Anayasa

TBMM'nin onayından geçen bütün uluslararası sözleşmeler kanun hükmündedir. Çocuk ve gençlerin korunması hususu, Anayasa ile teminat altına alınmıştır.

40

Çocuğun çalıştırılması hususunda ise; 1982 Anayasasının 50.

Maddesinde "Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde

çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma

şartları bakımından özel olarak korunurlar" hükmü yer almaktadır (1).

3.4.2.2. 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu

5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu; 15/7/2005 tarihli, 25876 sayılı Resmi

Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun; "korunmaya ihtiyacı olan, suça sürüklenen, kendisine karşı suç işlenen" çocukların korunmasına yönelik usul ve esasları düzenlemiştir. Bu amaçla kanunda korunmaya ihtiyacı olan çocuklar için alınacak tedbirlere yer vermiştir (38).

Kanun çocuğu "daha erken yaşta ergin olsa bile 18. yaşını doldurmamış

kişi" olarak tanımlamıştır. Kanun ile birlikte çocuğun yaşama, gelişim, katılım ve

korunma hakları güvenceye alınmış; “yarar ve esenliğinin gözetilmesi,

ayrımcılığa tabi tutulmaması, kararların alınmasında ve uygulanmasında çocuğun kişiliği, yaşı ve gelişimine uygun eğitim, öğrenim ve toplumsal

saygınlığının sağlanması” ilkeleri yer almıştır (38).

3.4.2.3. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu; 30/6/2012 tarihli, 28339 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun'un amacı;

“işyerlerinde iş sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik

şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak

41

Bu Kanunun uygulanmasından sorumlu bakanlık; "Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı" dır. Kanun -genç çalışan kavramı- nı; "On beş yaşını

bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamış çalışan" olarak tanımlamıştır. Bu

tanımdan hareketle kanun, 15 yaş altı çocukların çalışma durumunu kabul

etmemektedir (41).

Kanunda işverene çeşitli sorumluluklar yüklenmiştir bunlardan biri; "iş

sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak" tır. Risk

değerlendirilmesi yapılırken dikkat edilmesi gereken noktalar yine kanunda sayılmıştır. Bunlardan biri de ; "genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar

gibi özel politika gerektiren gruplardır" (41).

İşyerinde uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri, çalışma şekilleri ve üretim yöntemleri; çalışanların sağlık ve güvenlik açısından korunma düzeyini yükseltecek ve işyerindeki idari yapılanmanın her kademesinde uygulanabilir özellikte olmalıdır (41).

3.4.2.4. 4857 Sayılı İş Kanunu

4857 Sayılı İş Kanunu; 10/6/2003 tarihli, 25134 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun çocuklara ilişkin asgari çalışma yaşı, ücretli izin, sağlık kontrolleri konularında düzenlemelere yer vermektedir (42). 4857 Sayılı İş Kanunun çocuk işçiliği ile ilgili bazı maddeleri; (42)

Madde 71- On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır.

Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam

42

dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.

Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde

izlemesine zarar veremez.

Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.

Yer ve su altında çalıştırma yasağı

Madde 72- Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel

inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.

Gece çalıştırma yasağı

Madde 73 - Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve

genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

43

Madde 53 -On sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı

yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.

4857 Sayılı İş Kanunu ile birlikte bu Kanuna istinaden çıkarılan "Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği" ile "Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" te çocuk ve gençlerin korunması ile ilgili olarak ayrıntılı düzenlemeler yer almaktadır. Özellikle çocuk ve gençlerin iş sağlığı ve güvenliği bakımından korunmaları hususuna ağırlık verilmektedir (43).

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik; 6/4/2004 tarihli ve 25425 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak

yürürlüğe girmiştir. Daha sonra 21/2/2013 tarihli ve 28566 sayılı Resmi Gazete'de yönetmelikte bir takım değişiklikler yapılmıştır (44).

Bu Yönetmeliğin amacı; “çocuk ve genç işçilerin sağlık ve güvenliklerini,

fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye

atmadan çalışma şekillerinin esaslarını belirlemek ve ekonomik istismarlarını

önlemektir” şeklinde ifade edilmiştir (44).

Yönetmelik; "genç işçiyi 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını

tamamlamamış çalışan" ve "çocuk işçiyi 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını

doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış çalışan" olarak tanımlamaktadır (44).

Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 71 inci maddesi gereğince, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile 15 yaşını tamamlamış ancak 18 yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların

44

çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve esasları kapsamaktadır (44).

Yönetmelik kapsamında çocuk işçilerin “çalışma ve ara dinlenme süreleri, günlük çalışma sürelerinden sayılacak halleri, hafta tatilleri, ulusal bayram ve genel tatilleri, yıllık ücretli izin hakları, çalıştırılamayacağı işveren durumları, işverenle iş sözleşmesi ve belge yükümlülükleri” gibi konular hakkında da düzenleme yapılmıştır.

3.4.2.5. 3308 Sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu

3308 Sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kanunu; 19/6/1986 tarihli 19139 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ile mesleki eğitim sistemi düzenlenmiştir. 29/6/2001 tarihinde bazı kanunlarda değişiklikler yapan 4702 Sayılı Kanun ile 3308 Sayılı Kanunda da birtakım değişikler yapılmıştır.

3308 sayılı Kanunun amacı; “çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda

ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esasları düzenlemektir” şeklinde

ifade edilmiştir. Çıraklık yanında, aday çıraklık uygulamasını da düzenleyen bu Kanuna göre; “14 yaşını doldurmuş 19 yaşından gün almamış olmak, en az

ilköğretim mezunu olmak ve bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin

gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmak” çıraklığa girişte aranan şartlardır. 4702

sayılı Kanun ile birlikte 19 yaşından gün almış ancak daha önce çıraklık eğitimden geçmemiş olanların da çırak olabilmelerine imkan tanınmıştır (45).

Kanun ile aday çırak ve çıraklara ücretli izin verilerek, mesleki ve genel eğitim almalarına imkan tanınmaktadır. Bu eğitimin süresi haftalık 8-10 saat ile

45

sınırlandırılmaktadır. Kanunda pratik eğitimin işyerinde veya çıraklık eğitim merkezlerinde, teorik eğitimin ise eğitim kurumlarında ya da MEB’in uygun gördüğü işyerlerinde yapılabileceği belirtilmektedir (45).

Kanuna göre, aday çırak ve çırağa ödenecek ücretler bunların yaşlarına

uygun asgari ücretin %30’undan az olamaz ve bu ücretler her türlü vergiden muaftır. Aday çırak ve çıraklar 506 sayılı SSK’nın iş kazası ve meslek hastalıkları ile ilgili hastalık sigortası hükümlerinden faydalanırlar. Aday çırak ve çıraklara işletmelerce her yıl 1 ay ücretli izin verilir (45).

3.4.3. Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı ve Diğer