Öğrenen odaklı eğitimi temel alan yapılandırmacı öğrenme kuramı fen eğitimi için oldukça önem taşımaktadır. Yapılandırmacı öğrenme teorisi öğretmeden çok bir öğrenme yaklaşımıdır ve araştırma sorgulamaya yönelik bir öğrenme ortamı oluşturulmasını amaçlar (Duban, 2008, s. 803-804). Böyle ortamlarda öğrencilerin ön bilgilerinin ortaya çıkarılması, bu bilgilerin tartışılıp yeniden değerlendirilmesi, yapılandırılması süreçleri esastır. Bunun için öğrencilerin bilim insanı gibi düşünebilmelerini sağlayıp, soru sorma, karşılaştıkları problemleri fark etme, problemlere çözümler üretebilme, gözlem ve araştırma-inceleme yapma gibi faaliyetleri öğrenmeleri gerekmektedir (Ortakuz, 2006, s. 13). Öyleyse öğrenme, araştırma sorgulama yapılarak var olan bilgilerin gelişmesi ya da değişmesi ile yapılandırılabilen etkinlikler bütünüyse bu etkinliklerin gerçekleştirilebildiği bir öğrenme ortamına ihtiyaç vardır. Böyle öğrenme ortamlarında öğrenciler, düşünme, değerlendirme, sorgulama, araştırma ve yorum yapma, tartışma, eleştirme, karar verme, akıl yürütme ve sosyal etkileşime girme aktivitelerini yaşamaktadırlar. Bu aktivitelerle meşgul olan öğrencilerin öğrenme ortamlarında onlara bu süreçleri doğru yaşatacak öğrenme yaklaşımlarının titizlikle seçilmesi çok önemlidir. Tam da bu noktada tüm bu bileşenleri içeren bir öğrenme yaklaşımı karşımıza çıkmaktadır. Orijinal adı “ Science Writing Heuristic” olan ve Türkçe’ye “Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenme” olarak çevrilen bu yaklaşımın merkezinde araştırma ve sorgulama vardır. Aynı zamanda dil pratiklerini de kapsayan bir yaklaşımdır (Keys, Hand, Prain ve Collins, 1999 s. 1066; Kıngır, 2011, s. 51). ATBÖ yaklaşımının çerçevesi, fenin doğası olan araştırma ve sorgulamaya dayanır. Öğrencilere çok sayıda fırsatlar verir; bunlar, kendi arkadaşlarıyla okuma, yazma, tartışma ile laboratuvar çalışmalarıyla elde ettiği kavramları, kavramsal anlama yeteneğini geliştirmedir (Keys ve diğerleri, 1999, s. 1067). Yani öğrenciler argümantasyon
23
sürecine katılarak aslında bilim insanlarının bilgiyi yapılandırmak için kullandıkları basamakları kendi eğitim ortamlarında yaşayabilirler. Öğrenciler bu süreçte sosyal etkileşimde bulunduklarından bilimsel bilginin sosyal olarak yapılandırma sürecini daha iyi yaşayıp, daha net anlamlandırabilirler (Erduran ve diğerleri, 2004, s. 3).
2.5.1. Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenme Yaklaşımındaki Öğrenme Öğretme Süreci
Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenme yaklaşımı fen eğitiminde formal ve informal bilgi arasında bağlantı kurma özelliğine sahiptir (Akkuş, Günel ve Hand, 2007, s. 1746). Hand ve Keys (1999, s. 28), ATBÖ yaklaşımını fen sınıflarında yapılan bilimsel tartışmanın çatısı olarak görmektedirler ve bunu ilerletmek için bir araç olarak geliştirmişlerdir. ATBÖ yaklaşımı başlangıç sorularını öğrencilere vererek, öğrencilerin çeşitli açıklamalar yapmalarını, iddialarını test etmelerini sağlar. Ayrıca kanıtlar çerçevesinde küçük veya büyük gruplar karşısında tartışma yapmalarına zemin hazırladığından fen kavramlarını daha iyi anlama ve anlamlandırmalarına yardımcı olur. ATBÖ yaklaşımında yapılandırmacı öğrenme kuramına dayanan birtakım aktiviteler söz konusudur. Bu aktiviteler;
1. Araştırma- sorgulamaya dayalı aktiviteler, 2. Küçük ya da büyük grup çalışmaları,
3. Argümantasyon yoluyla düşüncelerin değişip, yeni anlam oluşturulması, 4. Yansıtıcı ve değerlendirme yazıları şeklindedir (Burke, 2005, s. 52).
ATBÖ yaklaşımındaki müzakere süreci öğrencilerin bilimsel bilgileri değerlendirmesi, yapılandırması, sadeleştirmesine yardımcı olur. ATBÖ yaklaşımı geleneksel öğretim yaklaşımından pek çok sebeple ayrılmaktadır. Özellikle araştırma sorgulamaya dayalı laboratuvar etkinliklerinin yapıldığı ve Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımının kullanıldığı ortamlarda öğrencilerin bilişsel aktiviteleri canlı olmakla birlikte, bu ortamlardaki derslerin işlenişi ve laboratuvar raporlarının yazımı da oldukça farklılık göstermektedir (Mohammad, 2007, s. 50). Geleneksel yaklaşım 5 temel kısımdan oluşur (amaç, yöntem, açıklama, sonuç, tartışma). Geleneksel yaklaşımla oluşturulmuş geleneksel laboratuvar ortamlarında geleneksel roller vardır ve bu rollerle bilginin kopya edilmesinden başka bir şey yapılamaz. ATBÖ yaklaşımında ise öğrenciler sorular ile birlikte veri ve açıklamalara ulaşırlar,
24
iddialar ortaya atarak ellerinde var olan delilleri değerlendirirler, delillerle iddiaların örtüşme düzeylerine bakıp süreç sonunda kendi düşüncelerinin ne kadar değişip değişmediğini kontrol ederler. Böylelikle bir bilim insanı gibi düşünme, konuşma, yazma, sorgulama aktiviteleriyle öğrenme süreci yaşarlar (Norton-Meier, 2008, s. 16).
2.5.2. Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenme Yaklaşımında Öğretmenin Yeri ve Sorumlulukları
Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımı öğrenci etkililiğini merkeze almıştır; ancak süreç içerisinde yalnızca öğrenci bulunmaz, öğretmen de süreçte bazı etkinliklerden sorumludur. Örneğin; eğitim ortamını kontrol eder, gerektiğinde müdahalede bulunur, iyi bir izleyici ve dinleyicidir. ATBÖ sürecinin verimli geçmesi, amacına ulaşması için öğretmenin yerine getirmesi gereken bazı görev ve sorumlulukları vardır. Bu görev ve sorumlulukları Grimberg (2008, s. 90), Hand (2008, s. 6), Hand ve Keys (1999, s. 28), Mohammed (2007, s. 49-50), Omar (2004, s. 22)’ın çalışmaları ile şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Öğrencilerin etkin katılımlarını sağlayabilmek için genel kurallardan bahseder.
2. Öğrencilerin birbirlerini dinleyip, kendilerini ifade edebildikleri sınıf ortamı oluşturur.
3. Sınıf ortamını hazırlarken öğrencilerin dikkatini çekmeyi amaçlar, aktiviteler hazırlarken öğrencilerin zihin dengesizliği yaşamalarını sağlar.
4. Sınıf ortamındaki diyaloğu öğretmen- öğrenciden, öğrenci-öğrenciye taşır. 5. Öğrencilerin düşünüp yorum yapmalarını sağlar.
6. Kendi bilgisinin farkındadır.
7. Öğrencileri soru sorma konusunda cesaretlendirir. 8. Öğrencilerin kaliteli argüman oluşturmalarını sağlar.
9. Öğrencilere merak ettikleri soruları cevaplamada gerekli materyal desteği sağlar.
10. Öğrencileri grup halinde çalışmaya teşvik eder.
11. Öğrenci soru sorduğunda cevabı direkt vermez, yönlendirme yapar. Bu yönlendirme onları düşündürmeye ve cevabı buldurmaya yöneliktir.
12. Öğrencileri bilgiyi yapılandırmalarına olanak veren müzakere (negotiaton) sürecine odaklar.
25
13. Süreç sonunda onlara dönüt verir.
2.5.3. Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenme Yaklaşımında Öğrencinin Yeri ve Sorumlulukları
Öğrencilerin öğrenme süreçlerinde aktif olarak rol almalarını sağlayan “Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme” yaklaşımında öğrenciler aynı zamanda kendi öğrenmelerinden sorumludur. Bu yaklaşımda önemli olan öğretme değil, öğrenmedir. Bu yaklaşımın eğitim ortamlarında başarıya ulaşabilmesi için öğrencinin yapması gereken görev ve sorumlulukları Hand ve Keys (1999, s. 29), Grimberg (2008, s. 95), Mohammed (2007, s. 25-26) ve Omar (2004, s. 27-28 )’ın çalışmaları doğrultusunda şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Öğrenciler araştırmak istedikleri soruları kendileri belirlerler.
2. Öğrenciler araştırma sorularına yönelik deney tasarlar ve gerçekleştirirler. 3. Etkinlik süresince gözlem ve verilerini kaydederler.
4. Gözlem ve verilerden yola çıkarak iddia ve deliller oluştururlar. 5. İddia ve delillerini sınıfla paylaşırlar.
6. Öğrenciler bu zaman dilimi boyunca hem grupla hem de gruplar arası müzakere yoluna giderler.
7. Başkalarının fikirlerine değer verirler, bunu birbirlerini dinlemek ya da birbirlerine sorular sorarak gösterirler.
8. Yazma aktivitelerini gerçekleştirirler.
9. Kendi fikirlerini destekleyici kaynaklar kullanmaya özen gösterip bunları etkili kullanırlar, uzman görüşüne başvururlar.
10. Kaliteli argüman dediğimiz soru-iddia-delil üçgeninin tutarlı olmasına özen gösterirler.