Antalya ekolojik şartlarında melezleme yöntemiyle elde edilen soya hatlarının bazı tarımsal özellikleri incelenmiş, elde edilen sonuçlar aşağıda ayrı başlıklar altında verilmiştir.
4.1. Tane Verimi ( kg/da )
Denemede kullanılan soya hatlarının tane verimine ait ortalama değerler Çizelge 4.1’de, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Çizelge 4.2.’nin incelenmesinden de görüleceği gibi soya hatları arasında tane verimi bakımından istatistiki olarak önemli farklar ortaya çıkmıştır (p<0.01). En yüksek tane verimi 506.37 kg/da ile ATA-107 hattından elde edilirken, en düşük tane verimi 349.11 kg/da ile ATA-114 hattından elde edilmiş olup, en düşük tane verimi elde edilen hat ile en yüksek tane verimi elde edilen hat arasındaki fark 157.26 kg/da ‘dır. Araştırmada kullanılan diğer hatların tane verimleri bu değerler arasında yer almıştır. Yapılan Duncan testi sonucuna göre ATA-107 hattı birinci gruba (a) ve ATA-108, ATA-114 ve ATA-115 hatları üçüncü gruba (b) girerken denemede kullanılan diğer hatlar ikinci gruba (ab) girmişlerdir(Çizelge 4.1).
Çizelge 4.1. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Tane Verimi (kg/da) ve Duncan Grupları
Hatlar Tane Verimi
(kg/da)
Hatlar Tane Verimi
(kg/da) ATA- 101 456.79 ab ATA- 108 356.19 b ATA- 102 411.31 ab ATA- 109 455.95 ab ATA- 103 420.36 ab ATA- 110 413.87 ab ATA- 104 443.22 ab ATA- 111 460.54 ab ATA- 105 436.25 ab ATA- 112 450.83 ab ATA- 106 390.41 ab ATA- 113 473.27 ab ATA- 107 506.37 a ATA- 114 349.11 b A-3935 452.14 ab ATA- 115 369.29 b
Çizelge 4.2. Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Tane Verimine Ait Varyans Analiz Tablosu Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 47 160107.99 3406.55 Blok 2 15632.75 7816.37 Hatlar 15 87122.38 5808.15 3.038∗∗ Hata 30 57352.84 1911.76
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
Önder ve Akçin (1991) Çumra ekolojik şartlarında yaptıkları soya fasulyesi denemesinde tane verimini 143.8-209.3 kg/da arasında tespit etmişlerdir. Akçin ve ark. (1993) yine Çumra koşullarında soya fasulyesi ile yaptıkları bir araştırmada tane verimini 316.5-373.7 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir. İşler ve Arıoğlu (1997) Çukurova ekolojik koşullarında soya fasulyesinin tane verimini 243.48-340.83 kg/da arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Karasu ve ark. (2002) Bursa koşullarında soya fasulyesi çeşitleri ile yaptıkları çalışmada tane verimini 166.5- 205.9 kg/da arasında bulmuşlardır. Öz (2002) Bursa Mustafakemalpaşa ekolojik koşullarında soya fasulyesi ile yaptığı denemede tane verimini 154.8-305.2 kg/da arasında belirlemişlerdir. Üstün ve ark. (2003) soya fasulyesi ile yaptıkları bir araştırmada tane veriminin 251.9-327.1 arasında değiştiğini belirtmektedirler. Bakoğlu ve Ayçiçek (2005) Elazığ koşullarında soya fasulyesinin tane verimini 250.3 kg/da olduğunu belirtmişlerdir. Sonuçta araştırma sonuçları tane verimi bakımından bazı literatürlerle uyum içerisinde iken bazı literatürlerle uyum içerisinde olmaması, tane veriminin kültürel tedbirlere, iklim ve çeşitlerin genotip yapıları gibi faktörlerden kaynaklanabilir.
4.2. Ham Yağ Oranı (%)
Denemede kullanılan soya hatlarının ham yağ oranına ait ortalama değerler Çizelge 4.3.’de, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.4’de verilmiştir.
Çizelge 4.4.’ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi denemede kullanılan soya hatları arasında ham yağ oranı bakımından istatistiki bakımdan önemli farklar
ortaya çıkmıştır (p<0.01). En yüksek ham yağ oranı %21.40 ile ATA-108 hattından elde edilirken en düşük yağ oranı %18.45 ile ATA-109 çeşidinden elde edilmiş olup, en yüksek yağ oranı elde edilen hat ile en düşük yağ oranı elde edilen hat arasındaki fark % 2.95’tir. Denemede kullanılan diğer hatların ham yağ oranları bu değerler arasında yer almıştır. Yapılan Duncan testi sonuçlarına göre ATA-108 hattı birinci gruba (a), A-3935 çeşidi ikinci gruba (ab), ATA-101, ATA-102 ve ATA-114 hatları üçüncü gruba (abc), ATA-103 hattı dördüncü gruba (bc), ATA-104 hattı beşinci gruba (cd), ATA-107, ATA-111, ATA-112, ATA-113, ATA-115 hatları altıncı gruba (de), ATA-106 hattı yedinci gruba (ef), ATA-105 ve ATA-110 hatları sekizinci gruba (f) ve ATA-109 hattı dokuzuncu gruba (g) girmiştir (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Ham Yağ Oranı (%) ve
Duncan Grupları
Hatlar Ham Yağ Oranı
(%) Hatlar Ham Yağ Oranı (%) ATA- 101 20.75 abc ATA- 108 21.40 a ATA- 102 20.90 abc ATA- 109 18.45 g ATA- 103 20.70 bc ATA- 110 19.25 f ATA- 104 20.35 cd ATA- 111 19.90 de
ATA- 105 19.35 f ATA- 112 20.10 de
ATA- 106 19.75 ef ATA- 113 20.15 de ATA- 107 19.90de ATA- 114 20.90 abc
A-3935 21.00 ab ATA- 115 20.05 de
* Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki olarak önemli fark yoktur.
Bu araştırmada elde edilen ham yağ oranları (%18.45-21.40) bazı araştırma sonuçlarına göre düşük, bazı araştırma sonuçlarına göre de yüksek oranda olmuştur. Nitekim Önder ve Akçin (1991), yaptıkları araştırma da ham yağ oranını %23.50- ile % 24.96 arasında bulmuşlardır. Çetintaş ve Koç (1993) soyada ham yağ oranın % 21.5- % 24.9, Yılmaz ve Efe (1998) soyada ham yağ oranını % 20.3- % 22.9, Yılmaz (1999) ham yağ oranını % 25.6- %26.4 arasında tespit etmişlerdir. Bu sonuçlar bizin bulduğumuz değerlerin biraz üstüne çıkmıştır. Kara ve ark. (1988) soyada ham yağ oranını %14.1- % 17.4, Egesel (1998) soyada ham yağ oranını % 17.49- % 19.97, Börteçene (2002) yapmış olduğu araştırma sonucunda en yüksek yağ oranını ise %17.9 olarak bulmuştur. Bu araştırma sonuçları ise bizim araştırma sonuçlarımızın
biraz altında kalmıştır. Araştırmaların sonuçları arasındaki bu farklılıklar genetik yapıdan kaynaklanabileceği gibi deneme yılındaki sıcaklık ve yağış gibi ekolojik faktörlerden de kaynaklanmış olabilir.
Çizelge 4.4. Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Ham Yağ Oranına Ait Varyans Analiz Tablosu Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 31 17.929 0.578 Hatlar 16 17.469 1.165 40.507** Hata 15 0.460 0.029
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.3. Ham Yağ Verimi (kg/da)
Denemede kullanılan soya hatlarının ham yağ verimine ait ortalama değerler Çizelge 4.5’te, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.6’da verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre ham yağ verimi bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 7.292 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir (Çizelge 4.6). Tekerrürlerin ortalaması olarak en yüksek ham yağ verimi A3935 çeşidinden (106.48 kg/da) elde edilirken, bunu azalan sıra ile ATA-107 hattı (102.60 kg/da), ATA-13 hattı (99.25 kg/da), ATA-101 hattı (95.15 kg/da), ATA-112 hattı (92.59 kg/da), ATA-105 hattı (90.95 kg/da), ATA-104 hattı (90.54 kg/da), ATA-111 hattı(89.77 kg/da), ATA-109 hattı (88.58 kg/da), ATA- 103 hattı (88.56 kg/da), ATA-102 hattı (88.459, ATA-110 hattı (84.27 kg/da), ATA- 106 hattı (77.51 kg/da), ATA-114 hattı (72.87 kg/da), ATA-108 hattı (69.42 kg/da) ve ATA-115 hattı (69.08 kg/da) izlemiş olup, en yüksek ham yağ verimi elde edilen çeşit ile en düşük ham yağ verimi elde edilen hat arasındaki fark 37.4 kg/da olmuştur. Yapılan Duncan testi sonuçlarına göre A3935 çeşidi birinci guruba (a), ATA-107 ve ATA-113 hatları ikinci gruba (ab), ATA-101 hattı üçüncü gruba (abc), ATA-112, ATA-105 ve ATA-104 hatları dördüncü gruba (abcd), ATA-111 hattı beşinci gruba (abcde), ATA-109, ATA-103 ve ATA-102 hattı altıncı gruba (abcdef), ATA-106 sekizinci gruba (cdef), ATA-114 hattı dokuzuncu gruba (def), ATA-108
hattı onuncu grubu (ef) oluştururken ATA-115 hattı son grubu (f) meydana getirmiştir (Çizelge 4.5).
Çizelge 4.5. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Yağ verimi (kg/da) ve Duncan Grupları
Hatlar Ham Yağ Verimi (kg/da)
Hatlar Ham Yağ Verimi (kg/da) ATA- 101 95.15 abc ATA- 108 69.42 ef ATA- 102 88.45 abcdef ATA- 109 88.58 abcdef ATA- 103 88.56 abcdef ATA- 110 84.27 bcdef ATA- 104 90.54 abcd ATA- 111 89.77 abcde ATA- 105 90.95 abcd ATA- 112 92.59 abcd ATA- 106 77.51 cdef ATA- 113 99.25 ab ATA- 107 102.60 ab ATA- 114 72.87 def
A-3935 106.48 a ATA- 115 69.08 f
* Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki olarak önemli fark yoktur.
Kara ve ark. (1988) Erzurum ekolojik şartlarında yaptıkları denemede soyanın ham yağ verimini 8.4-18.4 kg/da arasında tespit etmişlerdir. Çetintaş ve Koç (1993) Tokat ekolojik şartlarında soyanı ham yağ verimini 94.5-122.0 kg/da arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Ayrıca ham yağ verimi ile ilgili olarak elde ettiğimiz sonuçlar, Arslan ve ark. (1994), Yıldırım ve ark. (1997), Börtöçene (2002), Bek ve Arıoğlu (2005), tarafından yapılan araştırma sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Çizelge 4.6. Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Ham Yağ Verimine Ait Varyans
Analiz Tablosu Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 31 4227.54 136.37 Hatlar 16 3688.04 245.87 7.292** Hata 15 539.50 33.72
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.4 Ham Protein Oranı (%)
Denemede kullanılan soya hatlarının ham protein oranına ait ortalama değerler Çizelge 4.7’de, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.8’de verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre ham protein oranı bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 27.066 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir(Çizelge 4.8). Muamelelerin ortalaması olarak en yüksek ham protein oranı ATA-105 ( %38.61) hattından elde edilirken bunu azalan sıra ile ATA-111 (%37.29), ATA-106 hattı (37.20), ATA-109 hattı (%36.60), ATA- 114 hattı (%36.58), ATA-108 hattı (%36.15), A3935 (%36.12), ATA-101 (%36.05), ATA-113 (%35.95), ATA-102 (%35.79), ATA-104 hattı (%35.75), ATA-107 hattı (%35.74), ATA-112 hattı (%35.32), ATA-110 hattı (%34.93), ATA-103 hattı (%34.82) ve ATA-115 hattı (%34.40) izlemiş olup en yüksek ham protein oranı elde edilen hat ile en düşük ham protein oranı elde edilen hat arasındaki %4.21 olmuştur. Yapılan Duncan testi sonuclarına göre ATA-105 hattı birinci gruba (a), ATA-111 hattı ve ATA-106 hatları ikinci gruba (b), ATA-109 hattı ve ATA-114 hatları üçüncü gruba (bc), A3935 çeşidi ile ATA-108 hattı, ATA-101 hattı ve ATA-113 hatları dördüncü gruba (cd), ATA-102, ATA-104 ve ATA-107 hatları beşinci gruba (cde), ATA-112 hattı altıncı gruba (de), ATA-110 hattı, ATA-103 hattı ve ATA-115 hatları yedinci gruba (e) dahil edilmiştir(Çizelge 4.7).
Çizelge 4.7. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Ham Protein oranı (%) ve Duncan Grupları
Hatlar Ham Protein
Oranı (%)
Hatlar Ham Protein
Oranı (%) ATA- 101 36.05 cd ATA- 108 36.15 cd ATA- 102 35.79 cde ATA- 109 36.60 bc
ATA- 103 34.82 e ATA- 110 34.93 e
ATA- 104 35.75 cde ATA- 111 37.29 b ATA- 105 38.61 a ATA- 112 35.32 de ATA- 106 37.20 b ATA- 113 35.95 cd ATA- 107 35.74 cde ATA- 114 36.58 bc
A-3935 36.12 cd ATA- 115 34.40 e
Önder ve Akçin (1991) soyada protein oranını %31.42- % 33.50 arasında tespit etmişlerdir. Çetintaş ve Koç (1993) soyanın protein oranının % 37.5- % 38.1 arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Akçin ve ark. (1994) ham protein oranının % 33.82- % 35.26 arasında yer aldığını bildirmişlerdir. Aynı konu ile ilgili çalışmalar yapan Egesel (1998) ve Kırmızı ve Tüfenk (1995) tanedeki protein oranı üzerine, iklim, toprak şartları ve kültürel metodlara ve çeşidin genotipine vejetasyon süresine bağlı olduğu bildirilmektedir. Denemede kullanılan çeşitlerden tanede ham protein bakımından elde edilen sonuçlar literatürlerle uyum içerisindedir.
Çizelge 4.8. Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Ham Protein Oranına Ait Varyans Analiz Tablosu
Varyasyon Kaynakları
Serbestlik
Derecesi Toplamı Kareler Ortalaması Kareler F
Genel 31 39.574 136.37
Hatlar 16 38.074 1.177 27.066**
Hata 15 1.500 0.094
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.5 Ham Protein Verimi (kg/da)
Denemede kullanılan soya hatlarının ham protein verimine ait ortalama değerler Çizelge 4.9’da, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.10’da verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre ham protein verimi bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 6.939 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir(Çizelge 4.10). Muamelelerin ortalaması olarak en yüksek ham protein verimi ATA-107 ( 184.26 kg/da) hattından elde edilirken bunu azalan sıra ile ATA- 105 (181.47 kg/da), A3935 (179.90 kg/da), ATA-113 (173.69 kg/da), ATA-101 hattı (167.05 kg/da), ATA-112 hattı (165.18 kg/da), ATA-109 hattı (160.74 kg/da), ATA-104 hattı (159.05 kg/da), ATA-110 hattı (157.93 kg/da), ATA- 111 hattı (157.71 kg/da), ATA-102 hattı (151.46 kg/da), ATA-103 hattı (148.97 kg/da), ATA-106 hattı ( 145.96 kg/da), ATA-108 hattı (137.74 kg/da), ATA-114 hattı (124.95 kg/da) ve ATA-115 hattı ( 118.67 kg/da) izlemiştir. En yüksek ham protein verimi elde edilen hat ile en düşük ham protein verimi elde edilen hat
arasındaki 65.59 kg/da olmuştur (Çizelge 4.9). Yapılan Duncan testi sonuclarına göre ATA-107 hattı birinci gruba (a), A-3935 çeşidi ikinci gruba (ab), ATA-113 hattı, ATA-101 hattı ve ATA-112 hatları üçüncü gruba (abc), ATA-109 hattı, ATA-104 hattı, ATA-110 hattı ve ATA-111 hatları dördüncü gruba (abcd), ATA-102 ve ATA- 103 hatları beşinci gruba (abcde), ATA-106 hattı altıncı gruba (bcde), ATA-108 hattı yedinci gruba (cde), ATA-114 hattı sekizinci gruba (de) ve ATA -115 hattı dokuzuncu gruba (e) dahil edilmiştir(Çizelge 4.9).
Çizelge 4.9. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Ham Protein Verimi (kg/da) ve Duncan Grupları
Hatlar Ham Protein
Verimi (kg/da)
Hatlar Ham Protein
Verimi (kg/da) ATA- 101 167.05 abc ATA- 108 137.74 cde ATA- 102 151.46 abcde ATA- 109 160.74 abcd ATA- 103 148.97 abcde ATA- 110 157.93 abcd ATA- 104 159.05 abcd ATA- 111 157.71 abcd ATA- 105 181.47 ab ATA- 112 165.18 abc ATA- 106 145.96 bcde ATA- 113 173.69 abc ATA- 107 184.26 a ATA- 114 124.95 de
A-3935 179.90 ab ATA- 115 118.67 e
* Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki olarak önemli fark yoktur.
Ham protein verimiyle ilgili bulgularımızda tane verimine bağlı olarak ham protein veriminin arttığı görülmektedir. Elde ettiğimiz bulgular yapılmış olan araştırma Yıldırım ve ark. (1997), Börtöçene (2002)’nin bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Çizelge 4.10 Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Ham Protein Verimine Ait
Varyans Analiz Tablosu Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 31 12496.270 403.105 Hatlar 16 10831.382 722.092 6.939** Hata 15 1664.888 104.056
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.6 1000 Tane Ağırlığı (g)
Denemede kullanılan soya hatlarının 1000 tane ağırlığına ait ortalama değerler Çizelge 4.11’de, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.12’de verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre 1000 tane ağırlığı bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 26.244 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir(Çizelge 4.12). Muamelelerin ortalaması olarak en yüksek 1000 tane ağırlığı ATA-109 ( 222.33 g) hattından elde edilirken bunu azalan sıra ile ATA- 107 (217.73 g), ATA-103 (204.33 g), ATA-101 (198.40 g), ATA-101 (197.20 g), ATA-113 (194.60 g), ATA-114 (194.27 g), ATA-102 (192.86 g), ATA- 108 (190.13 g), ATA-105 (189.87 g), ATA-111 (182.60 g), ATA-106 (180.27 g), A- 3935 (179.13 g), ATA-112 (178.40 g), ATA-115 (178.00 g) ve ATA-110 (171.20 g) olmuştur. En yüksek 1000 tane ağrılığı olan hat ile en düşük bin tane ağırlığı olan hat arasındaki fark 27.2 g olmuştur (Çizelge 4.11). Yapılan Duncan testi sonuçlarına göre ATA- 110 hattı birinci gruba (a), ATA-107 ikinci gruba (ab), ATA-103 hattı üçüncü gruba (abc), ATA-104 hattı dördüncü gruba (bc), ATA-104 hattı beşinci gruba (cd), ATA-113 ve ATA-114 hatları altıncı gruba (cde), ATA-102 hattı yedinci gruba (cdef), ATA-108 ve ATA-105 hatları sekizinci gruba (cdefg), ATA-111 hattı dokuzuncu gruba (defgh), ATA-106 hattı onuncu gruba (efgh), A-3935 çeşidi onbirinci gruba (fgh), ATA-115 hattı onikinci gruba (gh) ve ATA-110 hattı onbirinci (h) grupta yer almıştır(Çizelge 5.11).
Arıoğlu ve ark. (1992) soya fasulyesinde tohum iriliğinin genotiplere göre önemli derecede değişiklik gösterebilen bir özellik olduğunu belirmişlerdir. İşler (1991) soya fasulyesi çeşitlerinde bin tane ağırlığını 107.2– 188.5 g arasında tespit etmiştir. Önder ve Akçin (1992), Çumra ekolojik şartlarında yetiştirdiği soya çeşitlerinde bin tane ağırlığını 102.7-153.6 g arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Akçin ve ark. (1994) yine Çumra ekolojik şartlarında yürüttükleri araştırmada soyanın bin tane ağırlığını 139.5-163.3 g arasında bulmuşlardır. Güven (1997) ise soya fasulyesi çeşitlerinde bin tane ağırlığını 126.5 -169.1 g arasında tespit etmiştir.
Çizelge 4.11. Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait 1000 Tane Ağırlığı (g) ve Duncan Grupları Hatlar 1000 Tane Ağırlığı (g) Hatlar 1000 Tane Ağırlığı (g) ATA- 101 198.40 bc ATA- 108 190.13 cdefg ATA- 102 192.86 cdef ATA- 109 222.33 a ATA- 103 204.33 abc ATA- 110 171.20 h ATA- 104 197.20 cd ATA- 111 182.60 defgh ATA- 105 189.87 cdefg ATA- 112 178.40 gh ATA- 106 180.27 efgh ATA- 113 194.60 cde ATA- 107 217.73 ab ATA- 114 194.27 cde A-3935 179.13 fgh ATA- 115 178.00 gh
* Aynı harfle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki olarak önemli fark yoktur.
Karasu ve ark. (2002) Bursa koşullarında denemeye aldıkları soya fasulyesi çeşitlerinde bin tane ağırlığının 176-194 g arasında yer aldığını ifade etmişlerdir. Arıoğlu ve ark. (2003), Çukurova’da yaptıkları denemede soya çeşitlerinde bin tane ağırlığını 187-213 g arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Ayrıca Ersoy ve Arıoğlu (1985), tohum verimi ile 100 tohum ağırlığı arasında olumsuz bir ilişki olduğunu bildirmişlerdir. Bu araştırma bulguları bizim araştırmamızdan elde ettiğimiz bulgulardan farklılık göstermektedir. Araştırma sonuçları arasındaki farklılık muhtemelen genetik yapı ve ekolojik farklılıklardan kaynaklanmış olabilir.
Çizelge 4.12 Denemede Kullanılan Soya Hatlarının 1000 Tane Ağırlığına Ait Varyans Analiz Tablosu
Varyasyon Kaynakları
Serbestlik
Derecesi Toplamı Kareler Ortalaması Kareler F
Genel 47 208.265
Blok 2 11.35 5.68
Hatlar 15 9084.79 605.65 26.244∗∗
Hata 30 692.33 23.08
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.7 Bitki Boyu (cm)
Denemede kullanılan soya hatlarının bitki boyuna ait ortalama değerler Çizelge 4.13’te, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.14’te verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre bitki boyu bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 3.265 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir(Çizelge 4.14). Muamelelerin ortalaması olarak en yüksek bitki boyu ATA-112 hattından (119.00 cm) elde edilmiş olup bunu azalan sırayla ATA-113 hattı (110.00 cm), ATA-101 hattı (108 cm), ATA-104 hattı (104.33 cm), ATA-106 hattı (104.33 cm), ATA-108 hattı (103.33), ATA-105 hattı (102.00 cm), ATA-111 hattı (98.67 cm), ATA-107 hattı (96.33 cm), ATA-103 hattı (95.33 cm), A-3935 çeşidi (95.33 cm), ATA-115 hattı (93.00 cm), ATA-102 hattı (92.67 cm), ATA-110 hattı (92.00 cm) ve ATA-114 hattı (90.67 cm) ile takip etmiştir. En yüksek bitki boyu tespit edilen ATA-112 hattı ile en düşük bitki tespit edilen ATA- 114 hattı arasındaki fark 28.33 cm olmuştur. Yapılmış olan Duncan testi sonuçlarına göre ATA-101, ATA-104, ATA-105, ATA-106, ATA-107, ATA-108, ATA-109, ATA-111, ATA-1112 ve ATA-113 hatları birinci grupta (a) yer almış olup ATA- 102, ATA-103, ATA-110, ATA-1114, ATA-115 hatları ve A-3935 çeşidi ikinci grupta (b) yer almıştır(Çizelge 4.13).
Çizelge 4.13 Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Bitki Boyu (cm) ve Duncan Grupları
Hatlar Bitki Boyu (cm) Hatlar Bitki Boyu (cm) ATA- 101 108.00 ab ATA- 108 103.33 ab ATA- 102 92.67 b ATA- 109 101.67 ab ATA- 103 95.33 b ATA- 110 92.00 b ATA- 104 104.33 ab ATA- 111 98.67 ab ATA- 105 102.00 ab ATA- 112 119.00 ab ATA- 106 104.33 ab ATA- 113 110.00 ab ATA- 107 96.33 ab ATA- 114 90.67 b A-3935 95.33 b ATA- 115 93.00 b
Önder ve Akçin (1991) Çumra ekolojik şartlarında yaptıkları araştırmada soyanın bitki boyunu 69.14-101.29 cm arasında belirlemişlerdir. Çetintaş ve Koç (1993), Tokat koşullarında yaptığı bir çalışmada soyada bitki boyunu 78.7-91.7 cm arasında tespit etmiştir. Bitki boyu ortalaması yönünden elde edilen sonuçlar araştırıcının bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Egesel (1998) Ankara ekolojisinde soyanın bitki boyunun 73.51-76.80 cm arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Arıoğlu ve ark. (2003) Çukurova da yaptıkları denemelerde soyanın bitki boyunu 92.3-139.1 cm arasında belirlemişlerdir. Bakoğlu ve Ayçiçeği (2005) Elazığ şartlarında soyanın bitki boyunun 91.30 cm olduğunu bildirmişlerdir. Bitki boyu ile alakalı elde ettiğimiz sonuçlar yukarıda belirtilen araştırma sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Diğer taraftan araştırma sonuçlarımız Nalic and Bilgin (1980), Kara ve ark (1985), Yılmaz ve Efe (1998), Sincik ve ark. (2001), Yılmaz ve ark. (2005)’in bulgularından farklılık göstermiştir. Araştırma sonuçları arasındaki farklılık muhtemelen genetik yapı ve ekolojik farklılıklardan kaynaklanmış olabilir. Çizelge 4.14 Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Bitki Boyuna Ait Varyans
Analiz Tablosu Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 47 4745.67 100.972 Blok 2 438.292 219.146 Hatlar 15 2671.00 178.067 3.265∗∗ Hata 30 1636.37 54.546
** İşaretli F değeri, işlemler arasındaki farkın %1 ihtimal sınırına göre önemli olduğunu göstermektedir.
4.8. Bitkide Bakla Sayısı (adet)
Denemede kullanılan soya hatlarının bitkide bakla sayısına ait ortalama değerler Çizelge 4.15’te, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.16’da verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre bitkide bakla sayısı bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmamıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 0.876 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemli değildir(Çizelge 4.16). Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre her ne kadar istatistiki olarak fark bulunmasa da
muamelelerin ortalaması olarak en fazla bakla sayısı ATA-101 hattından elde edilirken bunu azalan sırayla ATA-112 hattı, ATA-106 hattı, ATA-113 hattı, ATA105 hattı, ATA-11 hattı, ATA-103 hattı, ATA-104 hattı, ATA-108 hattı, A- 3935 çeşidi, ATA-110 hattı, ATA-115 hattı, ATA-107 hattı, ATA-109 hattı, ATA- 102 hattı ve ATA-114 hattı takip etmiştir. En yüksek bakla sayısı elde edilen ATA- 101 hattı ile en az bakla sayısı elde edilen ATA-114 hattı arasındaki fark 20 adet olmuştur(Çizelge 4.15).
Çizelge 4.15 Denemede Kullanılan Soya Hatlarına Ait Bitkide bakla sayısı (adet) Hatlar Bitkide Bakla
Sayısı (adet)
Hatlar Bitkide Bakla Sayısı (adet)) ATA- 101 75.00 ATA- 108 65.00 ATA- 102 56.67 ATA- 109 58.67 ATA- 103 66.67 ATA- 110 61.67 ATA- 104 66.00 ATA- 111 67.33 ATA- 105 69.33 ATA- 112 74.67 ATA- 106 73.00 ATA- 113 71.33 ATA- 107 58.67 ATA- 114 55.00 A-3935 63.33 ATA- 115 61.33
Önder ve Akçin (1991) Çumra da yaptıkları denemede soya çeşitlerinde, bitki başına bakla sayısını 28.51-34.56 adet arasında tespit etmiştir. Çetintaş ve Koç (1993) yaptığı bir denemede soya çeşitlerinde bakla sayısının 37.8-52.6 adet arasında değiştiğini tespit etmiştir. Egesel (1998) Ankara koşullarında yaptığı bir denemede soya çeşitlerinde bakla sayısının 41.44-60.05 adet arasında değiştiğini belirtmiştir. Arıoğlu ve ark. (2003) Çukurova koşullarında soyanın bakla sayısının 42.4-60.6 arasında belirlemişlerdir. Öte yandan Bakoğlu ve Ayçiçek (2005) Elazığ ekolojik koşullarında yaptığı çalışmada bakla sayısını 44.30 adet olarak tespit etmişlerdir. Bitkide bakla sayısı bakımından araştırmada kullanılan çeşitlerin bazıları litratürlerle uyum içerisinde olmasına rağmen bazıları uyum içerisinde olmaması, muhtemelen genetik yapı ve ekolojik farklılıklardan kaynaklanmış olabilir.
Çizelge 4.16 Denemede Kullanılan Soya Hatlarının Bitkide Bakla Sayısına Ait Varyans Analiz Tablosu
Varyasyon Kaynakları Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Genel 47 6076.48 129.29 Blok 2 150.04 75.02 Hatlar 15 1805.15 120.34 0.876 Hata 30 4121.20 137.37 4.9 İlk Bakla Yüksekliği (cm)
Denemede kullanılan soya hatlarının ilk bakla yüksekliğine ait ortalama değerler Çizelge 4.17’de, bu değerlere ait varyans analizi sonuçları ise Çizelge 4.18’de verilmiştir.
Deneme sonuçlarına göre ilk bakla yüksekliği bakımından önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu maksatla hesaplanan “F” değeri 3.782 olup, %1 ihtimal sınırına göre istatistiki bakımdan önemlidir(Çizelge 4.18). Muamelelerin ortalaması olarak en yüksek ilk bakla yüksekliği ATA-106 ( 20.33 cm) hattından tespit edilirken bunu azalan sıra ile ATA-104 hattı (19.33 cm), ATA-104 hattı (19.33 cm), ATA-108 hattı