Anyon Değişimleri

Sızıntı suları için klorür anyonlar içerisinde çok büyük bir öneme sahiptir. Çünkü tüm anyonlar içerisinde klorürün oranı %98 seviyelerine yaklaşmaktadır. Buda oluşması muhtemel asidik türlerin büyük çoğunluğunun hidroklorik asit şeklinde bulunacağını belirtmektedir. Bu nedenle tüm anyonların tek bir anyon tipi şeklinde bulunuyor olması arıtım verimliliği yanı sıra oluşacak yan ürününün de kalitesiyle yakından ilgilidir. Aşağıdaki şekillerde her 3 sızıntı suyu tipi içinde elde edilen sonuçlar verilmektedir.

Şekil 5.2 Orta Yaşlı Sızıntı Sularında Klorür Değişimi

Şekil 5.3 Yaşlı Sızıntı Sularında Klorür Değişimi

Şekilden de görüleceği üzere herhangi bir anyon değiştirme işlemi uygulanmadığı için klorürü miktarlarında beklenildiği gibi kayda değer bir değişim görülmemiştir. Anyon değiştirme işleminin yapılmamasının nedeni de yine az öncede bahsedildiği gibi tüm anyon tipleri içerisinde %98’e varan bir yoğunlukta klorürün bulunuyor olmasıdır.

5.2.1.2 Fosfat Değişimi

Sızıntı sularının içerdiği fosfat türü %90’ın üzerinde orto fosfat türevi şeklinde bulunmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada fosfat bileşikleri ile bahsedilen orto fosfat türüdür. Yapılan çalışmalarda elde edilen sonuçlar Şekil 5.4, 5.5 ve 5.6’da verilmektedir.

Şekil 5.4 Genç Sızıntı Sularında Fosfat Değişimi

Şekil 5.6 Yaşlı Sızıntı Sularında Fosfat Değişimi

Elde edilen sonuçlara bakıldığında genç ve orta yaşlı sızıntı sularında çok düşük oranda bir fosfat bileşeni bulunmakla birlikte ön arıtım ile giderimi mümkün olmamıştır. Benzer biçimde ön arıtımla giderilemeyen yaşlı sızıntı sularında ise 80-90 mg/L seviyelerinde fosfat türevlerine rastlanmıştır. Yapılan ön arıtım yöntemlerinin fosfat türleri için etkin olmadığı görülmektedir.

5.2.1.3 Sülfat Değişimi

Fosfat gibi sülfat konsantrasyonu da klorür ile boy ölçüşemeyecek ve sızıntı suyu gibi kompleks türler içeren bir atıksu için oldukça düşük seviyede bir anyon türüdür. Yine de incelenen sülfat değerleri Şekil 5.7, 5.8 ve 5.9’da verilmektedir.

Şekil 5.7 Genç Sızıntı Sularında Sülfat Değişimi

Şekil 5.9 Yaşlı Sızıntı Sularında Sülfat Değişimi

Elde edilen sonuçlara bakıldığında düşük oranda bulunan sülfat değerlerinde %50 seviyelerini aşabilen bie giderim verimine ulaşılabildiği ama düşük konsantrasyon nedeniyle bu tarz bir giderimin proses açısından önem arzetmediği görülmüştür.

5.2.2 Katyon Değişimleri

Anyon değişimlerinden öte bu çalışmada önemli olan katyon değişim değerleridir. Nitekim anyonlar hem tıkanıklığa neden olmayan hem de tekbir anyon türünün yoğunlukla bulunduğu bir yapıdadırlar. Oysa katyon değerleri bu şekilde değildir. Bu amaçla hem tıkanmaya neden olan kalsiyum magnezyum gibi katyonların giderimi hem de sodyum gibi tıkanma üzerinde zararsız ve oluşması muhtemel baz türü için önemli bir katyonun diğer kirletici katyon türlerinin yerini alması bakımından önemlidir. Elde edilen sonuçlar aşağıda maddeler halinde şekillerle incelenmiştir.

5.2.2.1 Sodyum Değişimi

İyon değiştirici olarak sodyum zeolit kullanılmıştır. Bu da beraberinde katyon giderimi yanı sıra sodyum yüklemesinin getirmiştir. Elektrodiyaliz prosesi için bakıldığında tıkanmaya neden olmayan iyonların bulunması, bulunan iyonlarında tek tür olması verim ve oluşan yan ürün için safsızlık açısından önemlidir. Bu amaçla kullanılan sodyum zeolitle oluşan son durum incelenmiş ve aşağıdaki şekiller elde edilmiştir.

Şekil 5.10 Genç Sızıntı Sularında Sodyum Değişimi

Elde edilen sonuçlar incelendiğinde görüleceği üzere katyon değiştirme sonrasında sodyum değerleri artmakta ve tıpkı anyonlarda olduğu gibi hakim bir katyon türü oluşmaktadır. Katyon değişmi sonrasında seviyelerei kısmen orta düzeyde olan diğer katyonlarda düşmekte ve sonuç olarak %95 civarında bir sodyum yoğunluğu katyon türleri arasında oluşmaktadır.

5.2.2.2 Kalsiyum Değişimi

Kalsiyum sertliğe neden olmasıyla tanınan ve sıcaklık artışına paralel çözünürlüğü düşen önemli bir kirletici parametredir. Özellikle elektrodiyaliz prosesinde membran tıkanma işlemlerinde büyük rol oynamaktadır. Yapılan iyon değiştirme işlemi de birinci dereceden bu iyonun giderimi amacıyla yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar Şekil 5.13, 5.14 ve 5.15’de verilmektedir.

Şekil 5.14 Orta Yaşlı Sızıntı Sularında Kalsiyum Değişimi

Şekil 5.15 Yaşlı Sızıntı Sularında Kalsiyum Değişimi

Elde edilen sonuçlar incelendiğinde %70-80 seviyelerinde bir sertlik giderimi elde edilebilmiştir. Yine de sonuç olarak 30-50 mg/L seviyelerinde bir kalsiyum miktarı gözlenmiştir. Bununla ilgili olarak yapılacak ilave katyon değiştiricilerle bu değer 10 mg/L’nin altına indirgenecek ve çalışmalar bu şekilde yapılacaktır. Özellikle seri bağlı katyon değiştiricilerin başarılı olduğu bu proseste çok iyi görülebilmektedir.

5.2.2.3 Magnezyum Değişimi

Magnezyum bileşeni de tıpkı kalsiyum gibi sertliğe neden olan önemli bir kirletici parametre türüdür. Bu açıdan yapılan çalışmada magnezyum değişimi de incelenmiş ve sonuçlar aşağıdaki şekillerde sunulmuştur.

Şekil 5.16 Genç Sızıntı Sularında Magnezyum Değişimi

Şekil 5.18 Yaşlı Sızıntı Sularında Magnezyum Değişimi

Elde edilen sonuçlardan da görüleceği üzere genç sızıntı sularında %97, orta yaşlı sızıntı sularında %90 yaşlı sızıntı sularında ise %60 seviyelerinde bir giderim elde edilebilmiştir. Kalsiyum giderim için ilave edilecek bir katyon değiştirici ile bu sonuçlar daha da arttırılarak elektrodiyaliz prosesi için sorunsuz bir hal alacaktır.

5.2.2.4 Potasyum Değişimi

Sızıntı sularında en fazla bulunan katyon türlerinden biri de potasyumdur. Yapılan çalışmalarda 1600-1700 mg/l seviyelerinde özlenen potasyum tıkanma için çok etken olmasa da oluşan yan ürünlerin safsızlığı açısından problem teşkil edebilecektir. Yalnız yapılan iyon değiştirme prosesi ile bu parametrenin de giderimi etkin bir biçimde sağlanabilmiştir. Bu sonuçlara ilişkin şekillerde aşağıda verilmiştir.

Şekil 5.19 Genç Sızıntı Sularında Potasyum Değişimi

Şekil 5.21 Yaşlı Sızıntı Sularında Potasyum Değişimi

Benzer şekilde genç sızıntı suları için oldukça yüksek, orta yaşlı sızıntı suları için yüksek bir verim elde edilebilirken yaşlı sızıntı suları için kısmen yüksek bir verim ancak elde edilebilmiştir. Ama ilave edilecek katyon değiştiriciler ile desteklendiğinde yaşlı sızıntı suları da çok yüksek giderim verimlerine ulaşabilecektir.