Avrupa Birliği Enerji Piyasası

2009 YILI FAALİYET RAPORU

AB Komisyonu’na enerji düzenlemeleri konusunda tavsiyede bulunan ve yapılan düzenlemelerin uygulama esaslarını Topluluk bazında belirleyen ERGEG’in toplantılarına Kurumumuz gözlemci olarak katılmakla birlikte, odak ve çalışma gruplarındaki temsilcilerimiz vasıtasıyla yapılan çalışmalarda aktif olarak rol alınmış, AB’nde yapılmış ve yapılması düşünülen enerji düzenlemeleri konusunda yakından bilgi sahibi olunmuştur.

Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS) koordinasyonunda AB’nin TAIEX ofisi ile yıl boyunca irtibata bulunularak mevcut projelerin yürütülmesi ve uyum çerçevesinde yeni destekler alınması çalışmaları yürütülmüştür.

Hollanda hükümeti tarafından AB’ye aday ülkelere hibe şeklinde sağlanan MATRA ve G2G.NL Katılım Öncesi Projeler Programları kapsamında çalışmalar yapılmıştır.

Avrupa Birliği’ne üyelik için çeşitli sektörlerdeki kurum ve kuruluşların yürüttüğü müzakere çalışmalarına katkı sürdürülmektedir. Bu çerçevede, Enerji Faslı’nın müzakerelere açılmasını çabuklaştırmak amacıyla Avrupa Komisyonu’ndan ülkemize gelen bir heyet, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nda etki analizi çalışmaları yapmış ve Kurumumuzda enerji piyasaları ile ilgili sunumlar yapılmıştır. Çevre Faslı kapsamında hava kalitesi direktiflerini dikkate alarak hazırlanan akaryakıt tebliğleri, Ağustos 2009 ayında yayımlanmıştır.

Enerji mevzuatının AB müktesebatına uyumlaştırılması çerçevesinde ABGS ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) eşgüdümünde yapılan çalışmalara katılınmış, 2/97 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın güncellenmesine ilişkin Kurum görüşü oluşturulmuştur.

Diğer taraftan, düzenlenmemiş alanlardaki teknik mevzuatta yapılan değişikliklerin AB Komisyonu aracılığı ile üye ülkelere bildirilerek görüşlerinin alınmasını öngören 98/34 EC Yönetmeliği ve Ortaklık Konseyi Anlaşması çerçevesinde, buna paralel Türk mevzuatı doğrultusunda, DTM’nin koordinasyonunda Kurumumuza gönderilen enerji alanındaki teknik mevzuat değişiklikleri incelenmiş ve ilgili dairelerin görüşleri alınarak DTM’ye iletilmiştir. Aynı şekilde, Kurumca yapılan ve yukarıda sözü edilen mevzuat kapsamında bulunan (petrol piyasasına ilişkin) teknik mevzuat değişiklikleri de AB ülkelerinin ve AB Komisyonu’nun görüşlerinin alınması amacıyla DTM’ye iletilmiştir.

Ayrıca, Devlet Planlama Teşkilatı koordinasyonunda yürütülen Katılım Öncesi Ekonomik Program (KEP) ve ABGS koordinasyonunda yürütülerek Avrupa Komisyonu’nca yayımlanan

“Türkiye İlerleme Raporu” için çalışmalar yapılmış ve Kurumun katkısı sağlanmıştır.

9.5. Avrupa Birliği Enerji Piyasası 9.5.1. Avrupa Birliği Elektrik Piyasası

Avrupa Birliği’nde İç Elektrik Piyasası oluşturulması süreci, 1996 yılında çıkarılan 96/92 sayılı Direktif ile başlamış ve 15’inci yıla girilmiştir. Bu süreçte, 2009 yılında kabul edilen “Üçüncü Enerji Paketi” ile yeni bir döneme girilmiştir. Yeni düzenlemede, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşılmasının araçları olarak piyasanın rekabete açılmasına işlerlik kazandırılması, mümkün olan en düşük fiyattan elektrik arzının sağlanması, güçlendirilmiş arz güvenliği ele alınmıştır.

13/07/2009 tarihinde kabul edilen yeni düzenlemelerin (yeni elektrik direktifi, yeni Sınır Ötesi

2009 YILI FAALİYET RAPORU

Elektrik Ticareti Tüzüğü ve Enerji Düzenleyicileri İşbirliği Ajansı Kurulmasına Dair Tüzük) uygulanmasına 3 Mart 2011 tarihine başlanacaktır.

Üçüncü düzenleme paketi çıkarılmış olmakla birlikte, ikinci düzenleme paketinin uygulanmaması nedeniyle AB Komisyonu tarafından 2009 Haziran ayında 25 üye devlet hakkında “mevzuatı ihlal soruşturması” başlatılmıştır. Tespit edilen başlıca ihlal alanları ise şunlardır: Şeffaf olmama, iletim şirketleri arasında yeterli eşgüdümün sağlanamaması, bölgesel işbirliği eksikliği, AB müktesebatının iç hukuka taşınması ve uygulamasında görülen eksiklikler ve anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin usul eksikliği. Bu incelemenin sonucunda, Avrupa Birliği Adalet Divanı tarafından Belçika ve İsveç hakkında, şebeke tarifelerine ilişkin olarak düzenleyici kurumların yetkinliklerine ilişkin müktesebat hükümlerinin uygulamaya geçirilmemesi nedeniyle kınama cezası verilmiştir.

2009 yılında Avrupa’da faaliyet gösteren elektrik borsalarında birleşmeler gerçekleşmiştir. Bu kapsamda EEX (Avrupa Enerji Borsası) ve Powernext, Fransa, Almanya ve İsviçre piyasalarında işlem yapmak üzere EPEX (Avrupa Elektrik Borsası)’i kurmuşlar; Amsterdam merkezli APX (Amsterdam Elektrik Borsası) kapsamına ise Belçika ve Birleşik Krallık piyasaları dâhil edilmiştir.

2009 yılında bölgesel piyasa girişimlerinde, kısıt yönetimi ve dengeleme piyasalarının entegrasyonuna odaklanılmıştır. Merkez-Batı Avrupa bölgesinde kurulan müzayede (auction) ofisi, ortak kurallar geliştirerek ve enerji borsalarının oluşturduğu bir birlik olarak Avrupa çapında fiyat eşleştirme kavramını test etmeye başlamışlardır.

AB genelinde toptan elektrik piyasasında, kurulu güç bağlamında piyasa yoğunluğu çok az miktarda azalmıştır. 2008 yılında başlayan ve 2009 yılında devam eden mali ve ekonomik kriz, AB’de de elektrik enerjisine olan talebin azalmasına neden olmuştur. Talepteki daralma elektrik fiyatlarına belirgin bir şekilde yansımamıştır. Fransa, Litvanya, Letonya, Portekiz, Slovenya, Slovakya ve Lüksemburg’da fiyatlar artarken, Kıbrıs Rum Kesimi, Danimarka, İrlanda, Romanya, İsveç, Belçika ve Polonya’da fiyatlar azalmıştır. Bu değişikliklere rağmen tedarikçi değiştirme konusunda önemli bir hareketlilik yaşanmamıştır.

2003/54 sayılı Direktif gereğince 2007 Temmuz ayı itibarıyla tüketicilerin tümüne serbestlik tanınmasına rağmen, AB üyesi ülkelerin çoğunda tarife düzenlemesine devam edilmektedir.

AB’de iletim sistemi işletmecisinin ayrıştırılması konusunda her ülkede asgari gereklilikler yerine getirilmiştir. Bu durum dağıtım sistemi için de geçerlidir. Hatta üye devletler dağıtım şirketlerinin ayrıştırılması konusunda söz konusu Direktifteki istisnalardan yararlanma konusunu daha fazla gündemlerine almışlar ve uygulamaya geçirmişlerdir.

9.5.2. Avrupa Birliği Doğal Gaz Piyasası

Avrupa Birliği doğal gaz piyasalarına ilişkin yeni düzenlemeler, Avrupa Parlamentosu’nda Nisan ayında yapılan oylama sonrasında 25/06/2009 tarihinde AB Bakanlar Konseyi tarafından kabul edilmiştir. “Üçüncü Enerji Paket” içinde yer alan Tüzük ve Yönergeler 2009 yılının Ağustos ayı içerisinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.

2009 YILI FAALİYET RAPORU

Söz konusu düzenlemelerin özetle üç ana hedefinin olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki mümkün olduğunca düşük doğal gaz fiyatlarının oluşmasına imkân tanıyacak rekabetçi piyasa düzenini sağlamak; ikincisi doğal gaz piyasalarında arz güvenliğini temin etmek;

üçüncüsü ise doğal gaz endüstrisinin oyuncularına rekabetçi bir piyasa yapısı sunabilmektir.

Üçüncü Paket kapsamında; 

- Doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren düzenleyici otoritelerin tam bağımsız ve yeterli yetkiler ile donatılmış olması, söz konusu otoritelerin sınır-ötesi doğal gaz ticaretine ilişkin olarak Avrupa Enerji Ajansı’na (ACER) nezdinde işbirliğinin sağlanması, 

- Kurulması öngörülen Avrupa İletim Sistem İşletmecileri Ağı (ENTSO) vasıtasıyla iletim sistemi yatırımlarının ve sistem işletmecileri arasındaki eşgüdümün arttırılması, söz konusu amaca ulaşılması için ise ENTSO üyesi iletim sistem işletmecilerinin üçüncü tarafların sisteme erişimi hususunda ortak şebeke işleyiş düzenlemeleri ve teknik kuralları uygulaması,

- Avrupa Birliği üyesi ülkelerden birisinin arz sıkıntısı yaşaması durumunda diğer üye devletler ile arasında işbirliği sağlayacak mekanizmaların işler hale getirilmesi,

- Üçüncü tarafların sisteme erişiminde ayrımcılığın önlenmesi, çıkar çatışmasının yaşanmasına imkan vermemek ve iletim yatırımlarının arttırılmasını sağlamak amacıyla tedarik ve iletim faaliyetlerinin işler bir şekilde ayrıştırılması,

- Gerek fiyatlandırma gerekse piyasasının işleyişi hususunda şeffaflığın sağlanması,

- Üye devletlerin korunmaya muhtaç tüketici gruplarına ilişkin gerekli düzenlemeleri yapmalarının sağlanması,

- Tüketicilerin tükettikleri doğal gazın miktar ve fiyatına ilişkin eş zamanlı bilgi sahipliğini sağlayan “akıllı ölçüm sistemlerinin” 2020 yılına kadar tüketicilerin %80’ine ulaşmasının sağlanması suretiyle enerji verimliliği hususunda adımlar atılması

öngörülmüştür.

“Üçüncü paket” içinde yer alan doğal gaz piyasalarına ilişkin Yönerge hükümlerinin bazı istisnalar dışında 18 ay içinde üye ülkeler tarafından iç hukuka aktarılması gerekmektedir.

Söz konusu istisna hükümlerinden en önemlisi ise iletim sistem işletmecilerinin ayrıştırılmasına ilişkin düzenlemelerdir.

Üçüncü Paket kapsamında; Avrupa Enerji Ajansı’nın (ACER) 18 ay içinde kurulması ve işler hale getirilmesi, Avrupa İletim Sistem İşletmecileri Ağı’nın (ENTSO) kurucu dokümanlarının da elektrik ve doğal gaz iletim sistem işletmecileri tarafından Avrupa Komisyonu ve Avrupa Enerji Ajansı’na (ACER) intikal ettirilmesi öngörülmüştür.

2009 YILI FAALİYET RAPORU

10. BASIN ve HALKLA İLİŞKİLER