2. Tezin Amacı
Bu bölümde çalışma konusu bağlamında tezin amacına, araştırma sorularına, araştırmanın sayıltıları ve sınırlamalarına yer verilmiştir.
2.1. Amaç
Bu araştırmanın amacı; ortaokul ve liselerde eğitim almakta olan öğrencilerin öğretmen ve diğer öğrencilerle aynı dili konuşamama, ötekileştirilme ve yabancılaşma üçgeninde yaşadıkları problemlere ilişkin öğrencilerin ve öğretmenlerin görüşlerini belirlemek, elde edilen verileri yorumlamak ve bu doğrultuda durumun iyileştirilmesi için önerilerde bulunmaktır. Bu kapsamda cevap aranan temel soru; “aynı dili konuşamama- ötekileştirilme-yabancılaşma üçgeninde ortaokul ve lise öğrencilerinin durumlarına ilişkin öğrenci ve öğretmenlerin görüşleri nelerdir?” şeklindedir. Bunun dışında öğrencilerin aynı dili konuşamama-ötekileştirilme-yabancılaşma üçgeninde sıkışmaları durumlarına; akademik başarı/başarısızlık, kendini ifade edememe, dışlanma/ötekileştirilme, damgalanma, anlama ve algılama sorunları, içe kapanıklık, okula/derslere karşı ilgisizlik gibi konularda etkisinin ne düzeyde olduğu sorularına cevaplar aranmaktadır. Araştırma sonunda elde edilen bulgular doğrultusunda önerilerde bulunularak, çalışma Milli Eğitim Bakanlığı’nın yararlanması için gerekli mercilere gönderilecek ve çalışmanın sonuçları okullardaki idarecilerle paylaşılacaktır. Bu doğrultuda hem Milli Eğitim Bakanlığı hem de okulların yaşanılan ya da yaşanılabilecek sorunlara önlemler alması beklenmektedir. Öğrencilerin yaşadıkları problemlere ilişkin farkındalık düzeylerini artırmaya yönelik araştırma sonuçlarının öğretmenlerle de paylaşılması amaçlanmakta ve yapılan öneriler ışığında çözüm yolları üretilmeye çalışılmaktadır.
2.2. Önem
Günümüzde etnik sınıf, kimlik, anadil gibi konular sürekli güncelliğini korumakta ve birlikte yaşayan toplumlar arasında tartışma konusu olmaktadır. Her çağda olduğu gibi günümüzde de okullar bireylerin eğitim almalarında ve hayata hazırlanmalarında çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu doğrultuda ortaokullar ve ortaöğretim kurumları da bireylerin yetiştirilmesinde temel bir niteliğe sahiptir. Okullar, geleceğin nesilleri olan
39
öğrencilerden ve bu nesillerin yetiştirilmesinde en önemli rolü oynayan öğretmenlerden oluşmakta ve bunlar günün belirli saatlerinde zamanlarını birlikte geçirmektedirler. Bireyler için ortak bir yaşam alanını ifade eden okullar, bireylerin yetişmesinde hayati bir rol üstlenmeleriyle birlikte; akademik başarı, kendini ifade etme, anlama, ilgili olma vb. konularda da büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda özellikle öğrencilerin hem kendi aralarında hem de öğretmenleriyle “tam anlamıyla aynı dili konuşmaları” büyük bir önem taşımaktadır. Bu araştırma ile öğrencilerin yaşadığı aynı dili konuşamama- ötekileştirilme-yabancılaşma üçgenindeki sıkışmalara bağlı olarak; akademik başarı, kendini ifade etme, anlama ve algılama, ilgili olma gibi konular arasındaki ilişki öğretmenlerin ve öğrencilerin bakış açılarıyla ortaya konulmaktadır.
Okullarda aynı dili konuş(a)mamaya bağlı olarak ötekileştirilme ve yabancılaşma gibi sorunlarla karşı karşıya kalma durumu söz konusu olmaktadır. Bu çalışma, okullarda öğrencilerin yaşadıkları ötekileştirilme, yabancılaşma, damgalanma, kendini ifade edememe gibi durumların nedenlerini ortaya çıkarmayı, sorunlara yönelik önlemlerin alınması için önerilerde bulunmayı ve sonuçların okullarla paylaşılmasını hedeflemektedir. Bu bağlamda, araştırma, konuyla ilgili olarak yapılan öneriler ve alana katkılar açısından önem kazanmaktadır.
2.3. Diğer Araştırma Soruları
Ortaokul ve liselerde eğitim almakta olan öğrencilerin öğretmen ve öğrencilerle aynı dili konuşamama-ötekileştirilme-yabancılaşma üçgeninde yaşadıkları problemlere ilişkin öğrencilerin ve öğretmenlerin görüşlerini belirlemeye yönelik yapılan araştırmada; 1. Ortaokul ve liselerde öğretmen ve öğrencilerle aynı dili konuşamama-ötekileştirilme-
yabancılaşma durumlarında;
a. Öğrencilerin akademik başarıları arasında anlamlı bir farklılık oluşturmakta mıdır?
b. Öğrencilerin kendini ifade edememe düzeyleri arasında farklılık var mı? c. Öğrenciler öğretmenleri ya da arkadaşları tarafından ötekileştirilmekte midir? d. Öğrencilerin anlama/algılama düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık
oluşturmakta mıdır?
e. Öğrencilerin yaşadığı yerler (şehir/bölge) arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
40
f. Öğrencilerin geldikleri yerler (göç ettikleri) arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
g. Öğrencilerin okula karşı ilgisizlikleri artmakta mıdır? h. Öğrenciler içe kapanıklık yaşamakta mıdır?
2. Ortaokul ve liselerde öğrencilerin aynı dili konuşamama, ötekileştirilme ve yabancılaşma durumlarında;
a. Öğretmenlerin görüşleri arasında farklılık var mıdır?
b. Öğrenciler üzerinde öğretmenlerin davranışları önemli midir? gibi sorulara da cevaplar aranmaktadır.
2.4. Araştırmanın Sayıltıları
1. Öğrencilerin görüşmelerde verdikleri cevaplarda (düşüncelerini ifade etmede) yansız oldukları varsayılmaktadır.
2. Öğretmenlerin görüşmelerde (anketin doldurulmasında yapılan işaretlemelerde) verdikleri cevaplarda yansız oldukları varsayılmaktadır.
2.5. Araştırmanın Sınırlamaları
1. Araştırma İstanbul ili Pendik ilçesi ve Batman ili merkez ilçedeki ortaokul ve liselerde öğrenim gören öğrencilerle sınırlandırılmıştır.
2. Araştırma İstanbul ili Pendik ilçesi ve Batman ili merkez ilçedeki ortaokul ve liselerde görev yapan öğretmenlerin görüşleriyle sınırlandırılmıştır.
3. Araştırma 2018-2019 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören öğrencilerle ve görev yapan öğretmenlerle sınırlandırılmıştır.
4. Araştırmanın nitel bulguları görüşme formlarında yer alan konu başlıkları bağlamında hazırlanan sorulara verilen cevaplarla sınırlandırılmıştır.
5. Araştırmanın nicel bulguları ankette yer alan ifadelere (önermelere) ilişkin öğretmenlerin görüşleriyle sınırlandırılmıştır.
2.6. Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları
Araştırmanın yapılacağı İstanbul ve Batman illerinin İl Milli Eğitim Müdürlüklerinden gerekli izinler alınmıştır.
41
Araştırma sırasında, öğrencilerden nitel; öğretmenlerden nicel veriler toplanmıştır. Bu bağlamda gönüllülük esasına göre hareket edilmiş ve çalışmaya katılmak istemeyen öğrenci ve öğretmenlere saygı duyulmuştur.
Derinlemesine görüşmeler için öğrenciler, anket çalışması için de öğretmenlere herhangi bir zorlamada bulunulmamış ve tamamen gönüllü katılım sağlanmıştır.
Görüşülen kişilerin özel bilgileri, kimlik bilgileri alınmayıp, toplanan verilerin anonim olarak değerlendirilmesi ve çalışmaya bu şekilde yansıtılmasına özen gösterilmiştir.
Herhangi bir sorunla karşılaşılmaması için İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından verilen “Veli Onam Belgesi” ile öğrencilerin ailelerinden de izin alınmıştır.
2.7. Pilot Çalışma
Hazırlanan anket formu (Ek 1), hedeflenen öğretmen grubuna benzer özellikler taşımakla beraber daha sonra asıl çalışmaya katılmamakta ve farklı branşlardaki öğretmenlerle görüşülerek doldurulmuştur. Burada amaç, anket formunun her branştan öğretmenlerce aynı şekilde anlaşılmasını sağlayacak biçimde geliştirilmesidir. Sonraki süreçte, tez danışmanı, Türkçe ve PDR öğretmenleri vb. gibi uzman görüşleri alınarak anketin geçerlilik ve güvenirlik hesaplamalarını yapmak üzere, ankette bulunan madde sayısının beş katı kadar sayıda öğretmenle görüşülmüştür. Doldurulan anketlerde öğretmenler tarafından anlaşılmayan ya da farklı anlamların oluşmasına sebep olan maddeler dikkate alınarak anket formuna son şekli verilmiştir.
Öğrencilerle yapılan derinlemesine görüşmeler için hazırlanan “görüşme çerçevesi” (Ek 2) de yine hedeflenen öğrenci grubuna benzer özellikler taşıyan, fakat asıl çalışmaya katılmayan öğrencilerle görüşmeler yapılarak denenmiştir. Pilot çalışma kapsamında yapılan derinlemesine görüşmeler özellikle, soruların ve soruların sırasının uygun olup olmadığı yönünden değerlendirilerek ve gerektiği takdirde görüşme çerçevesi buna göre yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca uzman görüşlerine de başvurularak gerekli düzenlemeler yapılmıştır.
42 2.8. Araştırmacının Araştırmadaki Rolü
Araştırmacı 2004–2008 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümünde lisans eğitimini tamamlamıştır. 2008-2009 Eğitim-Öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Bağcılar Mahmutbey İlköğretim Okulunda Bilişim Teknolojileri öğretmeni olarak göreve başlamıştır. 2011 yılında Yeditepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans eğitimine başlamıştır. 2014 yılından itibaren Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalında doktora eğitimine başlamıştır. Çeşitli okullar, bölgeler ve projelerde yer alan araştırmacı şu anda İstanbul ili, Pendik İlçesine bağlı Sabahattin Zaim İmam Hatip Ortaokulunda Bilişim Teknolojileri öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Araştırmacı farklı bölgelerde MEB’e bağlı okullarda çalıştığı süre boyunca çeşitli konularda tecrübe kazanmış ve araştırma konusu bağlamında anadili farklı olan öğrencilerin yaşadığı sıkıntılara şahit olmuştur. Buradan hareketle anadili farklı olan öğrencilerin dezavantajlı gruba dâhil olması ve bireylerin yaşadıkları problemlerin belirlenmesi ve bu problemlere çözümler üretilmesi gerektiğini düşünmektedir. Bu bağlamda 2008 yılından itibaren araştırmacının MEB’e bağlı okullarda öğretmen, idareci ve proje üyesi olarak görev yapması ve aynı zamanda alanda yaptığı çalışmalardan dolayı hem nitel araştırma yöntemleri konusunda hem de nicel araştırmada araştırmacının anket geliştirme ve verilerin analizini yapmada bilgi ve becerileri önem kazanmaktadır. Bu açıdan, araştırmacı özgeçmişi sebebiyle araştırmanın etkinliği ve verimliliği için gerekli rolleri oynayabilme olanağını elde etmiştir.
43