Hukukta sorumluluk vazgeçilmez bir konudur. Toplum düzenini oluĢturabilmek adına sorumlulukları düzenleyen kimi kuralların olması gerektiği ifade edilmektedir. Hukuki sorumluluk dıĢında kalan davranıĢlar ya da bir diğer ifadeyle ceza hukukunda yasaklanan eylemlerin gerçekleĢtirilmesi suç Ģeklinde değerlendirilir ve cezai yaptırımları yanında getirir. Ceza kavramı da toplumun suçlulara yönelik korunması, suçluların ıslah edilme çalıĢması ve ceza verilmesinin yanında, kiĢinin daha çok hata gerçekleĢtirmesinin ya da baĢka kiĢilerin aynı hatada bulunmalarının önünde caydırıcı bir rol üstlenmektedir.
Tüm sağlık personelinde olduğu gibi ambulans ekibinin de hukuki sorumlulukları Ģu Ģekilde sıralanabilir:63
Adalet ve eşitlik ilkesi; adalet ilkesinin hayata uyarlanmasında ülkelerin
sağlık sistemleri önemli bir belirleyici olmaktadır. Sağlık, kiĢiden kiĢiye farklılık gösteren bir olgudur. Bu nedenle mutlak eĢitlik mümkün olmamaktadır. Doğumsal sebeplerle ortaya çıkan, kiĢisel hayat alıĢkanlıkları, yapısal faktörler, çevresel etkilerle devam eden sağlık seviyesi bir insandan diğerine değiĢmektedir.
Özerkliğe saygı ilkesi; hasta konuyla ilgili olarak yeteri kadar
bilgilendikten sonra kendisiyle ilgili, bağımsız olarak düĢünüp karar verebilme ve bu kararıyla eylemde bulunma yeterlik ve yetkinliğine sahipse özerklik ilkesi gündeme gelmektedir. GeliĢen hasta hakları kavramıyla orantılı bir Ģekilde özerklik ilkesi hekimlik uygulamalarında yer almaya baĢlamaktadır.
Sır saklama ilkesi; Hipokrat Andı'nda da yer verilmiĢ olan sır saklama
ilkesi, tıbbi etik ilkeler içinde en eski olanları arasındadır. Sağlık çalıĢanları meslek gereği ulaĢtığı bilgileri sır olarak saklamak zorundadır.
Aydınlatılmış onam (rıza): Tıbbi niteliği olan bir araĢtırmaya katılım için
aydınlatılmıĢ onam alınmalıdır. Helsinki Bildirgesi'nde de açıklanmıĢ olunduğu gibi, araĢtırma ekibi denek adaylarını öncelikle amaçlar, yöntemler, beklenen faydalar, olası zararlar ve ortaya çıkabilecek rahatsızlıklar hususunda yeterince bilgilendirmelidir. Bu bilgilendirmede açık ve anlaĢılabilir bir dil kullanılmalıdır. Katılımcılara katılma
63 Nesrin Çobanoğlu, “Genel Olarak Tıbbi Etik Alanından AraĢtırma ve Yayın Etiğine GiriĢ, Etik Kavramı: Felsefedeki Etikten Tıbbi Etiğe”. XVI. Ulusal Patoloji Kongresi, Kongre Programı ve Bildiri
Özet Kitabı, Ankara Patoloji Derneği, S.Ü. Tıp Fak. Patoloji A.D, Sitopatoloji Derneği, Ankara, 2003,
36
kararlarında özgür oldukları, olası riskler ve sorulacak öteki sorular açıkça anlatılmalıdır.
Yararlılık ilkesi; baĢkalarına yardımcı olma anlamı taĢıyan yararlılık
terimi, hekimlik uygulamalarında hasta kiĢilerin yararına öncelik verilmelidir” biçiminde yükümlülük haline getirilerek yararlılık ilkesine dönüĢtürülmüĢtür.
Zarar vermemek: Laik ve akılcı tıp yaklaĢımının öncülerinden olan
Hipokrat'tan günümüze kadar, tıp uygulamasında öncelikle zarar vermemek (primumnonnocere) ilkesi yer almaktadır.
Yaşama saygı: AraĢtırma etiğinde oldukça önem taĢıyan kavramlardan
biri de, yaĢama saygı duyulmasıdır. Burada sözü edilen yaĢam, insanın da içinde bulunduğu tüm yaĢam biçimleri olarak karĢımıza çıkmaktadır. Doğal çevrenin yok olma tehlikesiyle karĢı karĢıya bulunduğu günümüzde, tüm canlıların yaĢamına saygı göstermek bir zorunluluk olarak ifade edilmektedir. Bu açıdan, laboratuvar hayvanlarını kullanan araĢtırıcılardan etik duyarlılık taĢımaları özellikle beklenmektedir. Ġnsan denekler üzerindeki biyomedikal araĢtırmalar için hekimler yol gösterici önerileri içeren "Helsinki Bildirisi"nin temelinde de yaĢama saygı ilkesi mevcuttur.
Yasalara uyma sorumluluğu: AraĢtırmayı planlarken, yürütürken
yasalara ve profesyonel standartlara, insan ve hayvan deneklerden faydalanmaya iliĢkin kurallara uyulmalıdır.
Ambulans sağlık personeli, hukuk devleti prensibinin gerekliliği Ģeklinde mesleki uygulamasından hukuk ilkeleri önünde sorumlu olmaktadır. Bütün meslek grupları içinde insan ile en yakın bağlantısı olan doktorluk mesleğinin, bu sebeple yasal yükümlülüğü de bir hayli çok olmaktadır. Hayati konular içinde acil karar almak zorunda bulunan sağlık çalıĢanının sağlam bir hukuk bilgisinin olması gerekli olmaktadır. Her gün tıpta yaĢanan yeni geliĢmelerle ortaya çıkmakta, bununla birlikte hukuk kurallarında da farklılıklar yaĢanmaktadır.64
Ġlk buluĢmada hekim hastasının güvenini edinmeli; ona destek sağlamasının olası olduğuna ve bunun gerçekleĢtirileceğine ikna olmalıdır. Ambulans hastasının desteğine gereksinimi bulunan bir kiĢi olarak ihtimam göreceğini herhangi bir “olay” olmayacağını hastaya iletmelidir. Bunu gerçekleĢtirmek her zaman için kolay olmamaktadır ve asıl olarak kibar ve düĢünceli tutum geliĢtirmek haricinde yol gösterici bir kurallar serisi de bulunmamaktadır. Pek çok hasta doktorunu sevgi
37
beslemeye ve güvenmeye, anlayıĢlı ve sempatik bireylere minnettar olmaya hazır durumdadır. Kimi hekimler ilk seferlerde tanıĢma sözcüğü ile güven duyan bir iliĢki oluĢturabilirken, kimileri bunu hastayı hem özenli hem de dikkatli bir muayene ile gerçekleĢtirirler. Her nasıl gerçekleĢtirilirse gerçekleĢtirilsin sempatik bir hava, bireysel ilgi ve anlayıĢ durumunu gerçekleĢtirmelidir. En acil hallerde dahi, bu sempatik bağlar muhakkak oluĢturulmalıdır.65
Hastaya ilk müdahale esnasında anamnez alınırken hastaya hareket alanı verilmemelidir. Hasta söylemlerinin dikkate alınmadığı veya kendisine inanılmadığı duygusuna kapılırsa kimi detayları ifade etmez veya hikâyede tutarsızlıklar oluĢur. Bu süreç içinde önyargılı düĢüncelere, kolay yargılara ve acele olarak yapılan yorumlara yer verilmemelidir. Tanı muhakkak bütün verilerin yorumlanması neticesinde oluĢturulmalıdır.66
2.3. Ambulansta Görev Yapan Sağlık Personellerinin KarĢılaĢtığı