Stres karşısında verilen tepkilerde bireysel farklılıkların olduğuna ilişkin bulgular stres-saldırganlık arasındaki ilişkide aracı ya da düzenleyici rol oynayabilecek bireysel değişkenleri belirlemeye yönelik araştırmaların gündem gelmesine yol açmıştır. Bu bağlamda üzerinde durulan bireysel değişkenlerden bir tanesi de öfke olmuştur. Yapılan araştırmalar, genellikle durumluk öfkenin stres-saldırganlık ilişkisinde aracı değişken olarak rol oynadığını
göstermiş-tir. Buna karşı, bir kişilik özelliği olarak sürekli öfkenin aracılık rolüne ilişkin bulgular sında tam bir tutarlılığın olduğunu söylemek güçtür. Kanıtların ağırlığı sürekli öfkenin de ara-cı değişken olabileceği yönünde olmakla birlikte, aksini gösteren araştırmalar da bulunmakta-dır (örn., Cohran, 2012; Fox ve ark., 2001). Dolayısıyla, stres-salbulunmakta-dırganlık ilişkisinde sürekli öfkenin aracı rolünü incelemeye yönelik bir araştırmanın, bilgi birikimine katkıda bulunarak, bu tutarsızlığın çözümüne yardımcı olabileceği düşünülmüştür.
Stres-saldırganlık ilişkisinde sürekli öfkenin aracı rolüne ilişkin bulgular arasındaki tutarsızlı-ğın olası bir nedeninin bu araştırmalarda alınan saldırganlık ölçümünün türünün olabileceği düşünülmüştür. İlgili araştırmalar gözden geçirildiğinde, büyük bir bölümünün bir örgütsel saldırganlık türü olan üretim karşıtı iş davranışlarının nedenlerini belirlemeye yönelik olarak yürütüldüğü görülmektedir. Üretim karşıtı iş davranışları örgüt içindeki birey ya da bireylere zarar vermeye yönelik davranışların yanı sıra örgüte zarar vermeye yönelik davranışları da kapsamaktadır (Penney ve Spector, 2005). Bazı araştırmacılar (örn., Hershcovis ve ark., 2007) sürekli öfkenin daha çok kişilerarası saldırganlıkla ilişkili olabileceğini belirtmektedir. Bu nedenle, stres-saldırganlık ilişkisinde sürekli öfkenin aracı rolünün incelendiği bu araştırmada iş yeri saldırganlığını ölçen bir ölçüm aracı yerine genel bir saldırganlık ölçeğinin kullanılma-sının daha uygun olacağına karar verilmiştir.
Diğer yandan, bu araştırmanın örneklemini 112 Acil Sağlık Hizmetleri çalışanları oluşturmak-tadır. Daha önce belirtildiği gibi, 112 Acil Sağlık Hizmetleri doğası gereği, tüm çalışanlar için stresinin çok yoğun olarak yaşandığı bir iş alanıdır. Bu nedenle, olağan bir iş stresi ölçümünde tüm çalışanların stres düzeylerinin birbirine oldukça yakın çıkma olasılığı bulunmaktadır. Bu da stres düzeyi ile saldırganlık arasında normal koşullarda var olması beklenen ilişkinin göz-lenememesi, yani ikinci tip hatayı gündeme getirmektedir. Bu olgu dikkate alınarak stres öl-çümlerinin sadece işe bağımlı stres düzeyini ölçen bir ölçme aracı yerine genel olarak stres algısını ölçen bir araç aracılığıyla alınmasının daha uygun olacağına karar verilmiştir.
Araştırmanın bir diğer amacı, stres-saldırganlık ilişkisinde, sürekli öfkenin yanı sıra, sosyal desteğin de aracı rolünün olup olmadığını incelemektir. Sosyal desteğin stresin yol açabilece-ği olumsuz sonuçları düzenleyen bir işlevinin bulunduğunu gösteren çok sayıda araştırma bulunmaktadır Sosyal destek ile saldırganlık arasındaki ilişkilerin konu edildiği araştırmalarda gözden geçirildiğinde, genellikle, şu ya da bu biçimde saldırganlığa hedef olmanın bir stres faktörü olarak ele alındığı ve bir stres faktörü olarak saldırganlığın yol açtığı olumsuz
sonuç-ları düzenlemede sosyal desteğin bir rol oynayıp oynamadığı sorusuna odaklanıldığı görül-mektedir. Saldırganlığı diğer stres faktörlerinin yol açtığı bir sonuç değişkeni, sosyal desteği de aracı ya da düzenleyici değişken olarak ele alan araştırma sayısının oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. Oysa sosyal desteğin, stresin yol açabileceği diğer sonuçlar gibi, stres-saldırganlık ilişkisinde de bir tampon işlevi görmesi dikkate alınması gereken bir olasılık gibi görünmektedir. Örneğin, bir bireyin sosyal destek sistemi, kendisine değerlendirme desteği sağlayarak daha az gerginlik yaşamasını ya da araçsal veya bilgi desteği vererek sorunun baş-ka yollarla çözmesini sağlayarak olası saldırgan davranışlar için bir tampon işlevi görebilir. Saldırganlık ve algılanan streste demografik değişkenlere bağlı farklılıkların örgütsel bağlam-da incelendiği araştırmalarbağlam-dan elde edilen bulgular arasınbağlam-da tam bir tutarlılığın olmadığı gö-rülmektedir. Örneğin, bazı araştırmacıların (örn., Bickford, 2005) kadınların iş stresine karşı daha duyarlı olduğunu öne sürmelerine ve bu görüşü destekleyen bazı araştırmalar bulunmak-la birlikte, iş ortamında erkeklerin daha fazbulunmak-la stres yaşadıkbulunmak-larını ya da algıbulunmak-lanan stres açısın-dan cinsiyete bağlı farklılıkların bulunmadığını gösteren araştırmalar da vardır. Benzer bir durum yaş, cinsiyet, medeni durum, meslek, çalışma süresi ve eğitim düzeyi gibi değişkenler için de söz konusudur. Bu nedenle, demografik değişkenlerin algılanan stres ve saldırganlık düzeyine yaptıklarının incelenmesinin de, bilgi birikimine katkıda bulunarak, bu tutarsızlığın çözümüne yardımcı olabileceği düşünülmüştür.
Yukarıda yapılan açıklama ve tartışmalara dayanarak planlanan bu araştırmada algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide sosyal destek, sürekli öfke, içe yönelik öfke, dışa yönelik öfke ve öfke kontrolünün aracı rolü incelenmiştir. Bu temel amaca ek olarak, yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi çalışma süresi, meslek ve medeni durum gibi demografik değişkenler ile saldır-ganlık ve algılanan stres arasındaki ilişkilere bakılmıştır. Daha özel olarak belirtilirse, araştır-ma kapsamında aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.
112 Acil Sağlık Hizmetleri çalışanlarında;
1. Algılanan stres ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
2. Algılanan sosyal destek ile algılanan stres arasında bir ilişki var mıdır? 3. Algılanan sosyal destek ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
5. Algılanan stres ile sürekli öfke arasında bir ilişki var mıdır? 6. Sürekli öfke ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
7. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide sürekli öfkenin aracı rolü var mıdır? 8. Algılanan stres ile içe yönelik öfke arasında bir ilişki var mıdır?
9. İçe yönelik öfke ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
10. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide içe yönelik öfkenin aracı rolü var mıdır? 11. Algılanan stres ile dışa yönelik öfke arasında bir ilişki var mıdır?
12. Dışa yönelik öfke ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
13. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide dışa yönelik öfkenin aracı rolü var mıdır?
14. Algılanan stres ile öfke kontrolü arasında bir ilişki var mıdır?
15. Öfke kontrolü ile saldırganlık arasında bir ilişki var mıdır?
16. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide öfke kontrolünün aracı rolü var mıdır?
17. Saldırganlık düzeyi ile demografik değişkenler (cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, meslek, çalışma süresi) arasında bir ilişki var mıdır?
18. Algılanan stres düzeyi ile demografik değişkenler (cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, meslek, çalışma süresi) arasında bir ilişki var mıdır?
Araştırmada yer alan değişkenler ve bu değişkenler arasındaki ilişkiler konusunda yapılan literatür taramasından hareketle araştırmada yanıtlanması amaçlanan sorularla ilgili olarak aşağıdaki hipotezler test edilmiştir.
1. Algılanan stres ile saldırganlık arasında ilişki vardır.
2. Algılanan sosyal destek ile algılanan stres arasında ilişki vardır. 3. Algılanan sosyal destek ile saldırganlık arasında ilişki vardır.
4. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide sosyal desteğin aracı rolü vardır. 5. Sürekli öfke ile algılanan stres arasında ilişki vardır.
6. Sürekli öfke ile saldırganlık arasında ilişki vardır.
7. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide sürekli öfkenin aracı rolü vardır. 8. Algılanan stres ile içe yönelik öfke arasında ilişki vardır.
9. İçe yönelik öfke ile saldırganlık arasında ilişki yoktur.
10. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide içe yönelik öfkenin aracı rolü yoktur. 11. Algılanan stres ile dışa yönelik öfke arasında ilişki vardır.
12. Dışa yönelik öfke ile saldırganlık arasında ilişki vardır.
13. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide dışa yönelik öfkenin aracı rolü vardır. 14. Algılanan stres ile öfke kontrolü arasında ilişki vardır.
15. Öfke kontrolü ile saldırganlık arasında ilişki vardır.
16. Algılanan stres ile saldırganlık arasındaki ilişkide öfke kontrolünün aracı rolü vardır. 17. Saldırganlık düzeyi ile demografik değişkenler (cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim
düzeyi, meslek, çalışma süresi) arasında ilişki yoktur.
18. Algılanan stres düzeyi ile demografik değişkenler (cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, meslek, çalışma süresi) arasında ilişki yoktur.
BÖLÜM II
YÖNTEM
Bu bölümde, çalışmanın katılımcılarına, veri toplama araçlarına ve işleme yönelik çeşitli bil-giler yer almaktadır.