AVRUPA BİRLİĞİ’NDE BÖLGESEL GELİŞME YAKLAŞIMI VE GELİŞMİŞLİK FARKLILIKLARI

sadece 25 üye ülke arasında değil, Topluluktaki 254 Düzey 2 bölgesi arasında da sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi ve yaşam standartları açısından önemli ölçüde farklılıklar bulunmaktadır.

Geçtiğimiz 10 yıllık dönemde, AB-15’in en zengin 10 bölgesinin GSYİH’sı, en yoksul 10 bölgeye göre 3,5 kat daha büyük olmuştur. Ayrıca, en kötü durumdaki 10 bölgedeki işsizlik, en avantajlı 10 bölgeye kıyasla 7 kat daha yüksek olmuştur.¹ Bu farklılıklar 15 üyeli bir AB’den 25 üyeli AB’ye geçişle birlikte eskisine oranla 2 kat daha artmıştır. Yeni üye ülkelerin bölgelerinin hemen hemen tamamı bölgesel amaçlı kullanılan Yapısal Fonlar Hedef 1 Bölgeleri kapsamında olup, bu ülkelerin nüfuslarının üçte ikisi AB-25’in GSYİH ortalamasının yarısından daha az GSYİH’ya sahip bölgelerde yaşamaktadırlar.

2002 yılı verilerine göre, AB-25 ortalaması 100 olarak kabul edildiğinde kişi başı GSYİH en geri kalmış bölgede 32 olurken, en gelişmiş bölgede yüzde 315 olmuştur. (Tablo II.1)

TABLO II.1.1. AB-25’TE DÜZEY 2 BÖLGELERİNE GÖRE KİŞİ BAŞI GSYİH (2002)

(satın alma gücü paritesine göre, AB-25=100)

Berkshire, Buckinghamshire & Oxfordshire (UK) Provincia Autonoma Bolzano (IT)

Stockholm (SE)

Kaynak: Eurostat News Release 47/2005- 7 April 2005

Ulusal düzeydeki bölgesel farklılıklar, Topluluk düzeyinde farklılıklardan daha azdır. Nitekim, AB-25 içinde gelişmişlik farkı açısından en iyi konumda olan Yunanistan’da en zengin ve en fakir bölgeler arasındaki kişi başı milli gelir farkı 1,4 kat iken, en kötü konumdaki Birleşık Krallık’ta 4,1 kattır. Topluluk içindeki milli gelir farklılığı ise 10 kata kadar çıkmaktadır.

Topluluk düzeyinde yaşanan bölgesel gelişmişlik dengesizliğini, ülkelerin sadece kendi gayret ve kaynaklarıyla aşmaları beklenmemekte ve bu amaca yönelik olarak Topluluk ölçeğinde düzenlemeler yapılmaktadır.

1 http://europa.eu.int/comm/regional_policy/intro/regions1_en.htm

Bu amaçla AB bölgesel politikaları oluşturulmuş ve üye ülkelere önemli destekler sağlanmıştır.

Üye devletlerin bölgesel politikaların, Topluluk rekabet ve devlet yardımları kurallarıyla uyumlu ve koordinasyon içinde olması ve Topluluğun muhtelif politika ve mali araçlarının geri kalmış bölgeler dikkate alınarak uygulanması ve kullandırılması önem arzetmektedir.

Avrupa bütünleşmesinin, “Ortak Pazar”ı sağlamanın ötesinde olduğu ve ekonomik ve toplumsal uyumun Avrupa bütünleşmesi için temel unsur olduğu görüşünün benimsenmesinden dolayı, başlangıcından beri AB bölgesel politikalarının amacı Topluluk içi dengesizlikleri azaltmaya çalışmak olmuştur. Topluluk bölgesel politikaları, bölgesel gelişmişlik farklılıkların azaltılması ve bölgeler arası dengesizliklerin daha da artmasının önlenmesinde kullanılan temel unsurdur. Avrupa Birliği üyesi ülkeler, Birlik fonlarından finanse edilen bölge politikası uygulamalarıyla, Avrupa çapında dayanışmanın bir ifadesi olarak ekonomik ve sosyal uyum hedefini gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar.

Avrupa Birliği, bölgeler arası ekonomik ve sosyal uyumu, bütçesinin üçte birinden fazlasını tahsis ettiği Yapısal Fonlar ve Uyum Fonu aracılığı ile sağlamaya çalışmaktadır. Esas olarak AB’nin geri kalmış bölgelerini kalkındırmaya yönelik bu harcamalar, her programlama döneminde giderek artış göstermiştir.

Dönemler itibariyle incelendiğinde, geçmişten günümüze Yapısal Fonların kaynaklarında önemli artışlar olduğu gözlenmiştir. 1955-88 arasında fonların toplam bütçe kaynakları 58,4 milyar € iken, 1989-93 dönemi için (1989 fiyatlarıyla) bu miktar 64 milyar €’ya ve 1994-99 dönemi için (1999 fiyatlarıyla) 163 milyar €’ya ulaşmıştır.

1999 yılı Berlin Zirvesinde, 2000-2006 döneminde Yapısal Operasyonlar kapsamında tahsis edilecek tutarın 260 milyar € olması kararlaştırılmıştır. Bu tutarın, 195 milyar €’su Yapısal Fonlar çerçevesindeki Programlara ve 18 milyar €’su da Uyum Fonu kapsamında 15 AB üyesinin kullanımına ayrılmıştır. 2004 yılında 10 yeni üyenin katılımıyla genişleyen AB için, Yapısal Fonların önemi oldukça artmıştır. Buna paralel olarak AB bütçesinden 2007-2013 döneminde Yapısal Fonlara ayrılan kaynakların 336,1 milyar €’ya çıkacağı tahmin edilmektedir.

Avrupa Birliği, üye ülkeler arasında ekonomik ve sosyal uyumu sağlayacak temel politika araçları olan Yapısal Fonlara ilişkin gerçekleştirdiği kapsamlı reformla, 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren 4 adet fonu (Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu, Balıkçılığı Yönlendirme Finansman Aracı) “Ekonomik ve Sosyal Uyum” adıyla tek politika altında ve “Yapısal Fonlar” başlığı altında toplamıştır.²

Yapısal Fonların başlıca amaçları, kalkınmada geri kalmış bölgelerin ekonomik açıdan uyumunu sağlamak; gerilemekte olan ekonomik alanları ekonomiye yeniden kazandırmak; uzun dönemli yaşanan işsizlik sorununu çözmek; tarım ve balıkçılık sektöründeki yapıları ‘Ortak Tarım Politikası Reformu’

doğrultusunda uyumlulaştırmak; hassas kırsal alanların ekonomik kullanımını sağlamak amacıyla alternatifler geliştirmek olmuştur.

Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (ERDF), bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik dengesizlikleri gidermek amacıyla, geri kalmış bölgeleri hedefleyen bölgesel kalkınma programlarına mali destek sağlamak üzere 1975 yılında kurulmuştur.

ERDF, Avrupa Birliği Yapısal Fonlarının en büyüğüdür ve toplam bütçenin yaklaşık üçte ikisini oluşturaktadır. Hedef 1 ve Hedef 2 bölgeleri, sınırötesi, uluslarüstü ve bölgeler arası işbirliğine yönelik olan Topluluk girişim Programı ‘Interreg’ ve kentleri ile krizdeki kentsel çevrelerin ekonomik ve sosyal

2 http://europa.eu.int/comm/regional_policy/intro/regions2_en.htm

yenilenmesine yönelik olan Topluluk Girişim Programı ‘Urban’, teknik destek politikaları ve yenilik geliştirmeye yönelik tedbirler, ERDF kapsamında desteklenmektedir.

Bölgesel kalkınmayı teşvik etme amaçlı olarak, ERDF aşağıdaki faaliyetlere yönelik mali katkıda bulunmaktadır:

- İş yaratmaya veya korumaya yönelik faaliyetler - Kalkınma amaçlı altyapı yatırımları

- Yerel kalkınma ve küçük ve orta boy işletmelerin desteklenmesine yönelik faaliyetler;

girişimciye yönelik hizmetler, teknoloji transferi, mali araçların geliştirilmesi, yerel altyapının sağlanması, vb.

- Hedef 1 kapsamındaki bölgelere yönelik sağlık ve eğitim yatırımları.³

1960 yılında kurulmuş olan Avrupa Sosyal Fonu (ESF), Topluluk sosyal politikasının temel aracıdır. ESF’nin temel amacı, işgücü piyasasının işleyişini iyileştirme ve insan kaynaklarını geliştirme amaçlı tedbirlerin tutarlı ve birbirini tamamlayıcı olmasını sağlamaktır. İşgücü piyasasındaki her türlü ayrımcılık ve eşitsizliğin önlenmesine yönelik Topluluk Girişim Programı EQUAL, ESF kapsamında desteklenmektedir.

ESF kapsamında desteklenen beş temel politika alanı aşağıda özetlenmiştir:

- İşsizliği önlemek ve işsizlikle mücadele etmek, uzun dönemli işsizliklere yer vermemek için aktif işgücü piyasası politikaları geliştirmek.

- Özellikle sosyal dışlanma riskine sahip insanları dikkate alarak, işgücü piyasasına erişebilirlik bağlamında eşit fırsat sunumunu teşvik etmek.

- Yaşamboyu öğrenme politikası bağlamında mesleki eğitimi teşvik etmek.

- Girişimciliği, yenilikçi iş örgütlenme biçimlerini ve nitelikli, iyi eğitimli ve esnek işgücünü teşvik etmek. Kadınların işgücü piyasasına aktif katılımını artıracak özel tedbirleri almak.

Avrupa Birliği genelinde kırsal kalkınmayı finanse eden Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (FEOGA), 1962 yılında kurulmuş olup, Yönlendirme bölümü ve Garanti bölümü olarak adlandırılan iki bölümden oluşmaktadır. Garanti bölümü fiyat destekleme önlemlerini ve telafi edici ödemeleri finanse ederken, Yönlendirme bölümü Hedef 1 kapsamındaki kırsal kalkınma faaliyetlerini desteklemektedir.

Ortak Tarım Politikası, AB bütçesinin yaklaşık yüzde 50’sini yönlendirmektedir.

Balıkçılığı Yönlendirme Finansman Aracı (FIFG) 1993 yılında kurulmuş olup, Topluluğun balıkçılığa yönelik mali araçları bu fon altında toplanmıştır. Bütün kıyı bölgelerine uygulanmakta olan Balıkçılığı Yönlendirme Mali Aracı’nın temel amacı, balıkçılık ve su ürünleri sektöründe rekabeti artırıcı yapıların geliştirilmesi ve başarılı ticari şirketlerin oluşturulmasıdır. Bu fon kapsamında, balıkçılık ve var olan balık kaynaklarının korunmasına da özen gösterilmektedir.

2007-2013 dönemi için 25 üyeli AB’de Yapısal Fonların uygulama mekanizmasında değişiklik yapılması ve sistemin basitleştirilmesi önerilmiştir. Bu konudaki çalışmalar devam etmektedir.

3 http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l60015.htm

TABLO II.1.2. AB’DE DÜZEY 2 BÖLGELERINE GÖRE KIŞI BAŞI GSYİH (2002)

(satınalama gücü paritesine göre) (AB-25=100)

ÜLKELER DÜZEY 2 BÖLGELERİ ENDEKS

DEĞERİ KATSAYI

Danimarka Danimarka 122.5 -

Hamburg 187.8

Southern and Eastern 147.5 İrlanda

Border,Midland and Western 91.5 1.6

Bolzano 159.1

Lüksemburg Lüksemburg 212.7 -

Közep Magyarorszag 96 Macaristan

Eszak Magyarorszag 37.3 2.6

Malta Malta 73.2 -

Burgenland 81.5 2.1

Mazowieckie 69.5

Bratislavsky kraj 119.7 Slovakya

Vychodne Slovensko 38.7 3.1

Aland 154.9 Finlandiya

İta Suomi 81.9 1.9

Stockholm 158.2 İsveç

Norra Mellansverige 97.9 1.6 İnner London 315.4

Birleşik Krallık

West Wales 75.5 4.1 Kaynak: Eurostat News Release 47/2005- 7 April 2005