Devlet veterinerlik servisinden alınan kamu sağlığı ölçütlerinin geliĢtirilmesi ve hayvan sağlığı kavramının Türkiye‘de oluĢturulması hedeflerine ulaĢılması amacıyla 2002 yılında baĢlatılan Türkiye‘nin Veterinerlik Sektöründe Mevzuat UyumlaĢtırmasından Sorumlu Olan Türk Makamlarına Destek Projesi tamamlanmıĢtır. Proje kapsamında, yetkili kurumun sınır kontrol kapasitesinin arttırılması, salgınların izlenmesi ve ―OIE listesindeki A ve B‖ hayvan hastalıklarının kontrol ve yok edilmesi için yüksek kalitede aĢı üretmek amaçlarına ulaĢılması için ayrılmıĢ 17.044.000 € değerinde ki bütçenin, 13.333.000 € değerinde ki kısmı AB tarafından, 3.711.000 €‘su ise ulusal katkı ile karĢılanmıĢtır.
Canlı hayvanların ve hayvansal ürünlerin sınırlar ötesi hareketleri ile ilgili olarak üst seviyede hayvan sağlığı ile halk sağlığının korunmasını sağlayacak olan dıĢ sınırlarda AB mevzuatı ile uyumlu bir veteriner kontrol rejiminin kurulması ile Türkiye‘nin katılımını hızlandırmak hedeflerinden yola çıkılarak 2005 yılında baĢlatılan Yeni Sınır Kontrol Noktalarının Kurulması Projesi‘nin bütçesi ise 13.250.000 € olarak belirlenmiĢtir. Halen devam etmekte olan proje bütçesinin 3.250.000 € değerinde ki kısmı ulusal katkı ile karĢılanmıĢtır. Projenin amaçlarını; halk sağlığının korunması ve doğu ve güney-doğu sınırlarından Türkiye‘ye giren hayvanlar ve hayvansal ürünler için kontrol mekanizmalarının güçlendirilmesi ile hayvan hastalıklarının giriĢi ve yayılması riskini azaltmak olarak sıralayabiliriz.
Halen 36 adet gümrük kapısında gerçekleĢtirilmekte olan ithalat kontrolleri, kurulmalarının ardından sınır kontrol noktalarında gerçekleĢtirilecektir. Bu sayede daha organize bir sistem oluĢturulmuĢ olacaktır. AB uygulamaları ile uyumlu, ithalat yapmalarına izin verilen ülkeler ve tesisler listesi belirlenecek, sağlık sertifikaları modelleri ile ithalat Ģartları geliĢtirilecektir. Serbest bölgelere, özel antrepolara ve gümrük antrepolarına girecek hayvansal ürünler, sınırda veteriner kontrollerine konu olacaktır.
Uzun vadede düĢünülen Sınır Kontrol Noktaları aĢağıdaki gibi planlanmıĢtır: Ġstanbul, hava ve deniz limanı
103 Ġzmir deniz limanı
Mersin deniz limanı
Hatay, Suriye ile Kara Sınır Kontrol Noktası Gürbulak, Ġran ile Kara Sınır Kontrol Noktası (Sirnak)Habur, , Irak ile Kara Sınır Kontrol Noktası
Sarp, Suriye ile Kara Sınır Kontrol Noktası Karadeniz‘de bir deniz sınır kapısı
Ġstanbul havaalanı zaten canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler (insan tüketimine yönelik olan ve olmayan) için tesis edilmiĢtir. Ġstanbul (Ambarlı), Mersin ve Ġzmir Limanları hayvansal ürünler (insan tüketimine yönelik olan ve olmayan) için tesis edilecektir. Cilvegözü (Hatay), Habur, Gürbulak, Sarp kara Sınır Kontrol Noktaları yalnızca insan tüketimine yönelik olmayan hayvansal ürünler için tesis edilecektir. Gelecekte, ticaretin geliĢimine göre yeni sınır kontrol noktaları belirlenecektir. BIP‘ler AB Projeleri kapsamında inĢa edilmektedirler.
Veteriner, hijyen, gıda ve yem kanunlarını içeren mevzuat paketi yürürlüğe girdikten sonra, tedrici uygulama planı dahil ikincil mevzuat hazırlanacak ve uygulamaya konulacaktır.
Bir baĢlangıç adımı olarak, semen, ova, embriyo, kuluçkalık yumurta ve damızlık civcivler için AB tarafından onaylanmıĢ iĢletmeler listesi referans alınmaktadır.
2007, 2008 yılları arasında yayımlanması planlanan birincil mevzuat aĢağıda sıralanmaktadır:
Gıda Kanunu – Amacı: Gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemelerin üretimi, islenmesi ve dağıtımıyla ilgili tüm aĢamalarda insan sağlığı ve tüketici menfaatlerinin üst düzeyde korunması, gıda güvenliği ile ilgili kararlara esas teĢkil etmek üzere güçlü bir bilimsel temel, etkin yapısal düzenleme ve yöntemleri sağlayacak genel ilke ve sorumlulukların belirlenmesi
104
Gıda Hijyeni ile Gıda ve Yemin Resmi Kontrolleri Kanunu – Amacı: Gıda ve yemin insan ve hayvanlar için oluĢturacağı riskleri önlemek ve tüketici menfaatlerini korumak amacıyla, gıda isletmecilerinin sorumlulukları ile gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemelerin üretimden tüketime kadar tüm aĢamalarda alınması gereken tedbirler ile bu amaçla belirlenen kurallara uygunluğun doğrulanması amacıyla yapılacak resmi kontrol esasları ile yasal yaptırımların belirlenmesi
Veteriner Hizmetleri Kanunu – Amacı: Ġnsanların, hayvanlardan ve hayvansal ürünlerden bulaĢabilecek hastalıklara ve diğer tehlikelere karsı korunması; salgın hayvan hastalıkları ile mücadele; hayvansal gıda ve yemin güvenliğinin sağlanması ile hayvan sağlığı ve refahı konularına iliĢkin faaliyetlerin uygulamasına yönelik kuralların ve prosedürlerin belirlenmesi
2009 yılında yayımlanması planlanan ikincil mevzuat aĢağıda sıralanmaktadır:
Hayvanların Nakilleri Sırasında Korunması ve Refahı Yönetmeliği – Amacı: Hayvanların uygun koĢullarda nakillerini sağlamak
Gıda Maddeleri ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin Dıs Ticaretinde Kontrol ve Denetimlere ĠliĢkin Yönetmelik – Amacı: Uygulamaya yönelik iĢlemlerin daha açıklayıcı ve anlaĢılır bir Ģekilde oluĢturulması
Gıda Maddeleri ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin Ġthalat Kontrol ĠĢlemleri Hakkında Tebliğ – Amacı: Uygulamaya yönelik iĢlemlerin daha açıklayıcı ve anlaĢılır bir Ģekilde oluĢturulması
Gıda ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin Piyasa Gözetimi, Kontrolü ve Denetimi ile ĠĢyeri Sorumluluklarına Dair Yönetmelik – Amacı: Gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzeme güvenliğinin ve kalitesinin temini için piyasa gözetimi, kontrol ve denetim hizmetleri ile iĢyeri sorumluluklarına iliĢkin usul ve esasları belirlemektir.
105
Yeni Gıda Kanunu, ihtiyati tedbirler, hızlı uyarı sistemi, gıdalarda izlenebilirlik, Türk Gıda Kodeksi ve ithalat konularına iliĢkin yönetmelikler – Amacı: Revize Gıda Kanunun uygulanmasına dair usul ve esasların belirlenmesi
Yeni AB hayvan sağlığı stratejisi
Ticaret Ģartları büyük ölçüde değiĢmiĢtir ve hem AB içinde hem de üçüncü ülkelerle olan hayvan ve hayvansal ürün ticaret hacminde büyük artıĢ yaĢanmıĢtır. Bu durum, en iyi Ģekilde güvenli ithal malların nasıl sağlanacağı ve ticari ortaklarla nasıl pozitif iĢ yapılacağı konularına yeni bir bakıĢ gerektirmektedir.
CHAP 2007 – 2013, hayvanların bulunacağı bütün alanlarda (çiftlikler, pazarlar, sınır kontrol noktaları, nakliye araçları vs. ) biyogüvenlik önlemlerinin pekiĢtirilmesi üzerine odaklanacaktır. Hastalık izleme (suveillance) artırılacak ve AB izlenebilirlik çatısı (kimliklendirme, etiketleme, TRACES vs.) güçlendirilecektir.
Ġthal malların güvenliliğini artırmak ve geçtiğimiz bir kaç onyılda ticaret Ģartlarında gerçekleĢen radikal değiĢiklikler hesaba katılarak AB kontrolleri üzerinde uyarlama yapmak, yeni stratejinin baĢlıca hedefleridir. Hedef, bazı ithal mallar insan ve hayvan sağlığı için tehlike yaratabileceğinden, farklı tehditlere karĢı olabilecek en yüksek korumanın sağlanmasıdır. Bu, AB‘nin yeni ve katı bir sınır kontrol sistemini kabul ettirme ya da AB ithalatçılarına ve ticari ortaklara gereksiz yük getirme niyetinde olduğu anlamına gelmemektedir. Bunun yerine, kontroller yüksek riskli ithal mallar üzerinde yoğunlaĢacak ve AB kökenli olmayan riskli ürünler üzerinde daha erken ve doğru ikazlar yapılmasına izin verecek Ģekilde ticari ortaklarla olan iletiĢim güçlendirilecektir. Aynı zamanda, Avrupaya gönderilecek son ürünlerin güvenliğinin artırılması için, hayvan sağlığı ve gıda güvenliği tehditleriyle kaynağında savaĢmak için yeni bir çaba ortaya konacaktır. Aynı zamanda, kaçak ürünler, yasal bir Ģekilde ticareti yapılan ürünler üzerinde gerçekleĢtirilen resmi kontrollerden ve belgelendirme sürecinden kaçtığı için, insan ve hayvan sağlığı için büyük bir tehlike arz eden yasadıĢı ticarete karĢı daha güçlü önlemler alınacaktır. AB‘ye taĢıdıkları mallara gelindiğinde, AB‘ye dikkatsiz bir Ģekilde hayvan hastalıklarının getirilmemesi için, olağan yolcuların sorumluluklarının daha fazla bilincinde olmaları sağlanacaktır.
106