Kişilerin sağlam bir sürüş eğitimi alarak sürme becerilerini olması gereken seviyeye getirmeleri ve bedenen de sürme fiilini yapabilmelerinde herhangi bir
89
manilerinin olmaması gibi olgular her ne kadar trafiğe çıkıldığında kaza yapma risklerini düşürse de onları tamamen kazalardan beri tutamaz.
Trafikte birçok hareketli unsurun olmasından ve hareketlerinin her zaman hesap edilememesinden dolayı sürücüler üstlerine düşen vazifeleri tamamen yerine getirseler de kaçınılamaz ve öngörülemez kazalara karışma ihtimalleri trafikte oldukları her an mevcuttur.
Sürücülerin trafikle bağlantılarını kuran ve hatta onların trafikte bir nevi kimlik kartı niteliğinde olan araçların gerekli teknik özelliklerde ve donanımda olmaları olabilecek birçok kazaya karşı, kazaya karışanların en az ya da hiç zarar almadan kurtulmalarını sağlayabilmektedir.
Araçların bakımının zamanında yapılması, coğrafi şartlara uyumlu donanımların kullanılması, araç gruplarına tahsis edilen hız ve yük limitlerine uyulması, araçla ilgili şarta ve zamana bağlı olarak olması gereken tüm ekipmanların bulundurulması gibi hususlara dikkat edilmediği zaman en iyi ihtimalle trafik sıkışıklığına neden olmak trafikteki diğer unsurlara sıkıntı vermek ve hatta diğer ihtimaller de göz önüne alındığında can ve mal kaybına sebebiyet vermek kaçınılmaz olmaktadır.
Araç bakımı şoförlerin bakmakla veya baktırmakla mükellef oldukları şeklinde iki kısımdan oluşur. Şoförlerin gözetmekle mükellef oldukları ve araçlarının yapabilecekleri bakımları mevcuttur. Motor yağı ve cam suyu seviyesi, balata kontrolleri vs. gibi önem arz eden teknik kontroller şoförler tarafından el veya göz yordamıyla kolaylıkla kontrol edilebilir. Bazı bakımları sadece teknik elemanlar yapabilmektedir.
Motorun ağır bakımları, aracın elektriksel beyinsel bakımları gibi bakımlarda şoförlerin rutini bozmadan araçlarını bakımlara sokması gerekmektedir. Araçlar her ne kadar kurallara uygun olarak bakımları yapılmış olsa da fabrikada üretilirken hatalı üretilmiş olabilmekte yahut bakım esnasında eksik ya da yanlış müdahalede bulunulmuş olabilmektedir. Bu gibi durumların her birinde meydana gelebilecek zararlarda şoförlerin ceza alma durumları değişiklik gösterecektir.
Toplum genelinde sürücülerin kendi yapabilecekleri bakımları arasında motor ve cam sularını kontrol etmek, motor yağını kontrol etmek, görüşünü engellemeyecek şekilde camların temizliğini yapmak, aracın rutin kilometre bakımlarını ve senelik rutin
90
kontrollerini zamanında yaptırmak, aracın yürüyen, lastik, fren, balata, direksiyon ve şanzıman gibi hayati önem arz eden sistemlerini kontrol ettirmek, araca yapılan restorasyon çalışmalarının sürüşe mani teşkil etmeyecek şekilde olmasını sağlamak, yapılan restorasyonlarda araca takılan bakıma ihtiyaç duyan parçaların bakımını ihmal etmemek (alternatif yakıt sistemleri vb.) gibi işlemler sayılabilir.
1. Sorumlu Olduğu Sebepler
Sorumlu olduğu ve sorumlu olmadığı ayrımını irade amilini göz önüne alarak yaptık. Şöyle ki; sürücülerin her araç için kendine has olarak fabrikalar tarafından belirlenen özellik ve bakım standartları vardır. Aynı şekilde devletin de araçların belirli bir bakım seviyesinin altında olmaması için her araç için kendi özelliklerine uygun şekilde belirlenmiş standartlar mevcuttur.
Hem fabrikalar hem de devlet eliyle araçlar olası kazalara sebebiyet vermemeleri için bakımlı tutulmaya çalışılmaktadır. Bazı zamanlarda özellikle araçların garantilerinin dolmasıyla fabrika servisleri -pahalı da olması sebebiyle- tercih edilmemekte sadece devlet kontrolünde binek araçlar iki yılda bir ticariler ise her sene olmak üzere muayene edilerek varsa eksik ve kusurlarının giderilmesi istenmektedir. Binek araçları baz aldığımızda ise iki yıl gibi uzun bir sürede bakım yapılmaksızın kullanılan araç hem sürücünün kendisini hem de diğer araçlarda seyahat edenleri tehlikeye atmaktadır. Bu tamamen sürücünün kendi inisiyatif ve vicdanına kalmaktadır. Hal böyle iken araçlardan kaynaklı sebepler neticesinde ortaya çıkan zarar, yaralama ve ölümlerden sürücünün sorumlu tutulması gerekmektedir.
Konuyla ilgili olarak meydana gelen olay şu şekildedir: Singapur’da trafikte seyreden motosiklet sürücüsüne bir kamyon lastiği yerinden fırlayarak çarpmış ve motosiklet sürücüsünün ölümüne sebep olmuştur.(Y. Şafak, 2017) Bu olayda iki ihtimal mevcuttur. Ya kamyon şoförü aracıyla ilgili kendi üzerine düşen görev ve sorumlulukları yerine getirmemiş, ihmalkar davranmıştır. Ya da üzerine düşeni yapmış olmasına rağmen tekeri yerinden fırlamıştır. İki ihtimalinde birbirinden farklı hükümleri vardır. Birinci durum baz alındığında sürücü bir başkasının ölümüne sebep olmuştur. Öldürme kastı olmayan şoförün yapmış olduğu bu fiilden dolayı ölenin varislerine ağırlaştırılmış diyet ödemesi ve vermiş olduğu maddi zararı da tazmin etmesi gerekmektedir.
91
İkinci durumda ise sürücünün araç bakımlarını yaptırmış olduğu yerin sorumluluğu vardır. Bu durum tesebbüben öldürme kapsamında değerlendirilebilir.
Sürücünün olayda herhangi bir dahli olmadığı için bakımı yapan şirketin ölenin ailesine diyet ödemesi ve oluşan maddi zararı tazmin etmesi gerekir.
Bir başka hadise de Kütahya’da gerçekleşmiştir. Kamyonetin arkasından düşen demir hemen arkasından gelmekte olan araç şoförünün kafasına isabet ederek ölümüne sebep olmuştur.(“Kamyondan Düşen Demir Can Aldı,” 2014) Bu olayda da durum Singapur’da gerçekleşen olayın birinci ihtimaliyle benzerlik gösterdiğinden kamyonet şoförünün yapması gerekenler, ölen kişinin ailesine ağırlaştırılmış diyet ödemek ve vermiş olduğu maddi zararı tazmin etmektir.
2. Sorumlu Olmadığı Sebepler
Sürücüler bakmakla mükellef oldukları araçların bakımlarını devletin ve fabrikaların belirlemiş olduğu standartlarda tutmak için araçlarına gereken bakımı zamanında yapsalar da birçok elemanın bir araya gelmesiyle binlerce parçadan oluşan aracın arıza yapma olasılığı her zaman vardır. Kimi zaman motora sürücünün fark etmediği şekilde hayvanlar yahut parçalar girebilmekte kimi zaman sürücünün kullanmış olduğu araç fabrika çıkışlı eksik veya hatalı üretilebilmekte kimi zaman da aracın bakımını yapan ustaların ihmali sebebiyle arıza verebilmektedir. Bu ve bunun gibi sürücünün ihtiyarını devre dışı bırakan hallerde kişilerin trafikte yaşayacakları olası zarar verme, yaralama ve öldürme hallerinde kişilerin iradelerinin devre dışı olması sebebiyle yaptıkları fiilden mesul tutulmamaları gerekmektedir.
Konuyla ilgili olarak Mardin’de meydana gelen kazada kamyonun freni boşaldığı için araç kontrolden çıkmış ve karşı yoldan gelen çekiciye çarpması haberlere çıkmıştır.
Kaza neticesinde çekici sürücüsü hayatını kaybetmiş kamyon sürücüsüyle beraber dört kişi de yaralanmıştır. (“Freni patlayan kamyon...,” 2013) Bu olayda şoförde bulunan sürüş kabiliyetinde herhangi bir noksanlık yok ve aracın bakımları tam ve zamanında yapıldıysa şoförün mağdurlara diyet ödemesi gerekmektedir.
Bundan sonraki kısımda trafik kazalarında yaşanan halleri tablo 2’yi göz önünde bulundurarak İslam hukukuna göre analizini yapmaya çabalayacağız. Bu analizleri yaparken tek tek kural ihlallerini ele almaktansa ihlallerin neticelerine göre bir sıralama
92
yapmayı tekrara düşmemek adına daha yararlı bulmaktayız. Bu sıralamalara ihlallerin amillerini de eklemeye gayret edeceğiz.
D. SÜRÜCÜDEN KAYNAKLI İHLALLERİN İSLAM CEZA