ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ - Suriyelilere yönelik sivil yardım faaliyetleri ve toplumsal uyum

Çalışmanın teorik kısmında literatür taraması ve nicel veriler kullanılırken saha araştırması kısmında ise katılımlı gözlem ve görüşme tekniklerinden yararlanılmıştır. Çalışmada yöntemsel çeşitlilik sağlanmıştır. Bu çalışma için nitel araştırma modeli uygun bulunmuştur. Burada amaçlanan yöntem, bireylerin düşüncelerini ve görüşlerini ortaya koyarak derinlemesine bilgiler ve veriler elde etmeye yöneliktir. Bu doğrultuda araştırmada nitel veri toplama tekniklerinden biri olan görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme tekniğinin yapısı gereği sorular açık uçlu ya da genel maddeler biçiminde sorulmakta bu da görüşmeciye büyük bir girişkenlik sağlamaktadır. Ayrıca yarı yapılandırılmış görüşme formu yeni sorularla konuyu derinlemesine açma olanağı vermektedir (Bal, 2014, s. 232). Görüşme, katılımcılarım bakış açılarını, deneyimlerini, algı ve tutumlarını ortaya koymada faydalanılan en iyi yöntemlerden biridir. Bu nedenle araştırmanın konusuna uygun olarak algı, tutum ve davranışların derinlemesine ortaya koyulabilmesi açısından kolaylık sağlayacağı düşünülmüştür. Bu süreçte görüşme formunun hazırlanması, görüşmecilerin ikna edilmesi, görüşülecek zaman ve mekânın ayarlanması aşamalarından geçildikten sonra görüşme sonucu konuşmanın deşifre edilmesi, ortaya çıkan metnin düzenlenmesi, verilerin ortaya çıkarılması ve kodlanması gerekir (Yıldırım & Şimşek, 2016, s. 42). Araştırma yarı yapılandırılmış görüşme formu ile gerçekleştirilmiştir. Bu sayede görüşme seyrine göre yeni sorular sorularak derinlemesine bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır.

2.1. Araştırmanın Örneklemi

Araştırmada görüşme yapılacak bireyler amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Amaçlı örnekleme içerisinde zengin bilgiler olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasını sağlamaktadır. Bu anlamda amaçlı örneklem, birçok durumda olgu ve olayların keşfedilip açıklanmasında kolaylık sağlamaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2016, s. 118). Saha araştırması iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda sivil yardım faaliyetinde bulunan kişiler, ikinci kısımda ise yardım alan ihtiyaç sahibi Suriyeliler bulunmaktadır. Birinci kısım için amaçlı örneklem yönteminin “ölçüt örnekleme” tekniği kullanılmıştır. Ölçüt örnekleme tekniğinde temel anlayış daha önceden belirlenmiş bir ölçüte ya da ölçütler dizisine uyum sağlayan durumların çalışılmasıdır (Yıldırım & Şimşek, 2016, s. 122). Araştırmanın örneklemi Türkiye’deki en fazla Suriyeli nüfusuna sahip olan İstanbul kentinden seçilmiştir. Bu anlamda

örneklem yeri belirlenmesinde hem sivil yardım faaliyetlerinin hem de Suriyelilerin istenilen düzeyde çeşitlilik sağlanması gözetilmiştir. Araştırmanın birinci kısmında “Suriyeli bireylere yardım faaliyetinde bulunma” ölçütü belirlenerek İstanbul’un Fatih semtinde hizmet veren sivil toplum kuruluşlarından İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı (1 kişi), Uluslararası Mülteci Hakları Derneği (2 kişi), Suriye Nur Derneği (1 kişi), Şam Âlimleri Derneği (1 kişi) yetkilisi olmak üzere 5 kişi ile görüşülmüştür. Akabinde Suriyelilere yönelik sivil yardım faaliyetinde bulunan Kardeşlik Seferberliği gönüllülerinden Mahmut Karaman ve Ayşe Karaman ile görüşmeler yapılmıştır. Daha sonra yerli halktan Suriyeli komşusu olan 10 kişi ile görülmüştür. Sivil olarak yardım faaliyetinde bulanan toplamda 17 kişi ile görüşülmüştür.

Saha araştırmasının ikinci kısmında yine “ölçüt örnekleme” tekniği kullanılmıştır. Bu doğrultuda görüşülen kişiler “yardım almış olma” ölçütüyle belirlenmiştir. Görüşülen kişilere sivil yardım faaliyetinde bulunan aktörlerin verdikleri bilgiler ışığında ulaşılmıştır. İstanbul’un Fatih, Zeytinburnu ve Ümraniye ilçelerinde yaşayan 24 Suriyeli ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşülen bu kişilerden 12’sine (Fatih) Suriye menşeli bir dernek tarafından 7’sine (Zeytinburnu) ise komşuluk faktörü çerçevesinde, 5’ine (Ümraniye) Kardeşlik Seferberliği gönüllülerinden alınan bilgilerle ulaşılmıştır.

2.2. Araştırmada Kullanılan Görüşme Formu

Her bir çalışma grubu için 5 farklı yarı-yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmıştır. Yerli STK yetkilileri, Suriyeli STK yetkilileri, Kardeşlik Seferberliği gönüllüleri, Suriyeli komşusu olan yerel halk ve yardım alan Suriyeliler için ayrı soru formları oluşturulmuştur. Yardım alan Suriyeliler için hazırlanan soru formu dışındaki görüşme formları yaklaşık %60 oranında benzerlik göstermektedir. Farklı görüşme formları hazırlanmasının haklı sebepleri vardır. Yardım aktörlerinin farklılık göstermesi bakımından ayrı soru formları hazırlanmıştır.

Sivil yardım faaliyetinde bulunan bireyler için hazırlanan yarı-yapılandırılmış görüşme formunda ilk olarak kişilerin sosyo-demografik özelliklerine dair sorular yer almıştır. Sonraki bölümde ise Suriyelilerin göç süreci hakkındaki görüşleri ve gerçekleştirilen faaliyetler ile Suriyelilere yönelik yardım faaliyetlerinin niteliğine dair sorular yer almıştır.

Yardım alan Suriyeliler için hazırlanan görüşme formunda ise ilk olarak sosyo-demografik özelliklere dair sorulara yer verilmiştir. Sonraki bölümde Suriyelilerin Türkçe öğrenimi, çocukların eğitimi, geçim kaynakları, yerel halk bireyleri ile evlilik, vatandaşlık alma ve topluma uyum sağlama ile ilgili sorular bulunmaktadır. Ayrıca Suriyelilerin yardım aldıkları kaynaklar ve yardımların niteliğine dair sorulara yer verilmiştir.

2.3. Görüşme Süreci ve Mekânı

Araştırma kapsamında 29.01.2019-01.03.2019 tarihleri arasında farklı kriterler göz önüne alınarak belirlenmiş toplamda 41 görüşmeci ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşme süresi her katılımcının veri aktarımına bağlı olarak 10 dakika ile 2,5 saat arasında gerçekleşmiştir. Görüşme mekânı olarak 12 kişi ile Fatih’teki Suriye menşeli bir dernekte görüşülmüştür. 4 kişi ile Kardeşlik Seferberliği gönüllülerinin Ümraniye’deki yardım deposunda görüşülmüştür. 7 kişi ile Zeytinburnu’ndaki evinde 1 kişi ile Ümraniye’deki evinde görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşülen kişilerin bir kısmının yaşadıkları koşullar hakkında gözlem yapma fırsatı olmuştur.

2.4. Araştırma Verilerinin Analizi

Araştırmada 5 farklı görüşme formu kullanılmıştır. Hazırlanan görüşme formları ayrı gruplardaki kişilere uygulanmış ve elde edilen veriler “betimsel analiz yaklaşımı” ile analiz edilmiştir. Betimsel analiz yaklaşımında elde edilen veriler önceden belirlen temalara göre özetlenmekte ve yorumlanmaktadır. Veriler, araştırma soruları ya da görüşme esnasında sorulan soruların ortaya koyduğu temalara göre düzenlenmektedir. Ayrıca görüşülen kişilerin görüşlerinin dikkat çekici yanlarını yansıtabilmek için doğrudan alıntılara sık sık yer verilmektedir. Bu analiz türünün esas amacı elde edilen bulguların düzenlenmiş ve yorumlanmış halini okuyucuya sunabilmek ve elde edilen verileri “sistematik ve açık” bir şekilde betimlenmektir. En son aşamada ise ortaya çıkan betimlemeler açıklanmakta, yorumlanmakta ve neden-sonuç ilişkileri irdelenerek bazı sonuçlara ulaşılmaktadır (Yıldırım & Şimşek, 2016, s. 239-240). Araştırmada elde edilen verilerin analizi için öncelikle görüşme formundaki sorulara verilen cevaplar belirli başlıklar altında toplanarak kategorilere ayrılmıştır:

1.grup: Yerli sivil toplum kuruluşları yetkililerinin;