Ele alınacak projeler Üçüncü beş yıllık plan döneminde gerçekleştirilmesine çalışılacak projeler şunlardır:

a, Optik alet yapım laboratuvarı b Elektronik alet yapım laboratuvarı c Korona ve kozmik ışın gözlem istasyonu d, Anadolu güneş fiziği istasyonu

e Güneş enerjisinin kullanılması laboratuvarı f „ Silifke sabit manyetik istasyonu

g Türkiye Deprem istasyonları şebekesi kapsamı için­ de 13 deprem istasyonu.

7» Rasathane Bölümlerinin tanıtılması ,, a„ Uzay Bilimleri

ı Güneş fiziği - Kandilli Resethenisinde kurulu - şundan 1947 y ı l m a kadar* mevcut dürbünün hangi astronomi ko nusu hizmetinde kullanılacağı planlanmamıştır 1947 yılında dürbünün hizmete sokulması ve en yararlı şekilde kullanılma­ sı bir sorun olmuştur 0 yıllarda İstanbul Üniversitesi ast­ ronomi Enstitüsünün çalışmaları sorunumuzun kolaylıkla çözü­ müne yardım etmiştir

Çalışma konusu olarak yıldızlar astronomisi değilde güneş*in seçiminin başlıca iki nedeni vardır:

a Birinci neden ekonomiktir Bilindiği gibi yıldız - lar üzerinde araştırma yapabilmek için çok büyük, yani çok pahalı araçlara ihtiyaç vardır Halbuki güneş gözlemleri i- çin oO cm açıklaklı bir dürbün kafi gelmektedir» Böyle bir dürbünün teorik ayırma gücü bir yay saniyesi altındadır E - sasen atmosferimizin varolan koşulları bir yay saniyesi al - tında gözlem yapma olanaklarını vermemektedir, Bu nedenle gü neş araştırıcıları dürbün objektifini büyültmeği değilde at- moşfer koşullarının iyi olduğu yerleri tercih etmektedirler» b , İkinci neden ise, batı bilim ortamına çabuk girmek tir., Zira güneş problem olarak ele alınınca karşımıza incele

26

necek ve gözlenecek bir çok olay çıkmaktadır

Yıldızların evrimi» içindeki çekirdek üretimi;, onla - r m yapıları gibi konular astrofiziğin ilginç sorunlarıdır Bu sorunlar evrenin doğuşunu yapısını» giderek yaşamın sır­ larını içerir Bu yüzden günümüzde yıldızları devamlı ve i- natla gözlemek»onlardan bilgi almağa çalışmaka kaçınılmaz olmuştur Güneş de bu milyonlarca yıldızdan biridir ve dünya miza en yakın olanıdır Bu nedenle onu incelemek diğer yıl - dızları incelemekten hem daha kolay ve hem de daha ucuzdur Ayrıca onun evrimi dünyamızdaki yaşam ile sıkı sıkıya ilgili olduğundan çok merak edilen bir konudur Güneş deki plazma - n m bulunduğu fizik koşullar yer yüzündeki laboratuvarlarda yaratılmasının olanaksız olması bakımından da ilginçtir

Bütün bu ilginç sorulara cevap verebilmek ve bu bilim dalında diğer ülkelerle yarış edebilme amacı Kandilli Rasat­ hanesinde Güneş fiziğinin kurulup gelişmesine yol açmıştır

Güneş temel olarak üç katmana ayrılır; Işıkküre,renk- küre ve taç

Işıkkürenin en ilginç olayları güneş lekeleridir Bu katmanda ayrıca ışık küre meşaleleri ve iyi görüş koşullan altında granüller görülebilir Bu katmanın üstünde renkküre vardır, bu kürenin ışık şidditi çok zayıfdır* en çok 6563 R ( H ) ve 3933 R ( Ca K ) dalga boylarında kuvvetli sal ma yapar Bu nedenle yalnızca bu dalga boylarını geçiren süz geç dizgeleri (filtreler) ile bu katmanlardaki olayları gör­ mek mümkün olur Bununla beraber diğer dalga boyları ile de renkküre gözlenmektedir Renkküredeki olaylar»güneş patlama - l a n , renkküre meşaleleri, protüberanslar, sürjler, spiküller süper granüller vb, dır En dış katman Taç'dır Bu katmanın ışınım gücü çok zayıfdır Dünyamız ve diğer gezegenler bu kat manın uzantıları içinde yol alır

Işıkküre gözlemleri - Işıkkürenin gözlenmesine Kandil­ li Rasathanesinde 1947 yılında başlanmıştır Ekvatoryal Zeis- se dürbününün 307 cm odak uzaklıklı»200 mm açıklıklı merceği ile güneş’in 25 cm çaplı bir izdüşümünü elde etmek ve bu gö­ rüntüdeki lekeleri ve meşale alanlarını el ile çizmek o gün olduğu gibi bugünde geçerli bir gözlemdir Bu gözlemler 0 yıldan bu yana süregelmektedir Bir ara ışıkkürenin 18x24 cm plağa fotoğrafları da alınmış isede plak bulmak zorluğu ne - deni ile bu yöntemden vaz geçilmiştir

Renkküre gözlemlerine 1949 yılında Zeiss prizmalı spek troskopu ile protüberans gözlemleri ile başlanmıştır Bu göz-

Resim XII- İzodansitometre aracı

Resim XIII İzodansitometre aracı ile elde edilen bir güneş erüpsiyonunun izofotu

27

lemler görel id i İlk fotoğrafik renkküre gözlemlerine 15» Aralık 1964 gününde başlandı Bu gün renkküre gözlemleri i- çin üç monokromatik filtre kullanılmaktadır»

Ca K (3933 S ) Lyot filtresi, 0. 3-0..6-L2 Pass band - lara ayarlanabilmekte ve merkezi çizgi etrafında 0 6 8 kaydı rılabilmektedir Bu filtre llcm açıklıklı»165 cm odak uzak - lıklı özel bir objektifle kullanılmaktadır» Filtre önüne ve arkasına konan kolimatör ve büyütme mercekleri ile renkküre- nin 2 ve 6 cm çapında fotoğrafları alınabilir, Bu gözlem a - racmın, filtre ve mercekler dışındaki bütün mekanik düzen - lenmesij yapımı» dularlı optik yeryeştirme Kandilli Rasatha­ nesi atölyesi ile güneş fiziği servisinde gerçekleştirilmiş­ tir»

Kandilli Rasathanesinde halen iki H (65638) Lyot filt resi bulunmaktadır Bunlardan B Halle firmasınca imal edilen filtre 0 5 ile 1 8 pass bandlarda gözlem yapma olanağını ver mekte ve merkezi çizgi etrafında ancak 1 8 kayılabilmektedir» Bu filtre 15 cm açıklıklı ve 200 cm odak uzaklıklı bir objek tifle beraber kullanılmaktadır Fotoğraf çekme düzeni otoma­ tiktir, bir puls jeneratörü ile beslenen robot kamera güneş görüntüsünü ve gözlem zamanını filme alır. Bu düzen güneş e- rüpsiyonlarınm gözlemi için hazırlanmıştır Filtre,, objek - tif ve fotoğraf makinası dışındaki bütün dizge Kandilli Ra - sathanesinde tamamlanmış ve gerçekleştirilmiştir»Ca K filt - resi ile bu filtrede ekvatoryal Zeiss dürbününe yerleştiril­ miştir»

İkinci H (6563 A) Lyot filtresi Zeiss firması tara­ fından imal edilmiştir Bu filtre 0»25 A ve 0»50 A pass band lı ve merkezi çizgi etrafında 16 8 kayab ilmektedir„ Bu özel liği ile güneş olaylarının dinamiğini incelemek mümkün olmak tadır» B u filtrede 15 cm açıklıklı ve 225 cm odak uzaklıklı özel mercek ile beraber kullanılmaktadır Bu dizge esas ay — naşı 60 cm tali aynası 45 cm olan düşey bir selosta ile ay - dınlatılmaktadır Coelosta azimutal olup elektronik bir ta - kipçinin komutları ile güneşi izlemektedir Bu dizge bütünü

ile 15 metre yüksekliğindeki Kandilli Güneş Kulesinin üst