Arnavutluk’ta Halvetîlik

şunlardır;

1. Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Hankâhı (Gazi Hüsrev Bey (ö.1541) tarafından XVI. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir.)

2. Saraybosna Şeyh İbrahim Bistrigi Tekkesi (İbrahim Bistrigi tarafından XVII.

Yüzyılda ikinci halvetı̂ tekkesi kurulmuştur.)

3. Travnik Elçi İbrahim Paşa Tekkesi (Elçi İbrahim Paşa tarafından inşa edilmiştir, kaynaklarda anlatılan tekke, medrese ve kütüphane ile birlikte 1118-1706 yılında Lavşa nehrinin kıyısında Osaya mahallesinde inşa edilmiştir.) 4. Konjic (Belgradçık) Halvetı̂ Tekkesi ( XVIII. yüzyılında Mehmed Çavuş

isminde bir hayırseverin yaptırdığı bir cami ve bahçesinde dervişlerin ve fakirlerin kalabileceği on odalık bir tekke yaptırdığı bilinmektedir.)

5. Blagay Halavetı̂ Tekkesi (Ujiçe’li Şeyh Husliuddin’in müridlerinden ve o zaman müftüsü olan Ziyauddin Ahmed b. Mustafa(ö.1679) tarafından inşa edilmiştir.)

6. Akhisar (Prusac) Halvetı̂ Tekkesi (Akhisarlı Hasan Kâfi(ö.1616) tarafından kurulmuştur.

7. Vişegrad Halvetı̂ Tekkesi (Tekkelerin kuruluş tarihleri hakkında kesin bilgiler yoktur, şöyleki Halvetı̂liğin Vişegrad, Biyelyina, Rudo ve Donya Tuzla’da yayılmasında bu şehirlerde tekkeler inşa edilmesinde Şeyh Seyfullah Efendi İblisoviç (ö.1889) emek sarfetmiştir.)

8. Rudo Halvetı̂ Tekkesi.¹⁰⁷

2.2.2. Arnavutluk’ta Halvetîlik  

Halvetı̂lik Arnavutluk’daki şehirlerde ve şehirlere yakın olan köylerde yaygınlaşmıştır. Halvetı̂ler Balkanlar’da idarecilik yapan paşalar ve beylerden değişik şekillerde destek görmüşlerdir. Arnavutluk’da ilk dönemde en yaygın tarikat Halvetı̂lik’in olduğu bahsedilmektedir. En eski Halvetı̂ tekkesi, Gazi Evrenos Bey tarafından 1390’da

106 İzeti, a.g.e., s. 187.

107 İzeti, a.g.e., ss. 187-200.

Yanya’da (bugün Yunanistan’ın kuzeyindedir) kurulan Şeyh Haşim Tekkesidir¹⁰⁸. Daha sonraları 1490 yıllarında Korça’da Mirahor İlyas Bey, bir Halvetı̂ tekkesi yaptırmıştır.

XVI. yüzyılda Halvetı̂lik Delvina, Avlonya (Vlora), Berat gibi Arnavutluğun önemli merkezlerine yayılmıştır.¹⁰⁹ Arnavutluk’da önde gelen Halvetı̂ tekkelerinin isimleri şunlardır:

1. Has Karabâşı̂ Tekkesi (Has’lı Şeyh Hasan tarafından XIX. yüzyılın başlarında kurulmuştur)

2. Luma ve Nanga Halvetı̂ Tekkesi (XIX. yüzyılda faal olan tekke Şeyh Hasan tarafından kurulmuştur)

3. Aşağı Debre Halvetı̂ Tekkesi (Prizren’li Şeyh Sinan’dan hilafet alan Şeyh Yusuf tarafından kurulmuştur)

4. Mat ve İşkodra Halvetı̂ Tekkesi

5. Tiran Şeyh Süleyman Halvetı̂ Tekkesi (XVIII. yüzyılın başlarında Tiran’lı Şeyh Ali Pazarî tarafından kurulmuştur)

6. Tiran Şeyh Üveys Halvetı̂ Tekkesi (Şeyh Üveys tarafından 1840-50 yıllarında kurulmuştur)

7. Halvetı̂-Akbaşı̂ Tekkesi (Şeyh Garîb tarafından kurulmuştur) 8. Avlonya Yakub Efendi Tekkesi

9. Ali Cennet Gülşeni Tekkesi

10. Korça’nın Bilişti köyünde Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi 11. Progri köyünde Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi

12. Progradec’in Şengyergyi köyünde Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi 13. Korça’da Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi

14. Leskovik’te Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi 15. Premet’te Halvetı̂-Hayatı̂ Tekkesi¹¹⁰

Zikredilen isimler sadece önde gelen tekke isimleridir. Ayrıca Halvetı̂liğin Balkanlar’da bir çok yaygın kolu bulunmaktadır. Şöyleki kaynaklarda bahsedilen Şeyh Ali Pazarı̂ Tekkesi’nin hazırlamış olduğu listede Arnavutluk coğrafyasında tarih boyunca açılmış çeşitli tarikatlara ait tekke sayısının 343, Halvetı̂yye Ramazaniyye kolunun ise 279       

108 Öngören, “Balkanlar’ın İslamlaşmasında Sufilerin Rolü”, a.g.m., s. 53.

109 İzeti, a.g.e., s. 224.

110 Özköse, a.g.m., s. 204.

adet olduğu belirtilmiştir.¹¹¹ Ne varki çoğu geçmişte mevcut olan tekkeler, günümüzde mevcut değildir. Sayılarından da anlaşıldığı gibi dergâhların çokluğu (özellikle Ramazaniyye kolunun), tarikatın yaygınlığının bir kanıtıdır.

Halvetı̂yye’nin Balkanlar’da yaygın kollarından biri de Sünbüliyye koludur. Tarikat Şeyh Muslihuddin Efendi tarafından Mitrofiça’ya getirilmiştir. Ramazaniyye kolu ise, Balkan coğrafyasında günümüzde de irşad faaliyetini devam ettiren yaygın tarikatlardan biridir. Arnavutluk’ta Ramazaniyye’nin yayılışı Şeyh Hüseyin Rumı̂ Serezi’nin (ö.1116/1698) gönderdiği halifeleri vasıtasıyla olmuştur.¹¹² Onlardan biri de Tiran Halvetı̂

tekkesinin kurucusu Şeyh Ali Pazari’dir (ö.1615). Bu Zat İşkodra’da 1581 yılında doğmuştur. Manevi eğitimini Serez’de Şeyh Serezi Hüseyin’den almıştır. Eğitimini tamamladıktan sonra hilafet alarak Tiran’a dönmüş ve irşad faaliyetlerine başlamıştır.

Tiran’da Şeyh Ali Pazari tarafından ilk tekkenin inşa edildiği yer komunizm zamanında yıktırılmış ve orada bulunan bir takım tarihi eserlere devlet tarafından el konulmuştur.

1944 yılında Şeyh Muammer Pazari (ö.2003) zamanında tekkenin bulunduğu eski yerine bir tekke yapılmıştır. ¹¹³

Diğer bir halifesi de Şeyh Ali Çoban’dır. Kukes’te Halvetı̂ tekkesinin kurucusudur.

Şeyh Ali, çobanlık ile uğraşan bir zatmış, çobanlığı bırakıp, evine inzivaya çekilmiş, daha sonra Serez’e gidip Hüseyin Serezi’ye mürid olup manevi eğitim almıştır. Seyr u sülukunu tamamladıktan sonra Arnavutluk Çaye’de tekkesini kurmuş ve irşad faaliyetini devam ettirmiştir. Komunizm zamanında bu tekke kapalı kalmış ve komunizmden sonra Şeyh Yahya’nın (tekkenin silsilesine göre yedinci Şeyhi) ailesinin yardımlarıyla faaliyete geçirilmiştir.¹¹⁴

Elbasan’da üç Halvetı̂ tekkesi olduğu söylenir. İki tanesi Birinci Dünya savaşına kadar faaliyet göstermiştir. Eviya Çelebi Elbasan’da onbir tekkeden bahsetmektedir. Sinan Paşa Celvetı̂ tekkesini, Hünkâr Cami Tekkesini ve Hacı Hasan Tekkesini zikretmiştir.¹¹⁵ Ekrem Hakkı Ayverdi, Elbasan’da Kuyûd-ı Kadimenin 172. Sicilinde zikredilen Bursevi

111 Özköse, a.g.m., s. 200.

112 Özköse, a.g.m., s. 199.

113 Tuna, a.g.e., s. 273.

114 Tuna, a.g.e., ss. 282-283.

115 Seyahatname, 8. Cilt, 2. Kitap, s. 725.

Mehmed Efendi Halvetı̂ Zaviyesinden ve Perviz Ağa Mahallesinde 1134/1721 tarihiyle kaydedilen Şeyh Mehmet Efendi Halvetı̂ Zaviyesinden bahsetmektedir. ¹¹⁶

2.2.3. Makedonya’da Halvetîlik  

Makedonya’da en yaygın tarikatlardan biri Halvetı̂liktir. Sinaniyye, Karabaşiyye ve Hayâtı̂yye kolları olarak faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Üsküp’te Sinanilik kolunun iki tekkesinin olduğu bilinmektedir. Ümmi Sinan veya Veliyüddin Vardar Sinani Tekkesi, Vardar Nehri kıyısında XVI. yüzyılın sonlarında Abdülhadi el-Vardari tarafından kurulmuştur.¹¹⁷ İkinci Sinanı̂ tekkesi İplikçi Hasan Efendi tekkesidir. 1963 yılında depremle yıkılan tekke, Üsküp Yahya Paşa Camii’n yanında bulunmaktaymış.¹¹⁸

Prizren Saraçhane Halvetı̂ tekkesini icâzetli Şeyh Salih Baba XVIII. yüzyılda Üsküp Vardar Nehrinin kıyısında inşa etmiş ve faaliyetine başlamıştır. Tekke Vardar Nehri’nin bir çok defa taşması sonucu yıkılmıştır. Yine Üsküp’te Adem Baba veya Zincirli Tekke olarak da anılan Halvetı̂ tekkesi vardır. Bu tekke XVII. Yüzyılında kurulup, 1971 yılında komunistler tarafından yıktırılmıştır. Şeyh Adem Baba’nın kurduğu bu tekke de vefatından sonra Şeyh Süleyman, Şeyh Ebu Bekir, Şeyh Osman, Şeyh Ali, Şeyh Mustafa Kenzi ve Şeyh Mehmet Ferit hizmet etmişlerdir.¹¹⁹ Eviya Çelebi, Üsküp’te yirmi adet tekkenin var olduğundan söz eder.¹²⁰ Bunların hangi tarikata ait olduğu hakkında ise kesin bilgi yoktur.

Halvetı̂lik Makedonya’nın daha bir çok şehrinde kendini göstermiştir. Veles (Köprülü)’te Şeyh Mehmed Halvetı̂, tekkesini kurmuştur, bir çok derviş ve müridleri vasıtasıyla Veles etrafındaki köylerde de zaviyeler açmıştır. Şeyh Mehmed’in 1754 yılında vefatından sonra posta oğlu Şeyh Osman Baba oturmuştur. XIX. yüzyılda başka şehir ve köylerde Halvetı̂- Ramazanı̂ tekkeleri kurulmuştur. Gostivar şehrinde XVIII. yüzyılında kurulup 1951 yılında yıkılan bir Halvetı̂ tekkesi mevcutmuş.¹²¹

116 Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, 4. C. İstanbul 2000, s. 415.

117 Eyüp Salih, “Balkanlarda Halvetiyye ve Halveti Tekkeleri”, http://www.balturk.org.tr 06.07.2015

118 İzeti, a.g.e., s. 217.

119 İzeti, a.g.e., ss. 215-216.

120 Seyahatname, 5. Cilt, 2. Kitap, s. 769.

121 İzeti, a.g.e., ss. 218-219.