5. Karar Destek Sistemleri ve Finans Sektörü
5.2. Finans Sektöründe Karar Destek Sistemleri Kullanım Anketi
5.2.3. Anket Sonuçları
Anket sonuçlarını yorumlamak için soruların üzerinden tüm bankalar için sırayla geçiyor olacağız. Sorulara verilen cevapları, bir de bankaların büyüklüklerine göre ilk 10‟da olan 9 banka ile olmayan 9 banka şeklinde iki parça olarak yorumluyor olacağız.
5.2.3.1. Veri Ambarı ve Veri Adacığı
Anketin ilk iki sorusu bankaların veri ambarı teknolojilerini kullanıp kullanmadığını sorgulamaktadır. Anketin ilk sorusu olan “Bankanızda kurumsal bazda bir Veri Ambarı (Data Warehouse) bulunuyor mu?” sorusuna verilen cevaplardan 11 tanesi olumlu, 5 tanesi ise olumsuzdur. 2 tane banka ise henüz bir veri ambarı kullanmadıklarını ancak bu konudaki projelerinin devam ettiğini bildirmişlerdir. 11 tane olumlu cevap dönen bankanın 7‟si ilk 10‟daki bankalardandır, veri ambarı projesine devam ettiğini belirten 2‟si ise ilk 10‟da olmayan bankalardır.
Anketin ikinci sorusu olan “Bankanızda departman bazında bir Veri Adacığı (Data Mart) bulunuyor mu?” sorusuna verilen cevaplardan 7 tanesi olumlu, 9 tanesi ise olumsuzdur. 2 tane banka ise kurumsal bir veri ambarının yanı sıra bir veri adacığı projesinin çalışmasını yürüttüklerini belirtmişlerdir. Ayrıca olumlu cevap veren 7 bankanın tamamında da kurumsal bir veri ambarı faaliyetini sürdürmektedir. 7 tane olumlu cevap dönen bankanın 4‟ü, veri ambarı projesine devam ettiğini belirten 2‟si ilk 10‟daki bankalardandır.
İkinci sorunun amacı, ilk soruya olumsuz cevap vermesine rağmen veriyi tek platformda toplama konseptine veri adacığı projesi ile adım atmış bankaları tespit etmekti. Ancak anket cevaplarına göre, veri ambarı olmayıp veri adacığı bulunan bir banka bulunmamaktadır.
Tablo 5.3: Anketin ilk iki sorusuna verilen yanıtların dağılımı
Veri Ambarı Veri Adacığı
Evet Hayır Devam Evet Hayır Devam
Tüm Bankalar 11 5 2 7 9 2
İlk 10‟daki 9 Banka 7 2 0 4 3 2
Diğer 9 Banka 4 3 2 3 6 0
Üçüncü soruda veri ambarı veya veri adacığı kullanan bankaların bu platformu hangi amaçlar ile kullandıklarını tespit etmek için bankalardaki ilgili kişilere “İlk iki sorunun cevabı „Hayır‟ değilse; bu veri ambarından/adacığından hangi konularda faydalanılıyor
57
veya faydalanılacak?” sorusu sorulmuştur. Cevap seçenekleri olarak ise, OLAP ve veri madenciliği uygulamalarına da baz teşkil edebilecek uygulama geliştirme amaçları sıralanmıştır. İlk soruya olumsuz yanıt verenler haricindeki 13 bankadan bu soru için cevap gelmiştir.
Operasyonel raporlamanın bir kısmını veri ambarı üzerine taşıyan banka sayısının 12 olduğu görülmüştür. Bunların yarısı ilk 10‟daki bankalardandır. Veri ambarını operasyonel raporlama ihtiyaçlarını karşılamak için kullanmayan sadece tek bir banka olmuştur. Operasyonel raporların özetlemeleri için veri ambarından faydalanan bankaların da cevapları bir önceki seçenekteki gibidir. Bu iki seçeneğe bakarak, bankaların operasyonel özet raporlamalarını yine veri ambarına taşıdıkları detay operasyonel raporlardan ürettikleri ve üretmeyi planladıkları sonucuna ulaşılabilir. Zira bu cevapları veren bankalardan 2 tanesi bünyelerinde henüz bir veri ambarı bulunmadığını ancak projenin devam ettiğini belirtmişlerdir.
Üst yönetime sunacakları raporlar için veri ambarını kullanan bankaların sayısı da 12 olmakla beraber bu defa ilk 10‟da bulunup veri ambarı kullanan 7 bankanın tamamının üst yönetim rapor ihtiyaçları için veri ambarından faydalandığını belirtmek gerekir. Veri ambarı projesi devam eden iki banka ise, üst yönetim ihtiyaçları için veri ambarından faydalanmayı planladıklarını belirtmişlerdir.
Müşteri ve ürün kârlılık raporları seçeneğini, 13 bankadan 11 tanesinin işaretlediği görülmüştür. Üst yönetim raporları seçeneğindeki gibi, ilk 10‟da bulunup veri ambarı kullanan 7 bankanın tamamının müşteri ve ürün kârlılık raporları amacıyla veri ambarından faydalandığı gözlemlenmiştir.
Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM) ihtiyaçları için veri ambarından faydalanan banka sayısı 8‟dir. Bu bankaların 5 tanesi ilk 10‟daki bankalardandır. Kurumsal Karne uygulamaları için veri ambarından faydalanan banka sayısı 7 iken, bu bankaların 6 tanesi ilk 10‟da bulunan bankalardır.
Tablo 5.4: Anketin üçüncü sorusuna verilen yanıtların dağılımı
Veri Ambarı Kapsamı
Op.Rapor Op.Özet Üst Yön. Müş.Kâr. Müş.İlş. Kur.Kar.
Tüm Bankalar 12 12 12 11 8 7
İlk 10‟daki 9 Banka 6 6 7 7 5 6
5.2.3.2. OLAP ve Veri Madenciliği
Anketin dördüncü sorusu olan “Firmanızda OLAP teknolojisi ve dolayısıyla OLAP fonksiyonaliteleri kullanılıyor mu?” sorusuna Tablo 5.5‟te gözüktüğü üzere, bankaların 9 tanesi olumlu yanıt verirken 8 tanesi olumsuz yanıt vermiştir, sadece 1 banka devam etmekte olan bir OLAP projesi olduğunu beyan etmiştir. Olumlu cevap veren 9 bankanın 6 tanesinin ilk 10‟daki bankalar olduğu görülürken, diğer 3 olumlu yanıt ilk 10‟da olmayan bankalardan gelmiştir. OLAP projesi devam etmekte olan banka da, ilk 10‟da olmayan bankalardan biridir.
Tablo 5.5: Anketin dördüncü sorusuna verilen yanıtların dağılımı
OLAP
Evet Hayır Devam
Tüm Bankalar 9 8 1
İlk 10‟daki 9 Banka 6 3 0
Diğer 9 Banka 3 5 1
Anketin beşinci sorusu olan “Dördüncü sorunun cevabı „Hayır‟ değilse; OLAP fonksiyonalitelerinden hangi kullanıcı profilleri, ne amaçlarla faydalanıyor veya faydalanacak?” sorusu açık uçlu bir soru olup, OLAP teknolojilerinin ilgili bankadaki kullanım alanlarının ve kullanıcı kitlesinin belirlenmesi amacıyla sorulmuştur. Bu soruya, bir önceki soruya olumsuz yanıt vermeyen 10 banka cevap vermiştir.
Beşinci soruya verilen cevapların, üçüncü soruda veri ambarının kullanım amaçlarının cevaplandığı soru ile paralel olması beklenmektedir. Zira veri ambarı ve OLAP teknolojileri özellikle uygulama alanında birbirlerini tamamlar niteliktedirler. Nitekim, bu soruya verilen cevapların içinde çok sayıda, “üst yönetim raporlama ihtiyaçları”, “özet rapor ihtiyaçları” ve “ürün/müşteri kârlılığı raporlamaları” gibi üçüncü sorunun da şıkkı olan cevap bulunmaktadır. Bu tip uygulamaların daha ziyade orta kademe yöneticileri tarafından, operasyonel akışı denetlemek ve gerekirse aksiyon almak için kullanıldığı da belirtilmiştir.
Beşinci soruya gelen cevaplarda, üçüncü sorunun şıklarında olmayanlar da vardır. Bu soruya gelen cevaplardan, özellikle Müşteri İlişkileri Yönetimi kapsamında ele alınan kampanya yönetimi süreçleri için OLAP fonksiyonalitelerinden yararlanılmakta olduğu belirlenmiştir. Bu tip uygulamalarda, çeşitli parametrelerin müşteri davranışlarına ve ürün seçimlerine etkisi izlenmekte, bu çalışmaların çıktıları kampanya süreçlerine girdi olarak kullanılmaktadır.
59
Bir diğer farklı uygulama ise, kurumsal veri ambarının yanı sıra departman bazında veri adacığı üzerinde OLAP uygulamaları bulunan bir bankada kullanılmaktadır. Kredi Kartları Yönetimi departmanı tarafından oldukça yoğun olarak kullanılan OLAP uygulamasının, tüm fonksiyonaliteleriyle olmasa da, bankanın beraber çalıştığı üye işyerleri, yani ilgili bankanın POS makinasını bulunduran şirketler tarafından kullanımına izin verilmektedir. Bu uygulama sayesinde, banka iş ortağı olarak konumlandırdığı ve ortak fayda çerçevesinde hareket ettiği şirketlere anlık olarak operasyonel verilerini ve çok boyutlu analizlerini sunmaktadır. Böylece banka, ilgili üye işyeri nezdinde, diğer bankalardan farklı olarak konumlanmakta ve uygulama sayesinde geliştirilen ortak stratejiler, iki tarafın da faydasına olacak bir çalışma ortaklığının devamını garanti altına almaktadır.
Beşinci sorunun ikinci kısmı olan kullanıcı kitlesi için ise, daha ziyade genel müdürlükte bulunan analistlerin ve ilgili departmandaki yetkin kullanıcıların (power-user) OLAP fonksiyonalitelerinden yararlanmakta olduğu yönünde cevaplar gelmiştir. Bu soruya gelen cevaplardan tüm banka çalışanlarının bu uygulamaların kullanıcısı olduğu sonucunun çıkması beklenmiyor olsa da, bankalarda şube müdürü seviyesinde bile bu uygulamaların kullanımda olmadığı sonucu dikkate değerdir. Sadece iki bankadan genel müdürlük dışında, bölge müdürlüğü seviyesinde de OLAP uygulamalarının kullanılabildiği yönünde bilgi gelmiştir.
Anketin altıncı sorusu olan “Bankanızda Veri Madenciliği (Data Mining) uygulamaları kullanılıyor mu?” sorusuna Tablo 5.6‟da gözüktüğü üzere, bankaların 8 tanesi olumlu yanıt verirken 9 tanesi olumsuz yanıt vermiştir, sadece 1 banka devam etmekte olan bir Veri Madenciliği projesi olduğunu beyan etmiştir. Olumlu cevap veren 8 bankanın 6 tanesinin ilk 10‟daki bankalar olduğu görülürken, diğer 2 olumlu yanıt ilk 10‟da olmayan bankalardan gelmiştir. Halen Veri Madenciliği projesi devam eden banka, ilk 10‟da olmayan bankalardan biridir.
Tablo 5.6: Anketin altıncı sorusuna verilen yanıtların dağılımı
Veri Madenciliği
Evet Hayır Devam
Tüm Bankalar 8 9 1
İlk 10‟daki 9 Banka 6 3 0
Dördüncü ve altıncı sorular için dikkat çekici olan nokta, bu iki soruya bankalar tarafından verilen cevapların paralellik göstermesidir. Projesi devam eden bankaların da, bu teknolojilerin kullanımı konusunda olumlu cevap verdikleri kabul edilirse, örneklemi oluşturan 18 bankanın 15 tanesinin OLAP ve Veri Madenciliği teknolojilerinin kullanımı konusunda aynı cevapları verdikleri gözlemlenmiştir. Bu ilişkiyi istatistiksel açıdan binom testi uygulayarak test ettiğimizde, %99 anlamlılık düzeyinde bu iki teknolojinin kullanımı arasında bir ilişki olduğu görülmüştür. Bu test için, cevapların dağılımına bakılarak bankaların olumlu veya olumsuz cevap verme olasılığının %50 olduğu kabul edilmiştir. { Prob(x>=15| p= 0.5, N=18) <= 0.00377 }
Anketin yedinci sorusu olan, “Altıncı sorunun cevabı „Hayır‟ değilse; firmanızda Veri Madenciliği uygulamalarından hangi alanlarda faydalanılıyor?” sorusu açık uçlu bir soru olup, Veri Madenciliği teknolojisinin ilgili bankadaki kullanım alanlarının belirlenmesi amacıyla sorulmuştur. Bu soruya, bir önceki soruya olumsuz yanıt vermeyen 9 banka cevap vermiştir.
Veri madenciliği uygulamalarının Müşteri İlişkileri Yönetimi kapsamındaki alanlarda yoğun olarak kullanıldığı, verilen cevapların tamamında bu tip uygulamaların olmasından anlaşılmaktadır. Müşteri yönetiminden farklı olarak operasyonel verimliliğin arttırılması ve risk yönetimi anlamında da, kredi değerlendirme ve sahtekârlık tespiti gibi uygulamalarda veri madenciliği çalışmaları olduğuna değinilmiştir.
Müşteri İlişkileri Yönetimi kapsamında veri madenciliği uygulamalarının, özellikle müşteri profillerinin çeşitli gruplara ayrılması, yani müşteri segmentasyonu çalışmaları için kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra, ürün eğilim analizlerine istinaden kampanya listelerinin oluşturulması yani çapraz satış olasılığı yüksek müşterilere ulaşılması çalışmalarında, çapraz satış hedeflerinin belirlenmesinde ve beraber satılması muhtemel ürün gruplarının ve paketlerinin belirlenmesinde veri madenciliği uygulamalarına başvurulmakta olduğu tespit edilmiştir.
Bankalar tarafından veri madenciliği uygulamalarından faydalanılarak yapılan bir diğer çalışma, Müşteri İlişkileri Yönetimi kapsamında ele alınabilecek, bankadan ayrılması muhtemel müşterilerin tespit edilmesi olarak bilinen “Churn analizi”dir.
Anket yapılan bankalardan gelen cevaplara istinaden, Bölüm 5.2.2‟de detaylı olarak bahsedilen kredi değerlendirme ve sahtekârlık tespiti çalışmalarında, veri madenciliği uygulamalarının çok yaygın olmasa da kullanıldığı söylenebilir.
61
5.2.3.3. İlgili Teknolojilerin Kullanım Süreleri
Anketin sekizinci sorusu olan, “Yukarıdaki sorularda bahsi geçen karar destek sistemleri firmanızda ne kadar süredir kullanılmaktadırlar?” sorusu, ilgili teknolojilerin bankalardaki kullanım sürelerinin tespit edilmesi amacıyla sorulmuştur. Sorunun şıkları her teknoloji için “0-2 yıl arası”, “2-4 yıl arası”, “4-6 yıl arası” ve “6 yıldan fazla” olarak sunulmuştur. Sorunun seçenekleri, bahsi geçen teknolojilerin yurt içinde kullanımına 1990‟lı yılların sonlarında başlanması ve proje sürelerinin uzun olması sebebiyle bu şekilde oluşturulmuştur.
Bu soru üç farklı teknoloji için sorulmuş olduğundan, aslında tek sorunun üç farklı kısmı olarak ele alınabilir. Sorunun ilk kısmı, veri ambarı konseptinin ilgili bankada ne kadar süredir kullanımda olduğudur. Bu soruya, ilk iki soruya “Evet” cevabı vermiş olan, 11 bankadan dört farklı seçenek ile cevap dönülmüştür. İkişer banka “0-2 yıl arası” ve “2-4 yıl arası”, 4 banka ise “4-6 yıl arası” seçeneğini işaretlemiştir. Bu cevabı veren bankaların yarısı ilk 10‟daki 9 bankadandır. “6 yıldan fazla” seçeneği ise ilk 10‟da bulunan 3 banka tarafından işaretlenmiştir.
Tablo 5.7: Anketin sekizinci sorusunun Veri Ambarı kısmına verilen yanıtların dağılımı
Veri Ambarı
Kullanılmıyor 0-2 yıl 2-4 yıl 4-6 yıl 6 yıldan fazla
Tüm Bankalar 7 2 2 4 3
İlk 10‟daki 9 Banka 2 1 1 2 3
Diğer 9 Banka 5 1 1 2 0
Sorunun ikinci kısmı, OLAP teknolojisinin ilgili bankada ne kadar süredir kullanımda olduğudur. Bu soruya, dördüncü soruya “Evet” cevabı vermiş olan, 9 bankadan iki farklı seçenek ile cevap dönülmüştür. 4 banka “0-2 yıl arası” seçeneğini işaretlerken diğer 5 banka ise “2-4 yıl arası” seçeneğini işaretlemişlerdir. “0-2 yıl arası” seçeneğini işaretleyen bankaların tamamı, “2-4 yıl arası” seçeneğini işaretleyen bankaların ise 3 tanesi ilk 10‟da bulunan 9 banka içindedir.
Tablo 5.8: Anketin sekizinci sorusunun OLAP kısmına verilen yanıtların dağılımı
OLAP
Kullanılmıyor 0-2 yıl 2-4 yıl 4-6 yıl 6 yıldan fazla
Tüm Bankalar 9 4 5 0 0
İlk 10‟daki 9 Banka 3 4 2 0 0
Sorunun son kısmı, veri madenciliği uygulamalarının ilgili bankada ne kadar süredir kullanımda olduğudur. Bu soruya, altıncı soruya “Evet” cevabı vermiş olan, 8 bankadan dört farklı seçenek ile cevap dönülmüştür. Üçer banka “0-2 yıl arası” ve “2-4 yıl arası” seçeneğini işaretlemiştir. Bu bankaların ikişer tanesi ilk 10‟da bulunan bankalardır. “4-6 yıl arası” ve “6 yıldan fazla” seçeneklerini ise, ilk 10‟da bulunan birer banka işaretlemiştir.
Tablo 5.9: Anketin sekizinci sorusunun Veri Madenciliği kısmına verilen yanıtların dağılımı
Veri Madenciliği
Kullanılmıyor 0-2 yıl 2-4 yıl 4-6 yıl 6 yıldan fazla
Tüm Bankalar 10 3 3 1 1
İlk 10‟daki 9 Banka 3 2 2 1 1
Diğer 9 Banka 7 1 1 0 0
Şekil 5.3‟teki kullanım sürelerinin grafiği incelendiğinde veri ambarı teknolojilerinin diğerlerine oranla daha uzun süredir kullanıldığı görülmektedir. Zira veri madenciliği dört yıldan uzun süredir sadece iki bankada uygulanmaktayken, OLAP teknolojisi için dört yıldan uzun bir uygulama bulunmamaktadır.
0 0-2 yıl 2-4 yıl 4-6 yıl 6+ yıl 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Veri Ambarı OLAP Veri Madenciliği
63
Şekil 5.3‟e bakıldığında diğer dikkat çekici sonuç, veri madenciliğinin OLAP teknolojisi kadar yaygın olmamasına rağmen daha eskiden beri kullanımda olduğudur. Bunun sebebi olarak, veri madenciliği uygulamalarını kullanabilmek için analiz yapılacak verilerin depolandığı bir veri ambarına sahip olmanın yeterli olması gösterilebilir. Halbuki OLAP fonksiyonalitelerinden faydalanmaya yarayan bir çok uygulama, bunun için verilerin çok boyutlu yapılarda saklanmasını, yani OLAP sunucularında bulunan küplerin varlığını gerektirmektedir. Veri madenciliğinin daha eski zamanlardan beri kullanılıyor olmasının diğer nedenleri daha eski bir teknoloji oluşu ve OLAP uygulamalarına kıyasla katma değeri daha yüksek olan bilgileri ortaya çıkarıyor olması gösterilebilir.
5.2.3.4. Özel Uygulamalar
Anketin dokuzuncu ve son sorusu olan, “Firmanızdaki yöneticilerin karar verme süreçlerine yardımcı olan ve firmanıza özel ihtiyaçları karşılamak amacıyla, şirket içinde geliştirilmiş uygulamalar veya hazır olarak alınmış paket programlar bulunmakta mıdır? Bu tip uygulamalar veya yazılımlar varsa, hangi alanlarda kullanılmaktadırlar?” sorusu açık uçlu bir soru olup, bankaların kendi geliştirdikleri karar destek sistemi uygulamalarının yaygınlığını ve kullanım alanlarını tespit etmek amacıyla sorulmuştur. Bu sorulara gelen yanıtlardan bankaların, yöneticilerin karar verme süreçlerine destek olacak uygulamalara değil de, hali hazırda kullanılan veri ambarı ve OLAP uygulamalarını, ihtiyaçlara istinaden özelleştirmesi şeklindeki geliştirmelere yöneldikleri görülmüştür. Bunlar arasında, veri ambarının ETL süreci için yapılan altyapıya yönelik geliştirmeler olduğu gibi, veri ambarı veya OLAP küplerinden beslenen yapıların sunumu için kullanılan arayüz geliştirmeleri de bulunmaktadır. Ancak mevcut şirket içi geliştirilmiş uygulamalar bilgi tabanı veya uzman sistem tabanlı uygulamalardan çok, veri ambarındaki verilerin yorumlanması konusunda yardımcı olabilecek raporlar veya ekranlardır.
Son soruya verilen cevaplara bakıldığında konuya yakın profesyonellerce bile, karar destek sistemi kavramının modelleme ve analiz yönleri gözardı edilerek, birkaç parametre girilerek elde edilebilen klasik anlamdaki Yönetim Bilişim Sistemleri raporları ile karıştırılabildiği sonucu çıkmaktadır.
65