Y. Ö.K DOKÜMANTASYON MERKEZİ TEZ VERİ FORMU
4.3. Amerika’da Pop Sanat
Resim 17: Mark Rothko, “Kırmızı ve Turuncu”, 1955, Tuval Üzerine Yağlıboya,
175,5x141,5 cm. (moma) (Kaynak: http://www.moma.org)
Amerikan Pop resmi, Jasper Johns’un 1950’lerdeki Bayrak resimlerindeki gibi, Amerikalı olmanın özünü, çağdaş Amerikan kültürünü tanımlamakla ilgilidir.19 İlk olarak 1940’lı yıllarda, Cool Art doğrultusunda çalışan sanatçılardan Mark Rothko, Amerika’da kentlerin ürkütücü boyutlarda, tanımlanamaz gelişimini, tuvallerdeki boşluk görüntüsüyle verir. Jackson Pollock ise, metropol haline gelen
18 Kuspit, Kramer, Castelli, Rosenblum, Compton, Judd, Starr, Causey, New York New Art Art&Design Profile, Academy Ediitions, St. Martin’s Press, New York, 1989, 39 s.
19 Edward Lucie Smith ve Laurence King, 20. Yüzyılda Görsel Sanatlar, çev. Ebru Kılınç,
kentlerde yaşamın devinimliği, duyumların anlık değişimi ve zamanın gittikçe kısalmasını, rasgele fırça darbeleriyle yansıtmaya çalışmıştır. Amerika Cool Art’da kentlerinin dev boyutlu öğelerini ve kendini çevreleyen boşluğu bulur. Tıpkı Pop Sanat’ın tüketim nesnelerini yinelemesi gibi, Cool Art’da Amerikan kenti ve çevresi üzerine odaklanmıştır.20
1950’li yıllardan itibaren, New York ve film sektörünün starlarıyla bir çığır açan Hollywood, Amerikan kültürünün iki merkezi olmuştur. O yıllarda, Ash Can Okulu, dikkatleri çoğunlukla alt gelir grubunun gündelik hayatına çevirmiştir. “Sanat için sanat” anlayışı bireyselliği güçlendirmiş, Soyut Dışavurumcuğun temelleri böylece atılmıştır. O dönemdeki genç sanatçılar ise güncel konuları eserlerine katıp, Soyut formu bozmaya başlamışlardı. Soyut Dışavurumculuğun en önemli sanatçılarından De Kooning ise genç sanatçıların bakış açısını değerlendirmiş ve kadın resim serilerinde gazetelerden kestiği kağıt parçaları ile kolajlar yapmıştır. Bunun dışında, diğer sanatçılar da arayışlarını sürdürmüş ve ilk sayılan Pop eserlerini üretmişlerdir.
Resim 18: Stuart Davis, “Lucky Strike”, 1921, Tuval Üzerine Yağlıboya 84,5x45,7 cm.
(Kaynak:http://www.moma.org/collection...)
“Yirmili yıllarda Amerikan modernizmine ait Pop Art’ın başka bir çok unsurunun öncülerine rastlanabilir. Bunlardan en önemlilerinden biri olarak da Stuart Davis’in “Lucky Strike” (Şanslı Vuruş) isimli küçük resmi sayılabilir.”21
“Stuart Davis, “Küp Kök”(1943) adlı bir denemede, estetik düşüncesini yazmıştır: “Diğer resimler dışında bazı şeyler, beni resim yapmaya teşvik etti, bunlar: Geçmişin Amerikan tahta ve demir işleri; iç savaş ve gökdelen mimarisi; benzin istasyonlarının parlak renkleri; mağaza cepheleri ve taksiler; Bach’ın müziği; Rimbeau’nun şiirleri; trenle hızlı yolculuk, yeni ve farklı perspektifler getiren otomobil ve uçak; elektriksel işaretler; peyzaj ve Glaucester botları; 5&10 sentlik mutfak eşyaları; filmler ve radyo; Earl Hines piyanosu ve caz müzik. Öyle ya da böyle, bu unsurların özellikleri resimlerimin üslubunu belirlemede rol oynamaktadır.”22
Resim 19: Ed Ruscha, “Annie”, 1962, Tuval Üzerine Yağlıboya, 182,9x170,2 cm.
(Kaynak:orange country museum of art, www.ocma.net/img/current2035_Ruscha--- ANNIE.jpg)
Davis’in belirttiği gibi yaşamda meydana gelen hızlı değişim ve buna bağlı olarak artan görsellik, sanatçının çalışmalarında gündelik yaşamı kaynak almasına sebep olmuştur. Ölümünden kısa bir süre önce, Pop Art’ın ortaya çıkışı, Davis’in yapıtlarına beklenmedik bir geçerlilik kazandırmıştır. Sanatının ilk yıllarında paketleme, reklam, ilan ve kitle iletişime duyduğu ilgi ve bu konulardaki çalışmaları Andy Warhol, James Rosenquist, Roy Lichtenstein ve diğer sanatçıların
21 Karahan Ç., a.g.e., 105 s; Rosenblum, a.g.e. 24 s.
22 Hilton Kramer, Late Cubist- Davis, An Abstract Master Right to the End, http://www.observer.com/node/45945, (12.05.2008).
çalışmalarına bir öncü olarak gösterilmiştir.23 Davis’in sorgulamaları, daha çok tam ortasında bulunduğu halde anlam veremediği bu teknolojik ve kültürel değişim üzerinedir.
“Edward Ruscha’nın 1960 tarihli “Dublin” çalışmasında kullandığı “Küçük Yetim Annie” (Little Orphan Annie) adlı karikatürden alınan fragman, Pop resmin ilk imgelerinden biri olarak değerlendirilebilir. Ağaç, gazete ve mürekkepten oluşan bir kolaj üzerine kurulu resim, elle boyanmış bir röprodüksiyonu içermektedir.”24
Resim 20: Tom Wesselmann, “Küvet 3”, 1963, Tuval Üzerine Yağlıboya ve Sentetik Materyal, 213x270x45 cm, Ludwig Müzesi, Köln.
(Kaynak: OSTERWOLD, 2007, 22 s.)
Bunun dışında, İngiltere’de 50’li yıllarda, gösterge bilime verilen önem, kitle kültürüyle ve uluslar arası kültürle ilgilenen Hamilton ve çevresindeki grupta artmıştır. Bu ilginin kaynağı, bazı ürünleri ürettikleri için sorumlu tutulan sınıfa duyulan nefretten ziyade, söz konusu ürünlere duyulan bir ilgiydi.25Amerika’da ise Black Mountain Üniversitesi’nde, John Cage gibi sanatçılar happening, performans gibi ifade biçimleriyle kavramsal sanata öncülük etmiştir. 1955’te Jasper Johns Amerika bayrağı serilerinin etkisi, Duchamp ve Warhol’un çalışmalarının yarattığı illüzyonu andırmaktadır. Rosenquist’in “Noel için Yeni Bir Ev Kazan” adlı
23 Diane Kelder, “Modern Sanatın İlk Gerçek Amerikalı İsmi Stuart Davis”, çev. Berke İnel, Milliyet Sanat Dergisi, Sayı.286, 1992, 24 s.
24 Karahan, Ç. a.g.e., 111 s. 25 Kuspit. vd., a.g.e., 40 s.
çalışmasının ilan olup olmadığındaki belirsizliği gibi, Johns’un bayrak resmi, seyirciye bunun bir resim mi yoksa bayrak mı olduğu şüphesini yaşatır.
Amerika’da Pop Sanatçılar, Amerikan toplumunu kuşatan sonsuz sayıdaki görsel detayı düzenlemiş, yeniden üretmiş, birleştirmiş ve kopya haline getirmiştir. Andy Warhol, tüketim kültürü görselliğinin yoğunluğunu ve hafızalardan silinme amacını taşıyan varoluşunu, ünlülerin, trajik haberlerin birçok sayıda kopyalar halinde baskısını üreterek sorgulamıştır.
Rosenquist ve Tom Wesselmann ise, erkek egemenliğindeki kültürü eleştiren eserler üreten iki önemli Amerikan Pop resmi sanatçısıdır. Cincinnati Sanat Akademisi’nde karikatür üzerine eğitim alan Tom Wesselmann, ilk önemli resim serilerinde, ilk öğrencilerinin çizgi roman illüstrasyonu ilgisine çok kapsamlı gelen, özellikle kadın bedeninin simgesel ele alınışına başvurmuştur. 1950 sonlarında New York’taki Cooper Birliği’ne tayin edilmiştir. 1961 başında Amerikan Nü serilerine başlamış, ele aldığı konuyu Amerikan bayrağının renkleriyle birleştirirken, kırmızı, beyaz ve mavi renklerini kullanarak paletini sınırlamıştır.26 Tom Wesselmann’ın nü serilerindeki kadın figürünün bireyselliği, orta ve alt sınıfın beğenilerine hitap eden tasarımla tamamen kaybedilmiştir. Figür, herhangi bir aksesuardan farksızdır.
Rosenquist, Hollywood klişelerini tarafsızca sunan resimler üretmiştir. 1964 yılında, Joan Crawford’un bir sigara markasının reklamında yer alan görüntüsünü çarpıcı bir kompozisyonla işlemiştir. Bu çalışma, ilk bakışta bir reklam afişinin yeniden üretimi gibi algılanabilir. Ancak, Rosenquist, Crawford’un yüzüne hiç olmadığı kadar plastik efekti katarak, ilgiyi basmakalıplığı ve kozmetiği üzerine çeker. Sloganın tam olarak görünmediği kompozisyonda, Crawford’un jesti, konunun kendi içindeki anlamsızlığını vurgular.
Resim 21: James Rosenquist, “Joan Crawford Diyor ki…”, 1964, Tuval Üzerine
Yağlıboya, 92x78 cm, Ludwig Müzesi, Köln. (Kaynak: OSTERWOLD, 2007; 47 s.)
Resim 22: James Rosenquist, “Başkan Seçimi”, 1960-61, Yüzey Üzerine Yağlıboya,
213,4x365,8 cm, Nasyonal Modern Sanatlar Müzesi, Georges Pompidou, Paris. (Kaynak: OSTERWOLD, 2007; 84 s.)
Rosenquist’in çalışmalarının arasında düzgün bir afişe en yakın olan Başkan Seçimi (1960-61) adlı resmi, halkın ilgisini çekebilme potansiyelini taşır. Açıkça üç parçadan oluştuğu herkesçe anlaşılır: kahramanın başı, dokumayı gösteren eller ve otomobilin bir bölümü. Birbirini takip eden resimlerde, Rosenquist yoğun yüzeyi sadeleştirmiş ve afiş ile tuval resminin biçimsel ölçütlerini uyumlu hale getirmiştir.27 Rosenquist’in sanatı, Batı toplumlarında zengin insanların sığ arzularını ve memnuniyetlerini temsil eder.28
Amerikan Pop Sanatı’nın en önemli temsilcilerinden Andy Warhol ise en çok binen şekliyle, ünlülerin, felaketlerin ve başka konuların ipek baskıları için, ticari fotoğrafları kaynak olarak kullanmış, aynı zamanda kendi resimleri üzerinde de çalışmıştır.29
Resim 23: James Rosenquist, “Marilyn Monroe 1”, 1962, Tuval Üzerine Yağlıboya ve
Sprey boya, 236,2x183,3 cm, Modern Sanatlar Müzesi, New York.
(Kaynak: OSTERWOLD, 2007; 10 s.)
Warhol’un sosyal maskeler, kimlik karmaşası ve yüzeysellik kavramlarına yoğun bir ilgisi vardı. Bu bakış açısını en iyi yansıtabilme potansiyeline sahip
27 Lawrence Allowey, American Pop Art [Amerikan Pop Sanatı], Collier Macmillan
Publishers, Londra, 1974, 91 s.
28 Lynton, N., a.g.e., 296 s.
paloroid baskı tekniğiyle de oldukça fazla sayıda çalışmalar üretmiştir. Jasper Johns’un soyut formları çoğaltmasına benzer olarak, Warhol da Cola kutuları gibi nesneleri resimlerinde çoğaltmıştır. Çeşitli tüketim nesnelerini yorumlayan Amerikan sanatçı Wayne Thiebaud, Jasper Johns ve Warhol’un kullandıkları işaret sisteminin basmakalıp niteliğine yakınlık gösteren çalışmalar üretmiştir.
Amerika’da Pop Sanat Jasper Johns’un soyutlamalarıyla başlamış, John Cage’in yeni düşünsel arayışlarıyla gelişmiştir. Amerikan Pop Sanatçıları, son derece zengin görsel kaynağa ve tekniğe sahiptiler. Jasper Johns gibi soyut ağırlıklı çalışanlar dahil, hepsi kişisel üslup ve ifadelerini aksettirmemeye çalıştılar. Buna karşın, birbirine çok benzer çalışmalar oluşturulmamıştır. Ancak sanatçılar popüler kültür uzantısı olan en sıradan objelere bile yeni anlamlar getirerek, ortak bir ilgi oluştururlar. Claes Oldenburg sıradan nesneleri şaşırtıcı boyutlara getirdiği heykelleriyle, Andy Warhol çoğaltarak etkisini yok ettiği şiddet görüntüleriyle, Rosenquist deneysel tuval resimleriyle ve Jasper Johns resimsel ve sözdizimsel karmaşıklığıyla, Amerikan resim sanatı geleneğine tamamen yeni bir konu ve üslup getirmişlerdir. Resimdeki öğelerin kaos içinde verilmesi, medya görüntülerinin ardıllar halinde veya birebir alınarak resimdeki imge ile benzerleştirilmesi ve eseri oluşturmada teknolojinin yeniliklerini kullanmaktan kaçınılmaması gibi eylemler, bu sanatçıların uyguladıkları belli başlı yöntemlerdendir.
Bunun yanı sıra, 1958’de Boris Lurie, Sam Goodman ve Stanlet Fisher tarafından kurulan “No” grubu, standartlaştırılmış ve klişeleştirilmiş imajları yeniden üreten Pop Sanat’ı eleştirerek, Pop Sanat karşıtı ekolü oluşturmuşlardır.30
30 Tilman Osterwold, Pop Art, English Translation: Lain Galbraith, Taschen Publishing, Los