K. Kotani, “Political and Diplomatic Lessons of the Falklands War”, The National Insititute for Defence Studies, 2013
II. BÖLÜM: AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ULUSLARARASI ARABULUCULUK ALT YAPISI
4. Avrupa Birliği’nin Uluslararası Arabuluculuk Faaliyetlerinde Yararlandığı Politika ve Mekanizmalar
65
üstlenmişlerdir. Ancak, dış politikanın AB’nin öncelikli konuları arasına girmesi ve bu alanda kurumsal bir yapıya kavuşulmasından sonra AB’nin arabuluculuk girişimlerinde üye ülkeler AB kurumlarına ve yetkililerine nazaran daha az görev almaya başlamışlardır. Bununla birlikte, ihtiyaç duyulduğunda üye ülkelerden arabuluculuk yapmaları da istenebilmiştir. Bu kapsamda daha güncel bir örnek olarak, 2009 yılında AB Dönem Başkanlığı’nı üstlenen İsveç’in Dışişleri Bakanı Carl Bidt’in Bosna-Hersek’te yürütülen Butmir Süreci’nde AB Dönem Başkanlığı adına yürüttüğü arabuluculuk girişimleri gösterilebilir.134
4. Avrupa Birliği’nin Uluslararası Arabuluculuk Faaliyetlerinde Yararlandığı
66
arabuluculuk çabalarındaki etkinliğini artırabilmektedir.135 Nitekim, AB’nin son yıllardaki arabuluculuk girişimlerinin genişleme perspektifi sunduğu Batı Balkanlar bölgesinde yoğunlaştığı, bu kapsamda AB’nin yukarıda çeşitli örnekleri sunulmuş olan Sırbistan, Kosova, Karadağ, Bosna-Hersek ve Kuzey Makedonya’da aktif bir şekilde uluslararası arabuluculuk girişimlerinde bulunduğu görülmektedir. AB’nin genişleme politikası kapsamında uluslararası arabuluculuk çabalarında bulunduğu geçmiş örnekler de mevcuttur. Bu bağlamda bir örnek olarak Hırvatistan’ın AB’ye katılım süreci gösterilebilir. Hırvatistan’ın AB ile katılım müzakerelerinde bazı fasılların görüşmeye açılması, Slovenya ile yaşanan sınır ihtilafı nedeniyle 2008 yılında Slovenya tarafından bloke edilmiştir. Bunun üzerine, Komisyon’un Genişlemeden Sorumlu Komiseri Olli Rehn tarafından yürütülen arabuluculuk görüşmeleri sayesinde, Slovenya’nın blokajı kaldırılarak Hırvatistan’ın katılım müzakerelerine devam etmesi sağlanmış ve neticede Hırvatistan AB üyesi olabilmiştir.136 Bu çerçevede, genişleme politikası bağlamında katılımcı ülke ile üye ülkeler arasında ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların aşılması hususunda AB’nin Komisyon vesilesiyle temel arabulucu rolü üstlendiği söylenebilir.137 Öte yandan, katılımcı ülkelerin kendi iç siyasi yapılarında veya uluslararası alanda yaşadıkları diğer uyuşmazlıkların çözülmesi hususunda ise, AB’nin Yüksek Temsilci başta olmak üzere diğer AB arabuluculuk aktörleri ile çaba sarf ettiği görülmektedir.
AB’nin uluslararası arabuluculuk faaliyetlerinde yararlanabildiği bir diğer politika Avrupa Komşuluk Politikası’dır. Doğu Ortaklığı ve Akdeniz için Birlik gibi girişimlerle desteklenen Avrupa Komşuluk Politikası kapsamında AB, doğu ve güneyinde yer alan
135 A. Sherriff, “What have we learned from the past regarding EU conflict prevention and peacebuilding — and where could mediation and dialogue fit in?”, T. Tamminen (ed.), Strengthening the EU’s peace mediation capacities: Leveraging for peace through new ideas and thinking, Tampere: Juvenes Print, 2012, s. 24
136 F. Hoffmeister, “The European Union and the Peaceful Settlement of International Disputes”, Chinese Journal of International Law, C. 11, S. 1, 2012, s. 102.
137 P. A. Poole, Europe Unites: The EU’s Eastern Enlargement, Westport: Praeger, 2003, s. 10.
67
komşu coğrafyalarında barış ve istikrarın korunmasını ve uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasını hedeflemektedir.138 Zira, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Doğu Avrupa’da sürüncemede kalarak çözüme ulaştırılamayan veya yeni ortaya çıkabilecek istikrarsızlıklar göçmen sorunu, terör tehdidi, aşırıcılığın artması veya ülkeler arası savaşlar gibi sebeplerle Avrupa güvenliğini doğrudan etkileme potansiyeli taşımaktadır.
Bu bölgelerde yaşanan uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasını kendi güvenliği için elzem gören AB, Avrupa Komşuluk Politikası kapsamında bölge ülkeleri ile siyasi diyaloğunu yoğunlaştırmış olduğu için bu bölgelerde sıklıkla arabuluculuk görevi üstlenebilmektedir. Bu kapsamda AB, İsrail-Filistin ihtilafından Libya ve Suriye krizlerine, Ukrayna ve Gürcistan’ın iç siyasi çekişmelerinden Rusya ile yaşadıkları krizlere kadar bu bölgelerin hemen hemen tamamında ortaya çıkan uyuşmazlıklara müdahil olmak konusunda girişimlerde bulunmaktadır. Söz konusu ülkeler AB ile ekonomik ve siyasi ilişkilerini geliştirerek fayda sağlamayı ve Avrupa Komşuluk Politikası’nın mali desteklerinden yararlanmayı hedefledikleri için ise AB, Avrupa Komşuluk Politikası’nı genişleme politikasındakine benzer şekilde kaldıraç olarak kullanabilme imkanına kavuşmaktadır.139
2009 konsept belgesiyle, AB’nin arabuluculuk faaliyetlerinde AGSP misyonlarından istifade etmeyi hedeflediği önceki kısımlarda açıklanmıştı. Bu kapsamda, AGSP görev ve operasyonları AB’nin uluslararası arabuluculuk faaliyetlerinde yararlanabildiği bir mekanizma olarak öne çıkmaktadır. AB, Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarında barışın korunması, bölgesel güvenliğin sağlanması, ihtilafların önlenmesi ve var olan ihtilafların çözüme kavuşturulması maksadıyla çok
138 Joint Communication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions - Review of the European Neighbourhood Policy, 18.11.2015.
139 K.E. Smith, “The outsiders: the European neighbourhood policy”, International Affairs, C. 81, S. 4, 2005, s. 771.
68
sayıda sivil veya askeri kriz yönetim görevi üstlenmektedir.140 AGSP görev ve operasyonlarının yetkilileri, AB’nin parçası olduğu arabuluculuk görüşmelerine de katılabilmekte ve AB arabuluculuk yetkilileriyle eşgüdüm halinde çalışarak uyuşmazlıkların daha kısa sürede çözüme kavuşturulmasına katkı sağlayabilmektedirler.
ASGP misyonları ayrıca, yürütülen arabuluculuk süreçleri sonrasında taraflarca kabul edilen anlaşmaların uygulanmasını gözlemleyerek (sivil görevler kapsamında) veya kontrol ederek (askeri görevler kapsamında) arabuluculuk neticesinde varılan sonucun kalıcı olmasını da sağlayabilmektedirler. Örneğin, AB’nin Sırbistan ile Kosova arasında yürüttüğü arabuluculuk görüşmelerine AB’nin Kosova’daki sivil misyonu olan EULEX’ten de katılım sağlanmış, ayrıca anlaşmaların uygulamaya geçirilmesinde de EULEX rol üstlenmiştir.141
AB’nin uluslararası arabuluculuk faaliyetlerinde yararlanabildiği bir diğer dış politika mekanizması ise AB yaptırımlarıdır. ODGP hedeflerine ulaşılması kapsamında barışın korunması ve uyuşmazlıkların barışçıl yollardan çözümü hususunda kullanılabilen bir araç olarak AB yaptırımları, ithalat/ihracat yasakları, silah ambargoları ve varlıkların dondurulması gibi farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır.
Söz konusu yaptırımlar ise, uyuşmazlık yaşayan tarafları ihtilafın mümkün olan en kısa sürede çözümüne angaje etmekte, bu vesileyle arabuluculuk süreçlerine bağlılıklarını güçlendirici etki yaratmaktadır. Örneğin AB, Libya’daki ihtilafın taraflarına BM Güvenlik Konseyi kararları çerçevesinde alınan yaptırım kararlarını uygulamanın yanı sıra bölgede barış ve istikrarı tehdit ederek geçiş sürecini geciktiren tüm taraflara Bakanlar Konseyi kararlarıyla silah ambargosu, varlıkların dondurulması ve seyahat
140 EU CSDP Missions and Operations 2020, https://eeas.europa.eu/topics/military-and-civilian-missions-and-operations/430/military-and-civilian-missions-and-operations_en (Son erişim tarihi: 12.03.2021).
141 J. Bergmann, 2020, s. 172.
69
kısıtlamaları gibi kapsamlı yaptırımlar uygulamaktadır.142 Söz konusu yaptırımların etkili bir şekilde uygulandığı dönemlerde sürecin silahlı çatışmaya dönüşmesi engellenerek arabuluculuk görüşmelerine fırsat tanınması sağlanırken, yaptırımların delinerek ambargonun aşıldığı dönemlerde ise silahlı çatışmalar hız kazanmakta ve arabuluculuk görüşmeleri kesintiye uğramaktadır.