ATASÖZLERİNİN TESPİT EDİLMESİ VE DERLENME ŞEKLİ

Derleme yapmadan önce ne yapacağımı kararlaştırırken öncelikle lisans eğitimini aldığım Eskişehir’de dil üzerine yaptığım çalışmalarıma göz atarak gerekli ders notlarını çıkartarak bu notlara baktıktan sonra nelere dikkat etmem gerektiği tarafımca notlar dahîlinde tespit edilip bir program dahîlinde derleme çalışmalarının yapılmasına karar verilmiştir. Üniversite yıllarında Bingöl ili ve yöresi üzerine yaptığım masal çalışması; beni bu konuda geçmiş çalışmalarımdan faydalanmaya itmiştir. Ayrıca üniversitede aldığım derleme metodları eğitimi bana derleme yaparken yardımcı olmuştur. Derlemeye başlarken; derleme yapacağım bölgeleri tespit ettikten sonra kimlerle görüşebilirim diye kaynak kişi listesi tarafımca hazırlanmıştır. Daha çok benim de Sancaklı olmam vesilesiyle kendi köyüme (Sudüğünü/Şirnan) gitmeye tarafımca karar verilmiştir. Daha çok yakın akraba ve eş- dostlarla köy meclislerinde yaptığımız sohbetlerde ses kayıt cihazı ve defter notlarıyla derlemeler yapılmıştır. Bingöl merkez olmak üzere Sancak Suduğünü (Şirnan) Solhan Mutluca Köyü(Melekan) ile Karlıova Boncukgöze( Boran) Köylerinde derlemeler yapılmıştır. Bu bölgelerde görev yapmam icabı ile kurulan ilişkiler ile akrabalık ilişkilerini kullanarak bu bölgelerle iletişime geçilmiştir.

Önceden kaynak kişi ile ilgili hazırladığım notları çıkarıp derleme çalışması yapılmıştır. İkinci olarak köy ortamına uygun olacak malzemelerden faydalanılmıştır. İnsanların rahatsız olabileceklerini düşünerek kamera ve ses kayıt cıhazlarından rahatsız olduklarını söyleyen kişilerin bu rahatsızlıkları dikkate alınarak bu kişilerle derleme yapılırken bu cihazlardan faydalanılmamıştır. Kaynak kişilerle bağlantı kurularak çalışma hakkında bilgi verilmiş olup ve konunun önemi hakkında kendileriyle sohbet edilip kaynak kişiler ikna edilmiştir. Köylülerin rahatsız olabileceklerini düşünerek daha çok açık kayıt yapılıp ve gerekli notlar sıcağı sıcağına tutlarak derleme yapılmıştır.

27 Derlenen atasözlerinin önemli bir kısmını bizzat kaynak kişilerin yanına giderek ses kayıt cihazıyla sesleri kayıt altına alınmıştır. Ancak bazı kaynak kişilerin seslerini ses kayıt cihazıyla kaydetmeyi istemedikleri için anlattıklarını kaydetme imkânı bulunamamış ve kaynak kişilerin söylediklerini not tutarak kaydetme yoluna gidilmiştir. Bu atasözleri sıcağı sıcağına yazıya aktarılarak; bazen de anlatıcıların buna da rıza göstermemeleri üzerine sadece onları dinlemekle yetinilmiştir. Ses kayıt cihazı ile kaydetme imkânı bulduğumuz atasözleri ürünlerini çoğunlukla Zazaca olarak anlattıkları için bu şekilde derlenen atasözleri de sonradan çeviri yoluyla yazıya aktarılmıştır.

Derleme sırasında kaynak kişiler, özellikle de kadınlar, ses kayıt cihazını görünce atasözleri hakkında konuşmaktan vazgeçmişlerdir. Ses kayıt cihazıyla kayıt yaptığımızı gören kişiler, kaynak kişileri etkileyerek ses kayıt cihazına seslerini aldırmalarının onlar için sakıncalı olabileceğini, başlarının belaya girebileceğini söylenmiş olup daha çok bu kaygının güvenlikle alakalı olduğunu değerlendirilmiştir. Ayrıca kadınların önemli bir kısmı da seslerinin kaydedilmesinin günah olduğunu düşünerek seslerinin kayıt edilmesi istenmemiştir. Bunun yanında ilginçtir bazı kaynak kişiler, ses kayıt cihazını görünce daha da istekli olarak atasözlerini dile getirmişlerdir.

Derlemeler neticesinde imkânlarımızı zorlayarak, daha çok aile ve akrabalarımıza giderek 30 konu başlığı danışman hocam tarafından belirlenerek 1200’e yakın atasözünün derlenmesi yapılmış olup bunlar içerisinde konu başlıklarına uyugun olan yirmişer atasözü tezde örneklenmiştir. Bu konu başlıkları altında sınıflandırdğımız başlıklar metin incelemesi yoluyla tezimizde yer almıştır. Bu sınıflandırılan konu başlıkları altında tez için uygun olan atasözlerini bin iki yüz atasözü içinden seçerek konulara göre atasözleri tezimizde örneklenmiştir. Bu tez çalışmasında derleme yapılırken kullanıla araç ve gereçler aşağıda örneklenmişitir:

1- KALEM:

Derleme sırasında not almak amacıyla kalem kullanılmıştır. İlgi çekici yerleri ve sorulması gereken sorular da deftere not edilmiş olup sorular sıcağı sıcağına

28 sorularak araştırmacı tarafından not edilmiştir. Derleme esnasında kurşun kalem kullanılmıştır.

2- NOT DEFTERİ:

Not defteri, küçük defterler olarak örneklenmiş olup taşınması kolay olan ve kaynak kişinin ilgisini dağıtmadan rahatça not alınabilecek defterlerden oluşmaktadır. Kaynak kişinin anlatış tarzını, sorulan soruların not edildiği, kişi ve mekân tasvirlerini yine bu defterlere kayıt edilmiştir. Not defteri, derleme esnasında araştırmacının notlarının alındığı sonradan bu bilgilerin tekrar bakılmsı durumunda araştırmacının birincil kaynağı olarak görev yapan bir kaynaktır.

3- SES KAYIT CİHAZI:

Atasözlerini anlatırken kaynak kişinin her söylediği anında yazabilme imkânı yoktur. Bundan dolayı her mülakat, ses kayıt cihazıyla kayıt altına alınmıştır. Ayrıca atasözlerinin ses olarak doğru ve net anlaşılabilmesi içim başvurulan bir kaynaktır. Atasözlerinin bazen yeniden doğru yazılıp yazılmadığının kontrolünün yapılabilmesi için araştırmacıya çok büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Bazen de atasözlerinin Zazaca’dan Türkçeye çevrilmesi gerektiğinden ses kayıt cıhazının araştırmamızda büyük faydaları olmuştur.

Derleme yapılırken kaynak kişilerin akıcılığını bozmaması ve sıcağı sıcağına bu seslerin alınması sonradan ses ve dilbilgisi çalışmalarına kaynaklık etmesi bakımından fayda sağlamaktadır. Derleme yapıldıktan sonra alınan notlar bu sayede derlemede tekrar kontrol edilebilme imkânını bu sayede bulmuştur.

4- FOTOĞRAF MAKİNESİ:

Fotoğraf makinası derleme alanını görüntülemek ve kaynak kişiyi, köyün yapısını göstermek amacıyla kullanılmıştır. Kaynak kişilerin büyük çoğunluğu fotoğraf kullanılcaksa derleme yapmayacağını ifade etmiş, bunun üzerine bu kişiler hakkında görsel malzemeden pek faydalanılmamıştır. Ayrıca kendisinin fotoğrafının

29 herhangi bir yerde yayınlanmaması şartıyla yapılan derlemede bu kişilerin fotoğrafları bu çalışmaya konmamıştır.