Yöresel Adı : Ayıyemişi, Dağ yemişi, Davulga İngilizce Adı : Strawbery tree, Cane apple, Arbutus
Botanik Özellikleri ve Yayılışı
Kocayemiş ağacı genel olarak 4-5 m bazen de 12 m’ye kadar boylanabilen, kışın yapraklarını dökmeyen, beyaz çiçekli bir ağaçtır. Meyveleri küremsi şekilli, olgunlaşınca kırmızı-turuncu renklidir. Kocayemiş Akdeniz Ülkelerinde, Batı ve Orta Avrupada ve Kuzey Afrikada’da ve Batı Asya başta olmak üzere dünyada yaygın olan türlerdendir. Ülkemizde ise Ege, Marmara, Akdeniz ve Orta Karadeniz Bölgesinde doğal olarak yayılış gösterir. Karadeniz Bölgesinin Sinop, Trabzon, Ordu, Giresun, Zonguldak, Artvin illerinin sahil ve orta kesimlerinde yoğun olarak bulunmakta; Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bolu, Mersin, Hatay, Kahramanmaraş’ın Baş Konuş Dağı’nda (300-500 m yükseklikte), İzmir çevresinde, Muğla, Antalya, İstanbul’da Yakacık sırtlarında ve Trakya bölgesinde de yetişmektedir.
Kocayemiş’in Türkiye Coğrafi Yayılışı (TUBİVES, 2017).
29 Kimyasal Özellikleri ve Kullanılması
Kocayemiş ağacı meyvelerinde çok çeşitli ve zengin fenolik bileşikler tespit edilmiştir.
Bunlardan ana bileşenlerden flavonoitler, fenolik asitler, antosiyaninlerdir. Gallik asit miktarı fenolik asitler içinde en yüksek miktarda bulunan bileşiklerdendir. Kocayemiş meyveleri aynı zamanda önemli flavonoitlerden rutin ve quercetin bakımından çok zengindir. Bunlara ilaveten kocayemiş meyveleri vitaminler (A, C ve E) bakımından da zengin tıbbi meyvelerdendir. Koca yemiş bitkisinin yaprakları da meyvelerine benzer fenolik ve flavonit içerikleri zengin olduğu bildirilmiştir. Yapraklarda ayrıca aromatik bileşikler ve uçucu yağlar bulunmaktadır. Geçmişten günümüze kocayemiş yaprak ve meyveleri geleneksel olarak kullanılmaktadır. Bitkinin meyveleri taze olarak tüketildiği gibi reçel, marmelat ve meyve suyu olarak tüketimleri yapılmaktadır. Meyvelerinin antioksidan kapasiteleri çok yüksektir.
Ayrıca yapraklarının da antimikrobiyal aktiviteleri yüksek olduğu bildirilmektedir. Kocayemiş bitkisi nektar bakımından zengin olup iyi bir ballı bitki olarak kabul edilir.
Üretimi
Kocayemiş bitkisi üretiminde ekolojik istekleri (toprak, sıcaklık, nem vb.) bakımından çok seçici değildir. Hafif asitli toprakları sever. Ülkemizde doğal olarak yayılış gösterdiği alanlar başta olmak üzere, Orta Karadeniz Bölgesi üretimi için uygun özelliklere sahiptir. Bitkinin çelikle ve aşılama yöntemi ile üretimi yapılabilir.
Kocayemiş meyveli sürgün Kocayemiş meyve
30 Analizler
Toplam Fenol Ve Toplam Flavonoit Miktar Tayini
Fenolik Asit Miktarları (g/g ekstre) Bitki
(gallik (GA), protokateşik (proto-KA), p-hidroksi benzoik (p-OHBA), vanillik (VA), kafeik (KA), klorojenik (KLA), sirinjik (SA), p-kumarik (p-KU), , ferulik (FA), o-kumarik (o-KU), trans- sinnamik (tr-SİN)
Kocayemiş (Arbutus unedo) yaprak ekstresi hem enzim, hem de antioksidan aktivite deneylerimizde çok yüksek aktivite göstermiştir.
Kaynaklar
1. Baytop, T. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları No: 578. (1994).
2. Miguel, M. G., Faleiro, M. L., Guerreiro, A. C., and Antunes, M. D. Arbutus unedo L.
Chemical and Biological Properties. Molecules, 19, 15799-15823, (2014).
3. Ali İslam, A., Pehlivan, N. F. ) Marmara adasında yetişen kocayemişlerin (Arbutus unedo L.) pomolojik özellikleri. Akademik Ziraat Dergisi 5(1):13-20 (2016).
Bitki
Meyve 25,52 10.73±2.70 8.03±1.77 31.53±1.17 0.11±0.01 15.19±0.41 Yaprak 7,36 77.09±2.95 90.00±0.61 90.31±0.80 30.82±0.50 205.40±1.21
REF 97.12±2.89 e 86.77±2.86 e 90.78±0.06 f y=4.2815x+0.06
31 5. Artemisia dracunculus L. (Apiaceae) (Kültür)
Türkçe Adı : Tarhun/Pelin Otu Yöresel Adı : Darhun, Terhun, Yavşan İngilizce Adı : Tarragon
*Denemeye Alındı
Botanik özellikleri ve yayılışı
Ülkemizde de yetiştiriciliği yapılan fakat doğal floramızda bulunmayan ekzotik bitkilerdendir.
Tarhun bitkisi Almanya, Rusya ve Güney Avrupa kökenli bir bitkidir. Tarhun çok yıllık, ortalama 50-120 cm boylanma özelliği olan, günümüzde Avrupa’da büyük ölçüde kültürü yapılmakta olan, Türkiye’de ise Bayburt ilinde ticari olarak kültürü yapılan önemli tıbbi ve aromatik bitkilerdendir.
Kimyasal Özellikleri ve Kullanılması
Tarhun bitkisi, salisik asit, klorojenik asit, kafeik asit, gentisik asit, anisik asit, kumarinler, uçucu yağ, C vitamini, niasin, Fe, Ca, K ve Na içerir. Tarhun, tıbbi olarak fonksiyonel bitkilerdendir. Kullanılan kısımları kurutulmuş veya taze yapraklı dallarıdır. Sindirime yardımcı ve bağırsak gazları ile idrar söktürücüdür. Antiseptik, iştah açıcı, kramp çözücü, kurt düşürücüdür. Taze ve kurutulmuş tarhun bitkisi yöresel olarak çorbalar, yemekler, börek, çörek ve salatalara katılır. Bitki hem baharat olarak tüketilir hem de uçucu yağlarından faydalanılır. Aynı zamanda çayı da yapılmaktadır.
Üretimi
Tarhun bitkisi iklim istekleri bakımından çok seçici olmamakla birlikte yüksek rakımlı, güneşlenme oranı yüksek ve nispi nemi düşük bölgelerimiz için uygundur. Kışa dayanıklı olan tarhun bitkisi üretimi çelikle yapılmaktadır. Tarhun tarımında iyi hazırlanmış toprak önemli olup, bir önceki yıl toprak hazırlığına başlamak gerekir. Tarhun bitki fideleri için en uygun dikim sıklığının (sıra arası x sıra üzeri) 40 cm x 40 cm uygun olacağı önerilmektedir. Dikim ilkbahar son donları kalktıktan sonra Nisan-Mayıs ayları içinde fide olarak dikilmesi uygundur.
Fide dikim döneminde sulama, çapalama gibi bakım işlemleri önemlidir. Dikim yapılan toprağın yapısına göre (toprak analizleri ile) organik madde takviyesi ve gübreleme yapılmalıdır. Tarhun bitkisi iyi bakım yapılırsa yılda ortalama 2 defa hasat edilebilir. Hasat
32 biçim elle ya da biçim makinaları ile yapılabilir. Kurutma mümkün oldukça kapalı, havalanabilir ve gölge bir ortamda yapılmalıdır. Birincici hasatta verim daha yüksektir. Bir yılda toplam kurutulmuş 250-350 kg arasında yaprak verimi alınabilir.
Kültür Bitkisi Tarhun Tarhun yaprakları
Analizler
Toplam Fenol Ve Toplam Flavonoit Miktar Tayini
Fenolik Asit Miktarları (g/g ekstre) Bitki
(gallik (GA), protokateşik (proto-KA), p-hidroksi benzoik (p-OHBA), vanillik (VA), kafeik (KA), klorojenik (KLA), sirinjik (SA), p-kumarik (p-KU), , ferulik (FA), o-kumarik (o-KU), trans- sinnamik (tr-SİN)
Bitki
Yaprak 3,07 23.16±2.93 53.80±3.31 21.69±0.37 7.58±0.99 32.43±1.11 REF 97.12±2.89 e 86.77±2.86 e 90.78±0.06 f y=4.2815x+0.06
33 Fenolik Asit Miktarlarına ait kromatogram
Tarhun (Artemisia dracunculus) yaprak ekstresi sadece BChE’a karşı %50’nin üzerinde inhibitör aktivite göstermiştir.
Artemisia dracunculus uçucu yağ
1 0 . 0 0 1 5 . 0 0 2 0 . 0 0 2 5 . 0 0 3 0 . 0 0 3 5 . 0 0 4 0 . 0 0 4 5 . 0 0 5 0 . 0 0 5 5 . 0 0 6 0 . 0 0 6 5 . 0 0
Artemisia dracunculus Uçucu Yağ Bileşimi (% verim: 0.3) European Pharmacopoeia 8.0 (PhEur) da yer almamaktadır.
Sıra RRI Bileşik Adı %*
34
*%1’den büyükbileşiklerlistelenmişolup, AlevİyonlaşmaDedektör (Flame Ionization Detector -FID) değerleridir.
Tarhun uçucu yağ analiz standartları European Pharmacopoeia 8.0’da yer almamaktadır.
Numune metil kavikol (=estragol) uçucu bileşeni açısında oldukça zengindir. Numune metil kavikol içeriğinden dolayı, kullanımında dikkat gerektirir.
Kaynaklar
1. Baytop, T. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları No: 578. (1994).
2. Çil, M., Y.,Kara, K., 2015. Farklı Dikim Sıklıklarının Tarhun (Artemisia dracunculus L.) Bitkisinin Bazı Agronomik Özellikleri ve Uçucu Yağ Oranları Üzerine Etkileri. Tarım Bilimleri Dergisi, 21:373-381.
3. Gruenwald, J., Brendler, T., Jaenicke, C. (2004). PDR for Herbal Medicines, 3rd Ed.
Montvale, N.J., Thomson Healthcare, p.: 267-274.
6. Astragalus microcephalus Willd. (Fabaceae)