nın, Birlik düzeyinde de bazı mali araçlar vasıtasıyla desteklenmesi öngörülmüştür. Trans-Avrupa Ulaşım Ağları kavramının hukuki dayanağı AB’yi kuran Antlaşma’ nın ilgili hükümlerinde yer almaktadır. (AB Antlaşması, Bölüm 15, 154-155 ve 156. Maddeler) Buna göre, TEN-T’ nin oluşturulması, Tek Pazarın gerçekleştirilmesi ve ekonomik ve sosyal uyumun sağlanması açısından önemli bir unsurdur. Ayrıca bu ağların geliştirilmesi, ulusal ağların birbirleriyle bağlantısını sağlayacak ve işlerliğini de artıracaktır.

Ulaştırma altyapısı, Trans-Avrupa Taşımacılık Ağı’ nın (TEN) önemli unsurudur ve Maastricht Antlaşması buna özel önem vermiş, hükümler

getirmiştir. (El-Agraa, 1994: 252) Trans Avrupa Ağları kapsamında 14 öncelikli proje belirlenmiştir. Bu projeler belirlenirken, öncelikli olarak geniş ölçekli, ekonomik olarak uygulanabilir, potansiyel yatırımcılara cazip gelebilecek olmaları dikkate alınmıştır (İKV, 2005: 117).

Avrupa Parlamentosu, 1996 yılında (2004 yılında tekrar gözden geçirilmiş olan) TEN’in geliştirilmesi için bir kılavuz hazırlamıştır. Bu kılavuzda ana trans-Avrupa ekseninde yer alan öncelikli 30 proje yer almaktadır. Bu belgenin kabul edilmesi AB’nin genişlemesi çerçevesinde önemli bir faktör oluşturmaktadır. Kılavuz, AB ile komşularının ulaşım sektöründe bütünleşmesini amaçlamaktadır.

Yüksek Seviyeli Grup, TEN-T ile komsu ülkeler arasında daha iyi bağlantı kurma görevini üstlenen bir kuruluştur. Grubun amacı, Avrupa Komisyonu’na, ana Trans-Avrupa eksenleri ve AB’nin komşu ülkelerle bağlantıları konusunda kısıtlı sayıda öncelikli eksenlerle ilgili öneriler sunmaktır. Grup, bu öncelikli eksenlerin tanımlanmasından sonra, AB ile komsu bölgeler için çok önemli olan deniz yollarını da içeren bir dizi proje önermektedir. Grup, altyapı projelerinin yanı sıra, bu eksenlerde ulaşım hareketlerini kolaylaştıracak ve “yatay tedbirler” olarak adlandırılan çeşitli etkinliklerle ilgili bir dizi tavsiyede bulunmaktadır. Bu tedbirler, demiryolları sistemlerinin birbiriyle bağlantıları, sınır geçme formaliteleri, ulaşımın emniyet ve güvenliği gibi konuları içermektedir.

AB için önemli bir büyüme tarihi olan 1 Mayıs 2004 tarihinden başlayarak, yeni üye devletlerin taşımacılık ağları tamamen trans-Avrupa taşımacılık ağı ile birleştirilmeye başlanmıştır. TEN-T ağının gelişmesi için son yol gösterici ilkeler 1994 yılında onaylanmıştır. Şimdi AB, büyütme işlemini dikkate almak ve yeniden odaklanmak ve ağ işinin idaresine ve de finansmanına yoğunlaşmak için bu ilkeleri gözden geçirmek ve yeniden açıklamak sürecindedir. Genişlemiş AB’nin gereksinimlerine hitap eden yeni ve öncelikli projeler olacak ve Avrupa’nın ilgi ve yararlarını ifade eden bildirisi ve “deniz otoyolları” gibi yeni kavramların tanıtımı yapılmaktadır. Galileo Projesi, bu işlem ağının bir parçası olarak kesin bir şekilde başlatılmış

ve yalnızca Avrupa’da değil komsu ülkelerde de bir etki yaratacak olan Avrupa öncelikli projesinin çarpıcı bir örneğini temsil etmektedir.

AB’nin birtakım dev prestij projelerinden biri olan küresel öneme sahip ve 16.YY’ de yaşamış ünlü İtalyan astronomu Galilei Galileo' nın ismiyle anılan Galileo Projesi, 2002 Mart ayında AB tarafından gerçekleştirilmek üzere onaylandı. Proje, AB'nin bugüne kadar onay verdiği en kapsamlı, en hırslı, en pahalı ve bugün ilgili konudaki Amerikan tekeline karsı geliştirilecek alternatif sistem özelliğini de taşımaktadır.

Onaylanan, toplam bütçesi 3,2 milyar Avro olan Galileo Projesi yapılacak ve uzaya yerleştirilecek 30 ileri teknoloji uydusuyla Avrupa Birliği'nin göklerdeki gözü, kulağı olarak görülmektedir (İV, Avrupa Birliği’nin Ulaştırma Politikası: 15). AB yetkililerine göre proje, 150 bin civarında yeni istihdam kapısı açacak ve işler yolunda giderse 2008 yılından itibaren Avrupalı şirketlere yılda 7 milyar Avro civarında gelir sağlayacaktır. Avrupa'nın dev şirketleri Airbus, Thales, Eutelsat'ın ve Belçika'daki Avrupa Uzay Merkezi'nin en çok yararlanacağı Galileo Projesi söylendiğine göre de kısa adı GPS olan Amerikan küresel yer-yön bulma sisteminden daha hassas ve kesin olacağı açıklanmaktadır. Ancak, gerçekleşmesi halinde AB açısından dev bir küresel hamle olacak olan projenin geleceğinin ele alındığı AB ulaştırma bakanlarının Mayıs 2007’deki toplantısından sonra basına konuşan AB dönem başkanı ve Alman Ulaştırma Bakanı Wolfgang Tiefensee, "Galileo Projesi derin ve vahim bir krizde. Bugün bir çıkmaz sokak içindeyiz. En önemli problem, ilgili şirketlerin hâlâ ileriye dönük bir yol konusunda anlaşmaya varamamış olmaları. Bu bakımdan, mutlaka alternatif bir çözüm bulmak zorundayız." diyerek Galileo Projesi konusunda bir sıkıntının var olduğunu ifade etmiştir. (Ertan, 2011: 113)

2006 yılı AB ilerleme raporuna göre, trans –Avrupa ulaşım ağları konusunda kısıtlı bir ilerleme sağlanabilmiştir. Ulaşım ağları konusunda, Ulaşım Altyapı İhtiyaçları Değerlendirmesi (TINA) henüz tamamlanmamıştır. Türkiye’nin, “TENT” ile aynı özellikleri taşıyan muhtemel ulaşım ağlarının belirlenmesi için güvenilir ve yüksek kalitede trafik öngörüleri sunması

gerekmektedir. Sınıflandırılmış ulaşım verileri eksikliği vardır (2006 Yılı AB İlerleme Raporu).