Arazi kullanımı

Kocaeli kuzeyinin arazi kullanımını agrega potansiyeli açısından değerlendirirken agrega ocağı işletilebilecek alanlar önemlidir. Çünkü agrega ocaklarının işletildiği alanlarda çevresel kirlilik ve patlatma sonucu arazide meydana gelebilecek toprak kayması, kaya düşmesi ve zemin sarsıntısı gibi olumsuzluklarla karşı karşıya kalınılabilir. Bu gibi olumsuzlukları önlemek için tercih edilen en uygun çözüm kırmataş ocaklarını yerleşim yeri ile tarım alanları dışında ve ana yollara yakın alanların seçilmesidir.

Kocaeli İli’nin tarım alanlarının üzerinde çok fazla taş-kum ocağı vardır. Bu da tarım alanı olarak kullanılacak arazilerin büyük oranda azalmasına ve kırmataş ocağı olarak kullanılacak olan alanın ve çevrenin tarım için elverişsiz duruma gelmesine neden olmaktadır. Genel olarak mevcut kırmataş ocakları tapulu arazi ve ormanlık alanlar üzerinde kurulmuştur.

Türkiye’de var olan araziler 8 sınıftan oluşmaktadır. İnceme alanında ise I.-VII. sınıf arazilerden oluşmuştur. Bunlar, I. sınıf arazi (tarım-yerleşim yeri-sanayi), II. sınıf arazi (yerleşim yeri-tarım alanı az), III. sınıf arazi (yerleşim yeri-sanayi), IV. sınıf arazi (sanayi-yerleşim yeri az), V. sınıf arazi (bağ-bahçe-çayır), VI. sınıf arazi (orman-çayır-mera) ve VII. sınıf arazi (yerleşim yeri) olarak sınıflandırılmıştır.

ArcGIS 9.3 programı yardımıyla hazırlanan arazi katmanı ile bu arazilerin kapladıkları alanlar oluşturulan histogram Şekil 4.3’de gösterilmiştir. Bu histogramda Kocaeli kuzeyinde bulunan arazi sınıflarının her birinin çalışma alanı içerisinde ne kadarlık bir alanı kapladıkları verilmiştir. Bu arazilerden I. sınıf arazi en büyük alana sahip olup 1189 km2 bir alanı kaplamaktadır. Bu sınıfı oluşturan alanlar tarım, yerleşim yeri ve sanayi alanları olarak kullanılmaktadır. Çok az miktarda da çayır-mera ile ormanlık-fundalık arazilerden oluşmaktadır. Bu nedenle değerlendirmede bu araziler dikkate alınmamıştır. Kullanılan bu arazi toprak yapısı bakımından oldukça zengin olup incelenme alanının her bölgesinde görülmektedir. İnceleme alanında yer alan II. sınıf arazi ise IV., V. ve VII. sınıf arazilerin kapladığı alanlara göre büyük, I., III. ve VI. sınıf arazilere göre de daha küçük bir alanda yer almaktadır. II. sınıf arazi 122 km2 bir alanı kaplamaktadır. Bu arazinin bulunduğu alanlar Kandıra-İzmit arası ve İzmit, Gebze, Darıca ve Çayırova ilçelerinde belirli bir alanı kapsamaktadır. Bu alanlar yerleşim yeri ve az olarakta tarım alanı arazilerinden oluşmaktadır. Yerleşim yerlerini üzerinde bulunduran araziler agrega üretimi yönünden kısıtlı arazilerdir. Arazi kullanım sınıflarından olan III. sınıf arazi ise inceleme alanında Kandıra İlçesi’nin kuzey ve kuzeydoğusunda geniş bir alanı, İzmit İlçesi’nin güneydoğusunda, Darıca İlçesi’nin kuzeyi ve Dilovası ile Körfez ilçeleri arasında küçük bir alanı, Gebze İlçesi’nde irili ufaklı alanlar halinde, Derince İlçesi’nin kuzeyinde ise 2 ayrı küçük alanı kapsamaktadır. III. sınıf arazi yerleşim yeri ve sanayiden oluşmakta olup 501 km2 bir alanı kaplamaktadır. İnceleme

alanında bulunan IV. sınıf arazi Kandıra İlçesi’nde küçük bir alanı, Darıca ile Dilovası ilçeleri arasında ve İzmit İlçesi’nin güneydoğusunda yerleşim alanları dışında yer almaktadır. Derince İlçesi’nin kuzeyinde kalan kısmında ise yerleşim yeri mevcuttur. Bu arazi sanayi ve az olarakta yerleşim yerlerinden oluşmakta olup 75 km2 bir alanı kapsamaktadır. Diğer bir arazi kullanım sınıfından olan V. sınıf arazi ise Kandıra İlçesi’nde dağınık küçük alanlar şeklinde, İzmit İlçesi’nin kuzeyinde küçük bir alan ile Gebze İlçe’nin kuzeyinde daha geniş bir alanı kapsamaktadır. Kandıra İlçesi’nde yerleşim mevcut olduğundan arazi kullanımını kısıtlamaktadır. V. sınıf arazi bağ-bahçe-çayır alanlarından oluşmakta olup 70 km2 bir alanı kapsamaktadır. İnceleme alanında yer alan VI. sınıf arazi kapsadığı alan büyüklüğü bakımından diğer arazilere göre 2. sırada yer almakta olup 578 km2 bir alanı kapsamaktadır. VI. sınıf arazi inceleme alanının sınır çizgilerinden iç kısımlara doğru genişleyerek yayılım göstermektedir. Bu sınıfın bulunduğu alanlar Dilovası-İzmit ilçelerinin kıyı kesimi boyunca olup yerleşim yerlerinin yoğunluğundan dolayı arazi kullanımını kısıtlamaktadır. Bu sınıfı oluşturan alanlar mera-çayır-orman ve çok az yerleşim yerinden oluşmaktadır. Arazi kullanım sınıflarının sonuncusu olan VII. sınıf arazi ise kapladığı alan bakımından diğer arazilere göre en küçük araziye sahip olup 51 km2 bir alanı kaplamaktadır. Dilovası, Derince ve İzmit ilçelerinin kıyı kesimleri boyunca uzanmakta olup üzerinde yerleşim yeri bulunmaktadır. Yerleşim yeri araziyi tamamen kapladığından dolayı agrega üretimi açısından kısıtlı bir arazidir. Bu arazi sınıflarını ve açıklamalarını gösteren Tablo 4.6 aşağıda verilmiştir.

Tablo 4.6: Agrega üretim durumunu gösteren arazi sınıfları ve açıklamaları

Arazi Sınıfları Arazi Durumu Açıklamalar

I.Sınıf arazi Tarım-yerleşim yeri-sanayi Agrega üretimi uygun değildir II.Sınıf arazi Yerleşim yeri-tarım alanı az Agrega üretimi çok az uygundur III.Sınıf arazi Yerleşim yeri-sanayi Agrega üretimi çok az uygundur IV.Sınıf arazi Sanayi-yerleşim yeri az Agrega üretimi uygundur

V.Sınıf arazi Bağ-bahçe-çayır Agrega üretimi uygundur

VI. Sınıf arazi Orman-çayır-mera Agrega üretimi çok uygundur

VII.Sınıf arazi Yerleşim yeri Agrega üretimi uygun değildir

Arazi kullanımını genel olarak değerlendirdiğimizde I. sınıf arazi; tarım, yerleşim yeri ve sanayinin bulunduğu alanlardan oluştuğundan bu alanlarda agrega üretimi için uygun olarak düşünülmemektedir. Ancak bu arazi üzerinde yerleşim yerlerinin

olmadığı alanlar ve litolojik olarak jeolojik birimin kalitesi göre değerlendirildiğinde agrega üretimi açısından uygun olabilir. II. ve III. sınıf araziler kapladığı alanlara göre I. sınıf araziden daha az bir alanı kaplarlar. II. sınıf arazi; yerleşim yeri ve az bir oranda tarım alanlarından oluşmaktadır. Bu alanlarda yerleşim yeri yoğunluk gösterirken tarım alanı azalmaya başlar. Bu nedenle yerleşim yeri dışında kalan alanları agrega üretimi açısından düşünüldüğünde arazi üzerinde bulunan jeolojik birimin kalitesine göre uygun olarak değerlendirilebilir. III. sınıf arazi; yerleşim yerinin ve sanayinin artış gösterdiği Gebze ve İzmit ilçeleri arasındaki alanlardan oluşmaktadır. Bu araziler agrega üretimi açısından uygun olabilmesi için yerleşim yeri ve sanayi tesislerin bulunduğu yerlerin dışında kalan alanlar agrega kalitesi yönünden uygun olarak değerlendirilir. IV. sınıf arazide ise yerleşim yerleri azalırken sanayi tesislerinin kapladığı alanlarda artış görülmektedir. Bu nedenle bu arazilerde agrega üretimi yapmak için sanayi ve yerleşim yerlerinin dışındaki alanlar uygun olabilir. Agrega üretimi açısından en uygun alanlar V. ve VI. sınıf arazilerdir. V. sınıf arazi; bağ, bahçe ve çayır olarak kullanılmaktadır. VI. sınıf arazi; orman, çayır ve meradan oluşmaktadır. Tamamına yakını yerleşim yeri sınırları içinde olan VII. sınıf arazi ise agrega üretimi açısından uygun değildir.

Şekil 4.3: Kocaeli kuzeyi arazi sınıfları ve kapladıkları alanlar

Arazi kullanım sınıfı katmanı için ArcGIS 9.3 programı kullanılarak agrega olabilecek alanlar değerlendirilmiştir. Değerlendirmede kullanılan raster veri

halindeki arazi kullanım haritası Alparslan ve Aydöner (2004) tarafından yapılan çalışmadan alınmıştır. Bu raster veri ArcGIS 9.3 programına aktarılarak koordinatlandırılmıştır. Koordinatlandırılan raster veri programda vektör veriye çevrilerek arazi kullanımı adında yeni bir katman oluşturulmuştur. Bu katmanda arazi 7 sınıftan oluşmaktadır. Daha sonra vektör veri olarak işlenen harita raster veri formatına dönüştürlerek arazi kullanım haritası Ek D Şekil D.1’de verilmiştir.