1. Delphinium caseyi B.L.Burtt, Ranunculaceae (Hazeren, Yabani Girit Çiçeği)
Odunsu depo köklü çok yıllıklar. Gövde 80 cm’ye kadar. Dip yaprakları çiçeklenme zamanında kuruyan, böbrek şeklinde. Gövde yaprakları daha kısa saplı. Çiçekler 30 cm’ye kadar uzayan bir eksen üzerinde. Çiçekler mor veya mor-erguvan, çanak yapraklar belirgin mahmuzlu.
Kemal YILDIZ – Salih GÜCEL
Yalnızca St.Hilarion yakınındaki kireçtaşı dağın kuzeye bakan zirvesinde, kaya çatlaklarında yaklaşık 850-900 m’de yetişir. Çiçeklenme zamanı: Haziran-Temmuz.
2. Brassica hilarionis Post, Brassicaceae / Cruciferae (Hilarion Lahanası) (Şekil 7)
Dik, tüysüz 1 m’ye kadar uzayan, etli yapraklı ve sert gövdeli çok yıllıklar. Alt yapraklar rozet oluşturacak şekilde gruplaşmış. Çiçek sapları 7-15 mm uzunlukta. Çiçekler haç şeklinde, beyaz taç yapraklara sahip.
Tür kireçtaşı kayaların çatlaklarında, Kuzey silsilesi boyunca, 500-1000 m’ler arasında seyrek olarak yayılış gösterir. Çiçeklenme zamanı: Mart-Mayıs.
3. Arabis cypria Holmboe, Brassicaceae (Kıbrıs Kaz Teresi) (Şekil 8)
Çok yıllık, dik, öbek oluşturmuş, odunlaşmış depo köklü, 25 cm’ye kadar uzayan otsular. Yapraklar dipte rozet oluşturmuş, tomentoz ve yıldızsı tüylü. Taç yapraklar beyaz, oluk pembe veya yüzeyi tabana doğru hafif pembe renkli.
Tür, gölgeli, kireçtaşı kayalıklarda ve kaya parçaları üzerinde, kuzey silsilesi boyunca, 350-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mart-Nisan.
4. Dianthus cyprius A.K.Jackson et Turrill, Caryophyllaceae (Kıbrıs Dağ Karanfili)
Tüysüz, yarı çalımsı çok yıllıklar. Dallar olgunlaşma zamanı sarkık ve yay şeklinde kıvrılmış, 1 m uzunluğa kadar, açık yeşil dik yapraklar ve çiçekli gövdeler oluşturur. Gövde alt kısımda odunsu, kabuk grimsi. Çiçekler kümeleşmiş, taç yapraklar pembe lekeli, tabanına doğru hafif yeşil renkli, kenarları saçaklı.
Tür kireçli tepelerde ve kayalıklarda, Kuzey silsilesi boyunca, 500-1000 m’ler arasında seyrek olarak yetişir. Çiçeklenme zamanı: Haziran-Kasım.
5. Silene fraudatrix Meikle, Caryophyllaceae (Kıbrıs Sinekkapanı, nakıl çiçeği)
Tek yıllık tek Kuzey Kıbrıs endemiği. Gövde 15 cm’ye kadar uzar. Genellikle tabanda çok dallanmış, alt kısımda ince tüylü ve üst kısımda salgı tüylü. Taban yaprakları genellikle çiçeklenme zamanında mevcut. Çiçek durumu bir ve daha fazla çiçekli. Taç yapraklar beyazdan parlak pembeye kadar, 1.5-1.8 cm çapında.
Tür kireçtaşı kayalık tepelerde, yol kenarlarında Selvi ve Çam ormanlarında, 750-900 m’ler arasında sadece Alevkaya ve Yaylatepe çevresinde yayılış gösterir. Çiçeklenme zamanı: Mart-Mayıs.
6. Hedysarum cyprium Boiss. Fabaceae/Legumıinosae (Kıbrıs Tatlı Vigosu)
Dik veya yaygın, 30 cm boyunda yarı çalımsılar. Gövde tabana doğru odunsu, çok dallanmış ve yoğun şekilde basık beyaz tüylerle kaplı. Çiçek durumu koltuk
Kuzey Kıbrıs Endemik Bitkilerinin Ex-situ Korunması
159
altlarında ve çok çiçekli. Taç yapraklar pembe veya leylak-mor. Meyveler gözlüğü andırır.
Tür, kurak ve erozyona uğramış kireçtaşı veya kumtaşı tepelerde, 200-600 m’lerde yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Haziran.
7. Rosularia cypria (Holmboe) Meikle, Crassulaceae (Kıbrıs Rozet Göbekotu)
Gevşek yastıkçık oluşturan çok yıllıklar, genellikle uzamış, yapraksız taban gövdesi veya depo köklü. Taban yaprakları rozet oluşturmuş, her tarafı yoğun salgı-tüylü. Çiçekli gövdeler 20 cm boya kadar ve her depo kök için bir tane. Çok sayıda beyaz çiçekler, dar daha fazla yoğun salkım şeklinde panikulalarda.
Tür, kireçtaşı kayalar, sarp kayalıklar ve duvarlar üzerinde, genellikle gölgeli kuzey bakılı yerlerde, 350-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Nisan-Temmuz.
8. Rosularia pallidiflora (Holmboe) Meikle, Crassulaceae (Soluk Rozet Göbekotu)
Yastıkçık oluşturan çok yıllıklar, depo kök R.cypria’dan daha az dallanmış. Taban yaprakları rozet oluşturmuş. Çiçekli gövdeler 15 cm boya kadar ve her depo kök için iki veya daha fazla sayıda. Beyaz taç yapraklar kırmızı veya pembe damarlı.
Tür, kireçtaşı kayalar, sarp kayalıklar ve duvarlar üzerinde, genellikle güneşli güney bakılı yerlerde, 350-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Nisan-Temmuz.
9. Sedum lampusae (Kotschy) Boiss. Crassulaceae (Lapta Dam Koruğu)
Ömründe bir kere çiçek açan, 50 cm’ye kadar uzayabilen, dik otsular. Dallanmamış gövde, sapsız yapraklı. Çiçeklenme zamanı veya hemen sonrasında kuruyup, buruşur. Taban yaprakları rozet oluşturmuş. Çiçekler beyaz, zarımsı taç yapraklı, çok sayıda.
Tür duvarlar üzerinde, kaya çatlaklarında ve kurak taşlı kalkerli tepelerde, 200-900 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Haziran-Ağustos.
10. Pimpinella cypria Boiss. Apiaceae/Umbeliıferae (Kıbrıs Taç Anasonu) (Şekil 9)
Belirgin kanallı gövdeli, 70 cm boyunda, dik, çok yıllıklar. Sağlam, odunsu depo kök solmuş ve dayanıksız yaprak kınları ile kaplı. Dikdörtgen şekilli taban yaprakları gövdenin tabanında gruplaşmış. Çiçekler, kirli beyaz veya sarı taç yapraklı. Bu familyada şemsiye çiçek durumu karakteristiktir.
Tür, gölgeli,kuzey bakılı, kireçtaşı kayalıkların çatlaklarında, 400-850 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Nisan-Mayıs.
Kemal YILDIZ – Salih GÜCEL
11. Ferulago cypria H. Wolf, Apiaceae (Kıbrıs Gavcarı)
1 m boyunda dik çok yıllıklar. Gövde tüysüz, köşeli, yaprakları tabanında toplanmış. Çiçek durumu tipik şemsiyemsi, sürekli gevşek dallanmış. Çiçekler sarı, kuvvetlice içe kıvrık.
Tür, kalkerli kayalık kurak yamaçlarda, 200-700 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Haziran.
12. Limonium albidum (Guss.) Pignatti var.cyprium Meikle, Plumbaginaceae (Kıbrıs Deniz Lavanta Çiçeği)
Çok dallanmış, çok sayıda rosetten oluşan, odunsu depo köklü, yastıkçık oluşturan çok yıllıklar. Yapraklar kaşık şeklinde ve etli, donuk mavimsi yeşil. Çiçek durumu 10 cm’ye kadar, gevşek ve narin, beyaz çanak yapraklı, 2-4 lavanta-mavi renkli çiçekli.
Tür, kalkerli kıyı kaylıkları üzerinde, deniz seviyesinde yayılış gösterir. Çiçeklenme zamanı: Haziran-Ekim.
13. Onosma caespitosum Kotschy, Boraginaceae (Küme Sincarı) (Şekil 10)
120 cm’ye kadar gevşek kümeler oluşturmuş çok yıllıklar. Gövde, tabanda odunsu ve üst kısımlarda otsu, her tarafı beyaz sert tüylerle kaplı. Çiçek durumu, çok çiçekli kimoz, çiçekler saplı, taç yapraklar soluk veya parlak sarı, dar silindirik ve yaklaşık 15 mm.
Tür, kireçtaşı kayaların çatlaklarında, 500-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mart-Mayıs.
14. Origanum syriacum L. var.bevanii (Holmes) Letswaart,
Lamiaceae/Labiatae (Kıbrıs Beyaz Kekiği)
Dik, 130 cm boya kadar uzayan, çalı veya çalımsılar. Gövdeler çok dallanmış, yaşlı olanları silindir şeklinde, odunsu ve şerit şeklinde yarılan kahverengi kabuklu. Genç olanlar dört köşeli, uzun ve kısa tüylerden oluşan karışık tüylerle yoğun olarak kaplı. Yapraklar sapsız veya kısa saplı. Çiçekler yoğun başaklarda, taç yapraklar beyaz.
Tür, kireçtaşı kayalık yamaçlarda, yaklaşık 250 m’lerde yetişir. Çiçeklenme zamanı: Haziran - Kasım.
15. Salvia veneris Hedge, Lamiaceae (Değirmenlik Adaçayı) (Şekil 11)
Çok yıllık, küme oluşturan otsular, gövdeler dik, dört köşeli, 40 cm boya kadar, odunsu depo köklü. Yapraklar yünsü tüylerle kaplı, hepsi tabanda, bir rosette toplanmış. Çiçek durumu, bir ana sürgün ve dört küçük yanal dalda, 6-12 uzak çevresel dizilişli çiçek grubundan oluşur. Çevresel dizilişli çiçek grubu 2-6, menekşe veya sarı taç yapraklı çiçek içerir.
Tür, erozyona uğramış kumtaşı tepelerinde, 100-300 m’ler arasında sadece Değirmenlik civarında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mart-Nisan.
Kuzey Kıbrıs Endemik Bitkilerinin Ex-situ Korunması
161
16. Sideritis cypria Post, Lamiaceae (Kıbrıs Sivri Çayı)
Dik, yarı çalımsı 60 cm’ye uzayabilen, çok yıllıklar. Gövde tabanı odunsu, dallanmış yoğun beyaz keçemsi tüylü, çiçekli sürgünler dallanmamış, dört köşeli. Yapraklar alt yarıda yoğunlaşmış ve yoğun şekilde beyaz keçemsi tüylerle kaplı. Çiçekli gövdeler dallanmamış, çevrel dizilişli çiçekler 15 veya daha fazla sayıda, kadeh şeklinde brakteler içerisine gizlenmiş.
Tür, kurak güneye bakan kireçtaşı kayalıkların çatlaklarında, 350-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Haziran-Ağustos.
17. Phlomis cypria Post var.cypria, Lamiaceae (St.Hilarion Adaçayı, Kıbrıs Ballığı, Kudüs Adaçayı) (Şekil 12)
Çok dallanmış 150 cm boyunda çalımsılar. Eski odunları çalılıklı veya ince teller halinde gri-kahverengi renkli. Genç sürgünler ve yapraklar grimsi-sarımsı yıldızsı-keçemsi tüylerle kaplı. Çiçek gövdeleri 1-2 yoğun çok çiçekli baş içerir. Çiçekler sarı, üst dudak genellikle soluk, basık ve oraksı.
Tür, sadece St.Hilarion civarında, garik içerisinde, kurak güneşli kireçtaşı tepelerde, 150-1000 arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı Nisan-Haziran.
18. Scutellaria sibthorpii (Benth.) Hal., Lamiaceae (Kıbrıs Kaside Otu) (Şekil 13)
Dik veya dağınık, 60 cm boyunda, odunsu tabandan yükselen çok yıllıklar. Gövdeler morumsu, belirgin dört köşeli, yapraklar üstte solgun yeşil altta mor. Gövdeler genellikle tabandan dallanmış. Çiçek durumu 30 cm boylu, gevşek rasemoz. Çiçekler tek yönde, taç yapraklar koyu kızıl ve üst dudağın tabanında açık lekeli, taban yakınında yukarı doğru kıvrılmış.
Tür, kayalık, kalkerli tepeler, bazen kıyısal garik içerisinde, deniz seviyesinden 1000 m’ye kadar yayılış gösterir. Çiçeklenme zamanı: Nisan-Mayıs.
19. Teucrium cyprium Boiss. subsp.kyreniae P.H.Davis, Lamiaceae (Kıbrıs Küme Kurtlucası)
Genellikle 10 cm’den kısa, yastıkçık oluşturan, çok dallanmış çalımsılar. Eski odun kahverengi, ince teller şeklinde ayrılır, genç sürgünler salgılı ve salgısız karışık tüy örtüsü ile kaplıdır. Çiçekler en uçtaki yaprak çiftinin içerisinde. Çiçekler hemen hemen sapsız, taç yapraklar pembe, sarımsı-mor, sarı veya beyaz.
Tür kireçtaşı kaya çatlaklarında veya kireçtaşı yığınlarında, 350-1000 m’ler arasında yetişir. Çiçeklenme zamanı: Mayıs-Temmuz.
Kemal YILDIZ – Salih GÜCEL