Bu araştırma, Kabul ve Kararlılık Terapisi yönelimli psikoeğitim programının akran zorbalığı (zorba ve mağdur) üzerindeki etkisinin incelendiği bir çalışmadır. Deneysel bir çalışma olan bu araştırmanın bağımlı değişkenini Akran Zorbalığı Ölçeği’nden alınan puanlar, bağımsız değişkenini Kabul ve Kararlılık Terapisi yönelimli psikoeğitim programı oluşturmaktadır.
Araştırma kapsamında, çalışma grubunda yer alan katılımcıların akranlarına zorbalık uygulama düzeylerini azaltmak ve kurbanlara da karşılaştıkları sorunlar karşısında çözüm üretme ve öz savunma becerileri kazandırmak, ayrıca hem zorba hem de mağdur bireylere olumlu kişilik özellikleri kazandırmak amacıyla araştırmacı tarafından hazırlanan 10 haftalık yapılandırılmış psikoeğitim programı oturumları uygulanmıştır.
Bu uygulamada ölçme 2x3’lük karışık desen olarak nitelenen bilimsel araştırma yöntemi odaklı yapılandırılmıştır. Bu desende birinci faktör bağımsız işlem gruplarını (deney ve kontrol grubu), ikinci faktör ise bağımlı değişkene ilişkin tekrarlı ölçümleri (ön-test, son- test ve izleme) göstermektedir (Büyüköztürk, 2002). Araştırma odağında yapılan ölçümlerde Akran Zorbalığı belirleme ölçeği (Ergen Formu) zorba ve kurban puanları düzeyleri ve alt boyutları değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Bu çalışma, ön test-son test kontrol gruplu ve deneysel bir araştırma olarak gerçekleştirilmiştir. Bir araştırmanın deneysel olması, o araştırmanın, neden sonuç
80
ilişkisini ortaya koyabildiğini ve ortaya koyduğu bu sonucun benzer diğer koşullara da genelebileceğini gösterir (Can, 2014).
Araştırma kapsamında yapılan ölçümlerde Akran Zorbalığı belirleme ölçeği (Ergen Formu) zorba ve kurban puanları düzeyleri ve alt boyutları değerlendirilmiştir. Araştırmacı tarafından çalışma süreci boyunca uygulanan çalışma yapısı aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir (AZÖ: Akran Zorbalığı Ölçeği).
Tablo 1 Araştırma Deseni Ölçümler/İşlem Ön test/Son Test/İzleme Testi (AZÖ) Deney Grubu Uygulandı Kontrol Grubu Uygulandı KKT Yönelimli Psikoeğitim Programı
10 oturum boyunca uygulandı Herhangi bir işlem yapılmadı
Tablo 1’de görülen çalışma süreci ve grupların belirlenmesi aşamasında araştırmacı/uygulayıcı tarafından 232 kişiden oluşan çalışma grubuna grubuna Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği Ergen Formu (Kurban-Zorba) uygulanmıştır. Bu ölçekten yüksek puan alan katılımcılar belirlenerek deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Ölçüm sonuçlarından alınan değerlerden hareketle en fazla zorbalık eğilimi gösteren ve kurban olma eğilimi yüksek olan toplam 47 kişi belirlenmiş ve çalışmacı tarafından psikoeğitim programı oturumları gerçekleştirilecek bireylerle bir ön görüşe yapılmıştır. En son noktada oturumlara katılmak isteyen ve uygulanan ölçme çalışmalarından elde edilen verilerde Akran Zorbalığı (Zorba ve Kurban puanı) Puanı yüksek çıkan ve uygulamaya katılması mümkün olan 24 kişi belirlenmiştir. Okulda öğrenim gören kız öğrenci sayısı çok az olduğundan dolayı, 24 katılımcı arasında yer alan 6 kız öğrenci eşit sayıda iki gruba bölünerek, deney ve kontrol grubuna yerleştirilmiştir. 24 kişi, 9 erkek ve 3 kız öğrenciden
81
oluşan 12 kişilik deney grubu ve 12 kişilik kontrol grubu şeklinde iki gruba ayrılmıştır. Belirlenen bireylerle ön görüşme yapılmış ve ardından deney grubuna yönelik her hafta 1 oturum olmak üzere toplam 10 oturumdan oluşan zorbalık davranışlarını azaltma, kurban olma durumlarıyla mücadele amaçlı atılganlık ve çatışma çözme becerileri kazandırma odaklı yapılandırılmış psikoeğitim programı oturumları uygulanmıştır.
Süreçte çalışması yapılan psikoeğitim programı oturumları yaklaşık 90-100 dakika sürmüş; oturumların içeriğinde bilgi verme, bilinçlendirme, farkındalık kazandırma gibi temel psikolojik destek odaklı çalışmalar ve etkinlikler yapılmıştır. Araştırmacı gruplara yönelik tüm oturumları tamamladıktan sonra deney ve kontrol grubunu oluşturan üyelere son test çalışması olarak Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği Ergen Formunu uygulamıştır. Araştırmacı aynı katılımcılara ve aynı şekilde, oturumların tamamlanmasından 2 ay sonra izleme testi uygulamıştır (AZÖ: Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği).
Tablo 2 Grupların Oluşturulması Ölçme Aracı AZÖ AZÖ Sonuç
Deney grubuna dahil edilen öğrenci Kontrol grubuna dahil edilen öğrenci
Sayı 12
12
3.1.1 Araştırmanın iç ve dış geçerliğine yönelik alınan önlemler
Bilimsel araştırma kapsamında; bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde ne kadar etkili olduğunu saptamak ve çalışma sonucunda elde edilen bulguların evrene genellenebilirliğini belirlemek amaçlanır (Hovardaoğlu, 2007). İç ve dış geçerlik olarak adlandırılan bu iki kritere uygunluk, bilimsel çalışmalarda gözetilen temel unsurlardır. İç geçerlik çalışmanın inanılırlığı olarak adlandırılır ve elde edilen sonuçların gerçek durumları ifade ettiğini belirtir. Ayrıca araştırmacının, bulduğu sonuçlara nasıl ulaştığını açık ve net bir şekilde ortaya koyması gerekir (Şimşek ve Yıldırım, 2013). Dış geçerlik ise, yapılan çalışma sonucunda ulaşılan bulguların benzer özellikler gösteren kişilere aktarılabilmesi ve genellebilmesidir (Houser, 2015). Araştırma kapsamında iç ve dış
82
geçerliği tehdit eden faktörlerin etkisini önlemek amacıyla çeşitli önlemler belirlenmiştir. İç geçerliği sağlamak amacıyla; a) Ölçme aracı belirlenirken, gerçek anlamda zorba ve mağdur öğrencileri belirleyecek nitelikte olmasına ve elde edilmesi hedeflenen verileri sağlamasına önem verilmiştir, b) Denekler yansız bir şekilde belirlenmiş ve kontrol grubuna mı yoksa deney grubuna mı katılacakları kendilerine bildirilmemiştir, c) Denek kaybı olmaması açısından, katılımcıların soruları içtenlikle ve doğru bir şekilde yanıtlamalarının önemi vurgulanmıştır, d) Psikoeğitim sürecinin, oturumlar esnasında yapılan paylaşımların ve anlatılan konuların grup dışından kimseye anlatılmaması ve gizlilik ilkesine önem verilmesi konusunda katılımcılar bilgilendirilmiştir, e) Ölçümler aynı ölçme aracı uygulanarak ve araştırmacı liderliğinde sınıflarda gerçekleştirilmiştir, f) Katılımcıların yanıltıcı işaretleme yapmaması için, ölçme aracının hangi durumu ölçtüğüne dair bilgilendirme yapılmamıştır. Bu doğrultuda iç geçerliğe yönelik tehditleri önleyecek düzenlemeler yapılmış ve araştırma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda hedefe ulaşıldığı görülmüştür.
Dış geçerliği sağlamak amacıyla ise; a) Araştırma sonucunda elde edilen bulguların genellebilir olması açısından, deneklerin heterojen özellikler göstermesine ve kozmopolit bir yapıdan oluşmasına özen gösterilmiştir, b) Katılımcılar, zorba ve mağdur puanı yüksek ergen öğrencilerden oluşmaktadır ve elde edilen bulgular, aynı yaş ve gelişim dönemindeki diğer öğrencilere genellebilir, c) Uygulamaların yapıldığı fiziksel ortamın (havadarlık, temizlik, oturma düzeni) ve deneklerin psikolojik durumunun (sınav zamanı olmaması, özel yaşamlarında büyük bir problem olmaması) süreci etkilememesi ve elde edilen bulguların standart koşullarda evrene genellenebilmesi amacıyla ihtiyaç duyulan düzenlemeler yapılmıştır, d) Ön test uygulaması ile oturumların başlaması arasında bir hafta, son test uygulaması ile oturumların bitmesi arasında bir hafta ve son test ile izleme testi ölçümü arasında 2 ay süre bırakılmıştır ve böylece katılımcıların ölçme aracına yönelik tepki geliştirmesi önlenmeye çalışılmıştır.