ANALİZİNDE KULLANILDIĞI ÇALIŞMALAR

Bulanık TOPSİS metodu ile ilgili olarak son yıllarda yapılan birçok çalışma mevcuttur. Aşağıda yapılan çalışmalardan bazıları kısaca bahsedilmiştir.

Literatürde yapılan çalışmaların çoğunda finansal oranlar yorumlanırken kriterleri hakkında değerlendirme yaparken, kesin sayılar ve ikili mantık kullanımı tercih edilmektedir. Örnek olarak; cari oran değeri 1 ise “iyi”, 0,80 ile 1,20 arasında ise “kabul aralığındandır” şeklinde yorumlanır. Firmalara ilişkin 1,05 değeri de, 1,35 değeri de referans değerden yüksek olarak değerlendirilmektedir. Bu sonuçlara göre iki firma da aynı düzeydedir. Ancak bu iki değer birbirinden farklıdır. Bu örnekte verilene benzer belirsizlikleri göz önüne alarak karar verebilmek için bulanıklaştırılmış finansal oranlar kullanılarak ta yapılan çalışmalar mevcuttur (İnel ve Armutlulu, 2016).

Yıldız (2008)’e göre; oranlar yöntemiyle ile finansal analizde karşılaşılan problemlerden birincisi karşılaşılan finansal oranın iyi veya kötü olarak yorumlanmasında yaşanan sıkıntıdır. İkinci olarak farklı finansal oranların birlikte değerlendirilmesi için bir yöntemin bulunmamasıdır. Problemin klasik mantıktaki iki değerli yapıya bağlı olması nedeniyle, finansal oranların analizinde ve yorumlanmasında klasik bilgi işlem teknolojileri yeterince kullanılamamaktadır. Bu nedenle finansal analiz çoğunlukla insan merkezli olarak yerine getirilmektedir. Bulanık mantık bu aşamada oldukça uygun bir olanak sunmaktadır. Çünkü bulanık mantık, insan muhakeme şekline çok benzer şekilde çıkarımlar yapabildiği için bulanık mantık teorisi ve bulanık uzman sistem teknolojisi, oranlar yöntemiyle finansal analiz yapma amacıyla geliştirilecek sistemler için uygun bir araçtır. Örneğin Yıldız (2008)’de 18 finansal oranın incelendiği bir çalışma gerçekleştirmiştir.

39

Awasthi ve Chauhan (2012) şehir lojistik girişimlerini değerlendirmek için bütünleşik AHP ve Bulanık TOPSİS yöntemlerinin kullanıldığı bir yaklaşım ortaya koymuştur. Yaklaşım dört aşamadan oluşturulmuştur. Birinci aşamada değerlendirme kriterleri belirlenmiştir. İkinci aşamada karar verme komitesi oluşturularak AHP yardımıyla kriterlerin ağırlıkları belirlenmiştir. Üçüncü aşamada karar verme komitesi kriterlere bir dilsel derecelendirme uygulayarak Bulanık TOPSİS yardımıyla alternatiflerin performansı değerlendirilmiştir. Dördüncü aşamada ise, duyarlılık analizi yapılmıştır. Kullanılan modelde, şehir lojistik girişimlerinin seçilmesinde pratik bir yöntem olarak önerilmiştir.

Chen, Li, Dong ve Pan (2012) Shanghai, Shenzhen için portföy seçiminde kısıtlı bulanık AHP (CFAHP) ve Bulanık TOPSİS (BTOPSİS) yöntemini kombine ederek kullanmışlardır. 3 kriter grubu için 8 kriteri değerlendirmişler ve 8 alternatifi dikkate almışlardır.

Perçin ve Aldalou (2018) Bulanık AHP ve Bulanık TOPSİS’i bütünleşik bir şekilde kullanarak havacılık sektöründe çalışan işletmelerin finansal performanslarını değerlendirmişlerdir. 14 kriteri Türk Havayolları ve Pegasus şirketlerinin değerlendirilmesinde kullanmışlardır.

Mavi, Gohb ve Mavi (2016) Bulanık TOPSİS ve Shannon Entropi yöntemlerini bütünleştirerek tedarik zinciri risk yönetimi için tedarikçi seçiminde uygulamıştır.

Yang ve Hung (2007) TOPSİS ve BTOPSİS yöntemlerini fabrika yerleşim sorunları için kullanmıştır. Sonuçlar, performans değerlerinin kesin ve belirli olduğu durumlarda TOPSİS yönteminin, belirsiz ve kesin olmayan durumlarda BTOPSİS yönteminin kullanılmasının uygun olduğunu ortaya koymuştur.

Çok kriterli karar verme yöntemlerinden Bulanık TOPSİS yönteminin kullanıldığı bazı çalışmalara değinilmiştir. Enerji sektörü üzerine yapılmış olan örnek çalışmalar ise şöyledir;

Eyüboğlu ve Çelik (2016) yılında yaptıkları çalışmada 2008-2013 yılları için 13 enerji şirketinin bulanık AHP ile bulanık TOPSİS değerlendirilmesini yapmışlardır. 5 grupla toplanmış 15 kriteri ana kriterler ve alt kriterler şeklinde puanlandırmışlardır. AHP ile elde edilen ağırlıkları TOPSİS’e uyarlayarak şirketlerin sıralanmasını sağlamışlardır. Büyüme, faaliyet, kaldıraç karlılık ve likidite oran

40

kriterlerine göre AVTUR, TRCAS ve AKSUE yüksek, AKENR ve ZOREN düşük performanslı olarak bulunmuştur.

Sakarya, Yıldırım ve Akkuş (2015) ‘te yaptıkları çalışmada Enerji şirketlerinin mali performanslarını incelemek amacıyla 2010-2014 dönemi için BİST’de işlem gören 14 enerji şirketinin değerlendirilmesini yapmışlardır. Cari, Kaldıraç, Özkaynaklar/Pasifler, Finansman, KVYK/toplam pasifler, Duran Varlıklar/ (Özkaynaklar+UVYK), Aktif devir hızı, Özkaynak devir hızı, özsermaye karlılığı, aktif karlılığı oranlarını eşit ağırlıklı bir şekilde dikkate alarak yaptıkları sıralamada “AVTUR, AKSUE, TUPRS, EMKEL, ZOREN, TRCAS, ANELE, AKENR, AKSEN, PETKM, GEREL, IPEKE, AYEN, AYGAZ sırasını elde etmişlerdir.

Orçun ve Eren (2017) 2010-2015 yılları arasında BIST teknoloji sektöründe faaliyet gösteren 13 şirket için oran analizleri yapılmıştır. Veriler, TOPSİS yöntemi ile değerlendirilmiş ve şirketlerin performans sıralaması yapılmıştır.

Bu çalışmalar alternatiflerin değerlendirilmesi için finansal oran kriterlerinin ele alınma konusunda Bulanık TOPSİS’in uygun bir yöntem olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Çalışmalarda yaygın olarak dikkate alınan oranlar; Cari oran, Likidite Asit-Test Oranı, Nakit Oran, Kaldıraç Oranı, Kısa Vadeli Borç/ Toplam Kaynaklar, Maddi duran Varlıklar/Öz Sermaye, Ekonomik rantabilite, Alacak devir hızı, Öz Sermaye devir hızı, Çalışma sermayesi devir hızı, Net kar marjı, Öz Sermaye karlılığı, Varlık Karlılığı, Satış Karlılığı, Faiz Karşılama Oranı şeklinde gerçekleşmiştir.

41

4. UYGULAMA

4.1. ARAŞTIRMANIN AMACI

Enerji sektörü bir ülkenin kalkınma politikaları içinde en önemli sektör olarak ön plana çıkmaktadır. Enerji sektörü diğer tüm sektörlerin temel girdilerinden birisi olduğundan dolayı hayati önem taşımaktadır ve stratejik bir öneme sahip olmaktadır. Enerji sektöründeki faaliyet gösteren firmaların başarılı finans sistemine olabilmeleri için etkili bir finans yönetimine sahip olması gerekmektedir. Bütün işletmeler gibi enerji şirketlerinin de kar etmek, topluma hizmet etmek gibi belirli bir kuruluş amaçları vardır.

Firmalarda performans ölçümlemesi, firmanın ne ölçüde hedeflerine ulaşabildiğini veya belirlediği hedeflerinden ne ölçüde uzaklaştığını ortaya koyabilmesi için, standart ve işletmenin içinde bulunduğu sektörün ortalamalarına göre göstermiş olduğu olumsuz sapmalar, ya da olumlu yöndeki durumlarının ortaya konması için birtakım hesaplamaların ve karşılaştırmaların yapılmasıdır.

Bir işletmenin finansal analizini yaparken birçok teknik kullanmaktadır. Bu teknikler arasında en çok kullanılan tekniklerden biri oran analizidir. Oran analizi, bilanço ve gelir tablolarındaki kalemler arasında matematiksel oranları ifade etmektedir. İşletmelerin finansal açıdan değerlendirilmesi, sermaye sahipleri ve işletmenin içerisinde yer aldığı finansal çevre açısından oldukça önemlidir. Kar elde etmek ve topluma hizmet etmek gibi çeşitli amaçlar için kurulan işletmelerde finansal performans ölçümlemesi, işletmenin hedeflerine ne kadar ulaşabildiğini ya da hedeflerinden ne kadar uzaklaştığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, çalışmamızda rekabet gücünün belirlenmesi, borçlanma durumu, karlılık durumu, gibi durumlarının ortaya konabilmesi için işletmelerin finansal performansları BULANIK TOPSİS yöntemi ile ölçümlenmesi yapılacaktır.

4.2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI

Bu çalışmada, hisse senetleri BİST Enerji Sektöründe işlem gören sekiz enerji şirketinin 2014-2017 yıllarına ilişkin finansal performans değerlendirmesi

42

yapılacaktır. Araştırma verileri, Financial Information News Network (FİNNET) Analiz Expert veri tabanından (https://www.finnet.com.tr/) akademik çalışma amacıyla sağlanmıştır. Finansal tabloları kullanılarak, şirketlerin finansal performansları BULANIK TOPSİS yöntemi ile analiz edilmiş ve şirketlerin dört yıl boyunca meydana gelen performans değişikliklerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır.

Değerlendirme sürecinde uzmanlara ulaşılmış, EK 1’de verilen anket yapılarak yöntem hakkında bilgi verilmiş ve anketin doldurulması istenmiştir. Uzmanlar tarafından değerlendirmeleri yapılan formlar geri toplanmıştır. Firmaların finansal tablolarından elde edilen değerler anket aracılığı ile bulanık sayıları dönüştürülmüştür. Daha sonra elde edilen bulanık değerler; BULANIK TOPSİS yöntemi kullanılarak genel şirket performansını gösteren tek bir puana çevrilmiştir. Ardından şirketlerin sıralaması yapılarak, şirketler derecelendirilmiştir. Performans puanları şirketlerin derecelendirilmesinde kullanılmıştır. Böylece 2014-2017 aralığındaki dört yıl için finansal performans değerlemesi yapılmış ve elde edilen sonuçlar arasında karşılaştırma yapılmıştır.

4.3. FİNANSAL PERFORMANSLARI ANALİZ EDİLECEK ŞİRKETLER

Enerji şirketlerinin finansal performanslarını incelemek üzere 2014­2017 döneminde (2014; 2015, 2016, 2017) hisse senetleri BİST’de işlem gören 8 enerji şirketinin finansal tabloları çalışma kapsamına dahil edilmiştir. 4 yıllık süreçte finansal oranların hesaplanmasında kullanılan bilgiler, Financial Information News Network (FİNNET) Analiz Expert veri tabanındaki (https://www.finnet.com.tr/) mali tablolardan elde edilmiştir. Analiz kapsamında performansları analiz edilecek enerji şirketleri Çizelge 4’de verilmiştir.

43

Çizelge 4. Çalışma Kapsamına Alınan Enerji Şirketleri

Kod Borsa

Kodu Şirketin Adı

A(1) AKENR AKENERJİ ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş.