Araştırma temel araştırma modellerinden betimsel bir araştırmadır. Betimsel araştırmalar verilen bir durumu dikkatli bir şekilde tanımlamaya çalışır (Büyüköztürk vd. 2013: 22). Araştırmalar temel aldıkları felsefeye ve bakış açılarına göre nitel ve nicel olmak üzere ikiye ayrılır. Bu araştırma nitel bir araştırma olarak desenlenmiştir. Nitel araştırma yöntemi Yıldırım ve Şimşek (2011) tarafından; “gözlem, görüşme ve
doküman analizi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir
sürecin izlendiği araştırma” olarak tanımlanmıştır. Bir başka deyişle kuram
oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı öncelikli hedef alan bir yaklaşımdır. Nitel araştırmalarda 3 tür veri toplanır. ‘Çevreyle ilgili veriler’, araştırmanın yer aldığı sosyal, psikolojik, kültürel ve fiziksel özellikleriyle ilgilidir. ‘Algılara ilişkin veriler’, araştırma grubundaki bireylerin süreç hakkındaki düşüncelerini içerir. ‘Süreçle ilgili veriler’ ise araştırma sürecince neler olduğu ve bu olanların araştırma grubunu nasıl etkilediği ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011).
Çalışmamızda nitel araştırmalarda bilimsel sorulara cevap aramada kullanılan ayırt edici bir yaklaşım olarak görülen durum çalışması kullanılmıştır (Büyüköztürk vd. 2013: 243). Durum çalışmaları “nasıl” ve “niçin” sorularını temel alan araştırmacının kontrol edemediği bir olgu ya da olayı derinlemesine inceleme olanağı vermektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 277).
Durum çalışmasını Yin (1984) şu şekilde tanımlamıştır:
• Güncel bir olguyu kendi gerçek yaşam çerçevesi içinde çalışan,
• Olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı,
• Birden fazla kanıt ya da veri kaynağının bulunduğu durumlarda kullanılan, görgül bir araştırma yöntemidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 277).
Nitel araştırmalarda esas ilgi noktası anlamdır (Uzuner, 1999: 431). Bu amaçla araştırma bir denence oluşturulup bunun kanıtlanması değil, süreç odaklı bir çalışmada değişkenleri tespit edebilmektir. Bu bağlamda nitel araştırmaların en önemli özelliği insanları, varlıkları ve olayları doğal ortamda incelemesi yani “doğalcı” olmasıdır (Safi, 2010: 30).
Öğrencilerin mekânsal biliş becerilerini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada gözlem, görüşme ve doküman analizi yöntemleri kullanılmıştır. Gözlem, nitel araştırmalarda en yaygın kullanılan veri toplama yöntemlerindendir. En etkili yönü, araştırmacıya birinci elden verilere ulaşma imkânı sağlamasıdır. Antropoloji ve çevre psikolojisi alanlarında oldukça fazla kullanılan bu teknik, insanları doğal ortamlarında doğrudan inceleme imkânı sunmaktadır (Yıldırım ve
çeşittir. Katılmalı olmayan gözlemde yapılanmış bir kayıt tekniği varken, katılmalı gözlemde gözlemci katılımların etkin bir katılımcısıdır (Balcı, 2011).
Araştırmamızda katılmalı gözlem tekniği ile öğrenciler uygulamalar esnasında gözlemlenmiştir. Etkinliklerin ders saatleri dışında yapılması öğrencilerin bir araya gelmesinde bir takım zorluklara neden olmuştur. Bu nedenle öğrencilerin etkinlikleri yapmada isteksiz oldukları gözlemlenerek etkin katılımlarını sağlayabilmek için çalışma esnasında öğrenciler tek tek motive edilmeye çalışılmıştır. Öğrencilerle yakından iletişim kurularak, okul kantininde sohbetler edilmiş ve öğrencilere olumlu pekiştireçler verilerek çalışmalara katılımları sağlanmıştır.
Görüşme, nitel araştırmada en sık kullanılan veri toplama aracı olarak karşımıza çıkmaktadır. Görüşme yöntemi ilk bakışta, kolay bir veri toplama yöntemi gibi görünmektedir. Ancak görüşme, bireylerin zaman zaman birbirini duymadığı, mesajların yanlış algılandığı ve çok az derinliğin bulunduğu sıradan bir konuşmadan çok farklıdır. Araştırmacı görüşmede üzerinde durmak istediği konuyu dile getirir ve görüşmeciden bu konuda düşündüklerini belirtmesini ister. Görüşme türlerinden “yarı yapılandırılmış görüşme formu” türünde amaç, araştırmanın kapsamı dâhilinde hazırlanan soruların sistematik bir düzenle bütün deneklere aynı şekilde sorulması yoluyla görüşmeci etkisini ve öznel yargıları en aza indirmektedir. Bu sayede karşılaştırma yapılabilmek, veri toplamak, analiz etmek, görüşülene kendini ifade etme imkânı, gerektiğinde derinlemesine bilgi sağlamak kolaylaşır (Yıldırım ve Şimşek, 2011; Büyüköztürk vd. 2013). Çalışmamızda öğrencilere yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanmıştır. Bu form araştırmacı tarafından uzman görüşüne başvurularak hazırlanmıştır. Form uygulanırken gönüllülük esas alınmıştır. Bu nedenle bu etkinliğe 8 öğrenci katılmıştır.
Çalışmamızda kullanılan bir diğer önemli yöntem doküman analizidir. Nitel araştırma yöntemlerinde doğrudan gözlem ve görüşmenin olanaklı olmadığı zamanlarda ya da araştırmanın geçerliğini artırmak için, araştırmanın problemiyle ilgili yazılı, görsel materyallerin incelenerek araştırmaya dâhil edilmesidir. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu ya da olgular hakkında bilgi veren yazılı kaynakların analizini içerir. Yazılı kaynakların yanı sıra; film, video ve fotoğraf gibi
görsel materyallerde nitel araştırmalarda kullanılabilir. Doküman analizi yaparken belirli aşamaları izlemek gerekmektedir. Bunlar:
Dokümanlara ulaşma, Özgünlüğünü kontrol etme, Dokümanları anlama, Veriyi analiz etme,
Veriyi kullanma (Yıldırım ve Şimşek, 2011).
Çalışma boyunca birer hafta aralıklarla konum bilgisi, rota bilgisi ve mekân organizasyonu bilgisini tespit etmek amacıyla 7 adet tespit aracı uygulanmıştır. Öğrencilerin etkinliklerinin karıştırılmaması için dokümanlar tek tek sınıflandırılarak dosyalanmıştır. Dokümanlar, değerlendirme kriterleri oluşturulduktan sonra veriler daha rahat analiz edilmiştir. Elde edilen dokümanlar yukarıda belirtilen aşamalara uygun olarak analiz edilmiştir.