Arz Yönlü Engeller

Finansal tabana yayılmanın arz tarafındaki engellerine bakıldığı zaman finansal ürünlerin uygunsuzluğu önemli bir bariyer olarak karşımıza çıkmaktadır. Çoğu kez bankaların hükümleri ve koşulları düşük gelirli insanlara uygun olmamaktadır. Ayrıca bireyler bankaların zorunlu tuttukları çok sayıda ve karmaşık yapıdaki belgeleri hazırlamayı bir engel olarak görmektedirler. Bu noktada düzenleyiciler, bankalara bir hesap açma işlemi yapmadan önce bireylerin kimliklerinin kontrolünü yapmalarını şart kılmaktadır. Ancak bu tarz düzenlemeler bazen hakiki müşterilere ulaşmada aksaklıklar yaşanmasına yol açar.

Bir başka arz yönlü yaygın engel ise banka şubesine veya ATM’ye olan uzaklık olarak kabul görmektedir. Bireylerin bir banka şubesine veya ATM’ye yakın olmaması, onların finansal ürün ve hizmetlere ulaşmalarında gönülsüz olmalarına neden olabilir. Bu noktada altyapı ve bağlantı eksikliği bireylerin karşılaştıkları bir diğer engel olarak bilinmektedir. Öte yandan bir ülkedeki politik düzenlemeler veya uluslararası bariyerler arz yönlü engeller arasında önemli bir parça olarak görülmektedir.

28 1.4.2.1 Coğrafi Uzaklık ve Fiziki Bariyerler

Finansal taban yayılmanın geniş kesimlere ulaşmasını engelleyen faktörlerden biri bireylerin bir banka şubesine veya ATM’lere olan coğrafi uzaklıklarıdır. Bireylerin finansal hizmetlerden yararlanma istekleri, bulundukları konuma yakın bölgelerde bir şube veya ATM bulunmasıyla doğrudan ilişkilidir. Shankar (2013) kırsalda yaşayan insanların finansal ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir banka şubesine olan uzaklıklarını finansal tabana yayılmanın arz yönünde yoğunlukla karşılaşılan bir engel olduğunu belirtmiştir. Sahra altı Afrika’da finansal kurumlara olan uzaklık bir banka hesabı olmayan bireylerin %27’si tarafından en yaygın 2. Sebep olarak görülmektedir (Demirgüç vd. , 2015). Acharya ve Parida (2013, s.21) resmi kurumlara erişim problemleri hususunda finansal kurumlara uzaklığın ana mesele olarak devam ettiğini ifade etmişlerdir.

Geleneksel yöntemleri kullanarak finansal hizmetlere fiziki şubelerde erişim sağlayan bireyler günümüzde hala mevcut olup sayıları azımsanmayacak düzeydedir. Ancak bazı gelişmiş ülkelerde finansal hizmet sağlayıcıları kırsal bölgelerde veya düşük kar getiren alanlarda çok sayıda şubesini kapatarak bu konuda bireylerin finansal hizmetlerine erişimine yönelik bir engel yaratmışlardır. Öte yandan fiziki altyapının yetersiz olduğu diğer ülkelerde çok sayıda yetersiz hizmet alan konumların oluşumuyla sonuçlanan soyutlanmış bölgelerde, şube hizmetleri sağlamanın elverişsiz olduğu değerlendirilmiştir.

1.4.2.2 Politika Düzenlemeleri ve Uluslararası Bariyerler

Ulusal ve uluslararası düzenleyici politikalar çoğu zaman yoksul bireyler için finansal tabana yayılmanın kapsamının geliştirilmesinde bir engel olarak görülmektedir. Bu politikalar mikro meselelerden makro meselelere kadar geniş bir aralıkta görülebilir. Örneğin ulusal düzeyde, bankalar bireylerden kara para aklanmasının önlenmesi ve teröre finansman sağlamayla olan mücadele kapsamındaki düzenlemeleri yerine getirmeleri için kendilerine kayıt yaptırmalarını gerekli kılar. Bu noktada özellikle kadınlarda resmi kimlik belgesi eksikliği göze çarpmaktadır (Allan vd. , 2013, s.23). Shankar (2013) resmi finansal kurumlar tarafından istenen kimlik belgesinin elde edilememesini sıkça karşılaşılan bir engel olarak ifade etmiştir.

Kırsal bölgelerde yaşayan ve bir banka hesabına sahip olmayan çok sayıda bireye ulaşılabilmesi noktasında bankaların daha kolay mobil bankacılık platformu oluşturması için mobil teknolojilerin düzenleyici çevre tarafından uyumlu hale

29

getirilmesi gerekmektedir. Tam da bu noktada müşterilerin korunumu bir hayli önem kazanmaktadır. Mantıksız ve tutarsız müşteri tanıma kuralları bazı durumlarda erişimi engelleyici bir bariyer oluşturmaktadır. Resmi finansal kurumlara erişimde zorlayıcı müşteri tanıma kuralları, göçmen işçilerin ve diğer kesimlerin uzakta kalmasına neden olur (Sukumaran, 2015, s.194). Eğer bankalar ve finansal hizmet sağlayıcıları sorumlu davranmada başarısız olursa (örneğin fahiş maliyetli ürün ve hizmet teklifleri) resmi finansal sektörle bağı olan pek çok potansiyel müşteri güvenini kaybedebilir.Birtakım ülkelerdeki ulusal düzenleyici sistemler kısa vadede geri kazanılamayacak maliyetler uygulayarak finansal sağlayıcıların yeni müşterileri etkileyebilme kabiliyetini kısıtlamaktadır. Böylelikle finansal tabana yayılma olanağı azalmakta ve bireylerin karşılaştıkları engeller ortadan kaldırılamamaktadır.

1.4.2.3 Uygun Yapıda Olmayan Ürünler

Bireylerin finansal ihtiyaçlarını karşılayabilecek ürünlerin uygun yapıda olmaması finansal tabana yayılmanın önündeki önemli engellerden biri olarak görülmektedir. Naik (2013) uygun yapıda olmayan ürün ve süreçleri, finansal tabana yayılmanın arz yönlü engellerinden biri olarak belirtmiştir.Kişilerin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda tasarlanan finansal ürünler müşterilere fayda sağlamakta ve finansal tabana yayılmayı geliştirmektedir. Bankalar ve diğer finansal hizmetler, arz yönünden yoksul bireylere ve dezavantajlı gruplara temel finans hizmetlerine erişim sağlamada mühim bir göreve sahiptir. Finansal ürünler hakkında yeterli farkındalığa sahip olmama, yüksek maliyetli işlemler ve uygun yapıda, esneklikte, yüksek kalitede, istenilen tarzda olmayan ürünler gibi faktörler finansal ürünlere erişimi kısıtlamaktadır (Shah ve Dubhashi, 2015, s.39). Kısıtlı finansal üründen yararlanabilen yoksul bireylerin, tasarruflar ve krediler dışında sigorta ve emeklilik gibi bir dizi finansal ürünlere erişim yapma istekleri son zamanlarda yapılan araştırmalarda ortaya konmuştur.

1.4.2.4 Altyapı ve Bağlantı

Yetersiz altyapı ve geliştirilmemiş bağlantı sistemleri, bireylerin finansal ürün ve hizmetlerden yararlanabilme fırsatlarını sınırlamaktadır. Finansal tabana yayılmanın arz yönünde meydana gelen yenilikçi çözümler, finansal hizmetlere ulaşmak için bireylerin ve toplumların cep telefonları ve bilgisayarlar gibi teknoloji üzerinde artan bağlılıkları sonucunda ortaya çıkmıştır. Gelişen teknolojik imkânlarla

30

birlikte altyapısını güçlendiremeyen ve bağlantı sistemlerini geliştiremeyen ülkeler finansal tabana yayılmayı derinleştirmede önemli sorunlar yaşamaktadırlar. Eksik donanıma ya da sınırlı ağ yapısına sahip, elektriğin mevcut olmadığı bazı topluluklar finansal sistemin dışında kalmaya devam etmektedirler. Ağ kesintileri veya yetersiz veri güvenliği gibi bazı hizmetlere olan itimatsızlık ve karşılıklı uyum içermeyen hizmet koşulları, finansal hizmet arzını azaltabilmektedir (Atkinson ve Messy, 2013).

1.4.2.5 Yüksek Maliyetler

Bireylerin finansal ürün ve hizmetlerden yararlanabilmelerinin koşullarından biri bu ürün ve hizmetlerin uygun maliyetli olmalarından geçer. Finansal tabana yayılmanın önemli engellerinden biri olan finansal olarak karşılanabilirlik, Latin Amerika ve Karayiplerin (bu ülkelerdeki yetişkinler bir hesaba sahip olmama nedeni olarak 2.sırada hesap açmanın pahalı olduğu belirtmişlerdir) ötesinde geniş kapsamlı bir sorundur. Küresel çapta, bir hesabı olmayan yetişkinlerin %23’ü hesap açmanın çok pahalı olduğunu ifade etmektedir (Demirgüç-Kunt vd., 2015). Sabit işlem ücretleri ve yıllık ücretler, basit işlemlerin gelişen ülkelerdeki geniş kesimler için pahalılaşma eğilimi göstermesine neden olmaktadır. Yüksek maliyetler genellikle hem fiziksel hem de kurumsal rekabet ortamının eksikliğini ve azgelişmiş altyapıyı yansıtır. Arun (2013) azgelişmiş bölgelerde yaşayan insanların, en yakındaki bankalara ulaşımlarında, ulaşım maliyetleri ve bankaya giderken yapılan harcamalar yüzünden zorlandığını vurgulamıştır. Teknolojinin gelişmesi ve yenilikçi iş modellerin (örneğin mobil bankacılık) yaygınlaşması, finansal hizmetlerin satın alınabilirliğini artırmaya yardımcı olabilir.

1.5 FİNANSAL TABANA YAYILMANIN BOYUTLARI VE GÖSTERGELERİ