6.TÜRKİYE’DE KALKINMA PLANLARI VE KIRSAL KALKINMA
6.6. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında (1990-1994) Kırsal Kalkınma:87Kalkınma:87
Altıncı kalkınma planının tarım sektörü ile ilgili temel amacı üretim metotlarının modernleştirilerek üretimin hava şartlarına bağımlılığını
87 Devlet Planlama Teşkilatı. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). DPT Yayın No:2174. Erişim: http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Alt%C4 %B1nc%C4%B1-Be%C5%9F-Y%C4%B1lll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan% C4%B1-1990-1994%E2%80%8B.pdf
87 azaltmak, artan nüfusun ihtiyaç duyacağı gıda maddelerinin üretiminin gerçekleştirilmesi ve tarımsal ürün ihracatının arttırılması olarak benimsenmiştir.
Plan döneminde ana sektörler itibariyle GSYİH’daki katma değer artış hedefleri şöyledir.
Tablo.12 Ana sektörler İtibariyle Sektörel Gelişim
1989 Yılı
GSYİH Payı 1994 GSYİH Payı Yılı 1989-1994 arası değişim Plan döneminde katma değer artışı Tarım 15,8 13,9 4,1 9,0 Sanayi 36,7 39,0 8,1 44,7 Hizmetler 47,5 47,1 6,7 46,3
Tarım reformu uygulamaları konusunda önceki planlarda benimsenen hedefler tekrarlanmıştır. Bunun yanı sıra Avrupa Birliği üyelik çalışmaları kapsamında mevzuat ve yapısal uyum için gerekli çalışmaların yapılacağı belirtilmektedir.
Tarımsal arazilerin küçük parçalı yapısı tarım sektörü ile ilgili önemli bir sorun olarak ele alınmaktadır. Bu küçük yapı sulama ve üretim maliyetlerini arttırdığı için arazi toplulaştırılmasının gerekli olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca tarımsal ve hayvansal açıdan önem taşıyan İç Ege, Orta Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ovalarının sulamaya açılması ve sulamanın verimli bir şekilde yapılması için çalışmalar yapılması gereği vurgulanmıştır.
88 KIRSAL ALANLAR VE KALKINMA
Şehirleşmenin devam ettiği tespiti ile dönem sonunda kırsal alanlarda yaşayan nüfusun azalarak toplam nüfusun %43,25’ini oluşturacağı öngörülmektedir. Şehirleşmedeki bu artış tedbirlerin de çoğunlukla şehir hayatını düzenlemeye yönelik olarak alınmasını gerekli kılmıştır. Kırsal alanlarla ilgili olarak sadece tarihi ve doğal dokuyu koruma vurgusu yapılarak teknoloji, insan ve doğa arasındaki üretim ilişkilerinin doğal kaynaklara zarar verdiği belirtilmiştir.
Bölgesel gelişmeye özellikle metropol alanlardaki nüfus ve sanayi yoğunluklarını azaltma kapsamında bakılmıştır. Bu amaçla göçleri yönlendirmek ve kontrol etmek için metropol altı şehirler oluşturulması, orta büyüklükte yerleşim merkezlerinin kurulması, az gelişmiş bölgelerdeki kırsal yerleşim birimlerinin tespit edilerek gelişimlerinin desteklenmesi amaçlanmıştır.
Plan ile kırsal alanlar ile ilgili yapılacak çalışmalarda bu alanların çağdaş ihtiyaçlara uygun hizmetleri alabilmesinin sağlanması temel ilke olarak belirlenmiştir. Bu amaçla götürülecek hizmetlerinde merkez köy ve kasabalara yönlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu yerlerde ekonomik faaliyet çeşitliliğinin arttırılarak sadece tarıma dayalı gelir beklentilerinin değiştirilmesi gerektiği belirtilmiştir.
89 6.7. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (1996-2000) Kırsal Kalkınma:88
Önceki plan döneminde tarım sektörünün GSYİH içerisindeki payı 1990 yılında %17,5 iken dönem sonunda %15’e kadar düşmüştür. Sektör payındaki bu düşüşün yanı sıra tarım sektöründeki istihdamın payı %45 civarlarındadır. Yani ekonomik değer olarak tarım sektöründe bir düşüş yaşanırken bu sektörden gelir elde edilen kişilerin sayısı artmıştır.
Yine dönem boyunca tarım arazilerinin tarım dışı faaliyetlerde kullanımının artması, erozyon ve tarımsal arazilerin mülkiyet yapısındaki bozukluk sebebiyle küçük işletmelerin payı sürekli artmaktadır. Bu ise kırsal alanlardaki olumsuz koşullar ağırlaşmakta, kırsal ile şehir hayatı arasındaki farklar belirginleşerek artmaktadır. Tarım sektöründeki gelirlerin düşük olmasının yanı sıra sektördeki gelir dağılımında da önemli adaletsizlikler mevcuttur.
Uygulanan destekleme politikalarının istikrar sağlama niteliğinin olmaması ve tarımsal faaliyet gerçekleştiren kurumların koordineli çalışmamaları sebebiyle kaynakların rasyonel kullanımı sağlanamamış ve maliyetlerin artmasına sebep olmuştur. Ayrıca önceki dönemlerde hedeflenen araştırma, eğitim ve yayım faaliyetleri de
88 Devlet Planlama Teşkilatı. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). Erişim: http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Yedinci-Be%C5%9F-Y%C4%B1ll%C4%B1k-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-1996-2000%E2%80% 8B.pdf
90 KIRSAL ALANLAR VE KALKINMA
gerçekleştirilememiştir. Bütün bu olumsuzlukların en önemli sebebi kamu kesiminde yetki dağınıklığı ve koordinasyon yetersizliğidir. Tarımsal arazi kullanımı ile ilgili yapılan hatalı uygulamalardan biriside hayvancılık için hayati öneme haiz olan mera alanlarının tarımsal faaliyet için kullanılmasıdır. Bu tutum kırsal kesimin geçim kaynaklarından birisi olan hayvancılık faaliyetlerini olumsuz etkilemiştir.
Tarımsal faaliyetlerle ilgili düzenlemelerin temelinde önceki plan dönemlerinde olduğu gibi artan nüfusun ihtiyaç duyacağı gıda maddelerinin yetiştirilmesini temin etmek ve üretim ve ihracatın arttırılarak üretici gelirlerinde istikrarlı artışların sağlanması amacı yer almıştır. Bu amaçlar tarımsal alanların kullanımının marjinal sınırlara ulaşması sebebiyle ancak tarımsal verimliliğin arttırılması suretiyle sağlanabilecektir. Burada da öncelikli sulanabilir arazi miktarını arttırmak, yani sulama projelerine ağırlık vermek ve tarımsal uygulamalarda modernleşmeyi sağlamak amaçlanmıştır.
Bu dönemden itibaren tarım politikaları Dünya Ticaret Örgütü anlaşmaları ve Avrupa Birliği ortak tarım politikası kapsamında oluşturulması hedeflenmiştir. Bu çerçevede tarımsal ürün fiyatlarına yapılan devlet destekleri azaltılacaktır.
Bu plan döneminin bir diğer özelliği de hayvancılık alanında alınan tedbirler olmuştur. Özellikle hayvansal protein tüketiminin bir kalkınmışlık göstergesi olduğu göz önüne alınarak Türkiye’de hayvan varlığının arttırılması ve hayvancılığın modern yöntemlerle
91 geliştirilmesi için tedbirler alınmıştır. Bu kapsamda Başbakanlığa bağlı Hayvancılık Müsteşarlığı kurulması planlanmış ve tarımda yeniden yapılanma kurulu oluşturulmuştur. Bunların dışında Tarım ve Köyişleri Bakanlığının görevlerinin yeniden yasa ile düzenlenmesi, Arıcılık Araştırma Enstitüsü kurulması, Tarım Satış Kooperatifleri kanununda gerekli değişikliklerin yapılması, Yeni bir Mera Kanununun yapılması, Ziraat odalarının yapılarının değiştirilmesi, Üretici Birlikleri Yasasının çıkarılması gibi kırsal alanda yürütülen faaliyetlerin düzenlenmesine yönelik pek çok yasal çalışma yapılacağı belirtilmiştir.
Toprak ve su kullanımına ilişkin belirlenmiş bir politika yoktur. Kırsal alanlarda kalkınmayı sağlamak üzere özel program ve projelere öncelik verileceği belirtilmiştir. Bu projelerin önemli çoğunluğu içme ve sulama suyuna ulaşımın kolaylaştırılması, su kullanımının kaynakları koruyacak şekilde organize edilmesi konularına odaklanmaktadır. Kalkınma sorununa bölgesel olarak baktığımızda plan öncesi dönemde getirilen kalkınmada öncelikli yörelerle ilgili tedbirlere rağmen bölgesel kalkınmada istenilen düzeyde gelişme sağlanamamıştır. Özellikle en az gelişmiş bölgeler olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki huzursuzlukları azaltmak, göçü durdurmak ve yeni yatırımları gerçekleştirmek üzere bölgesel kalkınma planlarına özel önem verileceği belirtilmiştir. Özellikle bu bölgeleri kapsayan acil destek programları uygulamaya konulmuş, Atatürk Barajı tamamlanmıştır.
Planla dikkati çeken bir diğer husus yerleşim planları ile ilgilidir. Küçük ve dağınık yerleşimlerde yaşayan kırsal nüfus göç hareketleri ile ara
92 KIRSAL ALANLAR VE KALKINMA
kademeleri atlayarak doğrudan metropol şehirlere göç etmişlerdir. Bu hareketlilik önemli sosyal ve ekonomik sorunları doğurmuş ve kırsal alanların kalkınma sorunu yanında kentsel yatırım ihtiyaçlarını da doğurmuştur. Çünkü kente göç edenler yeterince kentleşememekte, kentin sunduğu bilgi, sermaye ve teknolojinin uzağında kalarak yeni sorunlara sebep olmuştur.
6.8. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) Kırsal