Aktif Yurttaşlık Öz Yeterlikleri

getirmektedir. Dolayısıyla aktif yurttaşlık olarak adlandırabileceğimiz bu yurttaşlık günümüz devletleri için yurttaş yetiştirmede önemli hale gelmiştir.

2.5. Aktif Yurttaşlık Öz Yeterlikleri

Evrensel bir yurttaşlık tanımı yapılmasının makul olmayışı yurttaşlığa ilişkin kuram ve tanımların ülkelere, milletlere göre değişkenlik göstermesine neden olmuştur. Ancak 18. yüzyıldan itibaren dünya tarihinde yurttaşlık anlayışı kimlik ve hak kavramları etrafında şekillenmiştir. Kuram ve düşünceleriyle yurttaşlığa damga vuran isimlerden Marshall (2006: 9) yurttaşlığı üç eksende, “ 18. yüzyıl medeni hakların oluşumu, 19. yüzyıl siyasal hakların oluşumu ve 20. yüzyıl sosyal hakların oluşumu şeklinde açıklamıştır. Günümüze gelindiğinde ise, küreselleşen dünya düzeni yurttaşlığı sosyal, siyasi ve medeni haklara sahip olmanın ötesinde bir hale getirerek yurttaşların sahip olması gereken nitelikleri değiştirmiştir. Artık demokrasi toplumlarında yurttaşların sahip olması gereken nitelikler bireylerin siyasal- toplumsal yaşamlarında bu düzene motive olmalarını zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla demokratik toplumlar varlıklarını sürdürebilmek için politik süreçlere katılan aktif yurttaşlara ihtiyaç duymaktadır (Sarıipek, 2006: 87). Bu noktada etkin, katılımcı, sorumlu ve aktif yurttaşlık olarak adlandırılan yeni yurttaşlık anlayışları, ülkelerin politik vizyonlarını aktarmasında ve bireylere eğitim aracılığıyla kazandırılmak istenen yurttaşlık yeterliklerini kazandırmada önemli rol oynamaktadır.

Demokratik bir toplumun temel amacı yurttaşların sosyal, kültürel, politik ve ekonomik hayata tam katılımlarını sağlamaktır. Bu amaçla Avrupa konseyi, daha demokratik müreffeh bir toplumun inşası için küresel çapta genç vatandaşların siyasal karar ve eylemlerinde aktif katılımlarını esas almakta ve demokratik yönetime katılımı oy kullanmak veya seçim yapmaktan daha fazlası olarak görmektedir (Barber, 2009: 26). Bundan dolayı aktif yurttaşlık, toplum içerisinde sosyal, politik ve ekonomik hayata katılımın yolu olarak yalnızca oy verme veya siyasi karar alma hakkına sahip olma değil, aynı zamanda çalışma sosyal yardım haklarından yararlanma, cinsiyet eşitliği ve yurttaşlık eşitliğini sağlamanın aracı olarak önemli bir işlev üstlenmektedir (Abou Habib, 2011: 442). Özellikle küreselleşme sürecinde yurttaşlığın aktif boyutuna ve demokratik karakterine yapılan vurgular aktif yurttaşlığın insan hakları ve demokrasi çerçevesinde verilen ortak yaşam içerisinde üstlendiği barışçıl yaklaşımla bir sivil toplumu resmettiğini göstermektedir.

Tanım olarak aktif yurttaşlık, yurttaşlığı ulusal devletle sınırlamaz ve yurttaşlığın gerekli bir bileşeni olarak eylemi (katılımı) esas alır (Zimenkova, 2008:

25

85). Böylece bir demokrasi toplumunda yaşamanın sunduğu tüm fırsatları değerlendiren ve ulusal aktivizmden küresel farkındalığa sahip olan yurttaşların yetiştirilmesi amaçlanır (Mutch, 2004: 51).

Lawson (2001:167) aktif yurttaşlığın ne anlama geldiğine dair farklı anlayışların var olduğunu ve geçmişte de çok destek alan bir kavram olduğunu belirtmiştir. Öncelikle aktif, destek anlamında demokratik siyasi tartışma ve eylemlere eleştirel katılım olarak kullanılmakla birlikte karşılıklı yükümlülüklere dayanan bir değerler dizesine geçiş süreci ve toplum içerisinde gençleri kazanmanın bir yolu olarak da görülmüştür. The Taskforce on Active Citizenship (2007) raporunda aktif yurttaşlık, vatandaşların gönüllü olarak veya topluluklar aracılığıyla ekonomik, sosyal ve politik güç konularında ortak hedefler peşinde olmalarını ifade eder. Raporda ise aktif yurttaşlığa dair önemli öneriler sunulmaktadır:

 Toplum içerisinde din, köken milliyet statüsü veya diğer boyutlar açısından farklılıklar varsa yurttaşlar saygı içerisinde ait olduğu toplumda ortaklaşa yaşamalıdır.

 Yerel yönetimler, resmi demokrasi kurumları ve temsilcilerde dâhil olmak üzere aktif yurttaşlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olmamalı ve aktif yurttaşlığı potansiyel olarak güçlendirmelidir.

 Aktif yurttaşlık doğası gereği risklidir. Çünkü gönüllü yurttaşların toplumda ve çeşitli sektörlerde yönlendirilmesi zordur.

Aktif yurttaşlık-vatandaşlık tabiri Avrupa Birliği’nin dinamik bilgi tabanlı sürdürülebilir ekonomisinin daha fazla sosyal uyumla büyümesini ve “açık koordinasyon yöntemi “olarak ifade edilen eğitim hedeflerinin yürütülmesinde ve eğitim- öğretim sistemlerinin kalitesini artırmada benimsemiş olduğu ikinci hedefler arasında yer almaktadır. Bu hedefin detaylarında ise, hem sivil toplumun gelişmesi hem de istihdam açısından fırsat eşitsizliğinin azaltılmasına yönelik fırsatların sunulması amaçlanmıştır. Aktif yurttaşlık Avrupa yönetimi ile ilgili olmuştur. Avrupa birliği projesi, politik Avrupa’yı anlayan ve bunlarla ilgilenen vatandaşlar yetiştirmeyi hedeflemektedir. Diğer bir değişle, sürekli ve barışçıl ortak bir Avrupa emeli için aktif yurttaşlık gerekli görülmüştür. Bu amaçla projede demokrasi için aktif vatandaşlık söylemi simge haline gelmiş ve birçok Avrupa ülkesinde vatandaşlık eğitim biçimleri tartışılmaya başlamıştır. Bundan dolayı aktif vatandaşlık demokrasiyi ve sivil toplumu teşvik etmek için kullanılabilecek bir araç olarak düşünülmüştür. CRELL (eğitim ve

26

yaşam boyu araştırma merkezi) tarafından yürütülen “Demokrasi için aktif vatandaşlık” araştırma projesinde aktif vatandaşlık yalnızca politik hayata katılım boyutuyla değil yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde çevresel faaliyetlere katılım sağlamak amaçlı yeni aktif vatandaşlık biçimleriyle de karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda aktif vatandaşlık eğitimi örgün ve yaygın eğitim kurumlarında aktif vatandaşlığı teşvik eden bir yaşam döngüsü içerisinde verilmektedir.

Projede aktif vatandaşlık eğitim örnekleri şu şekilde açıklanmıştır:

 Demokratik ilkelere göre düzenlenmiş bir okul ve okul konseyleri gibi araçlarla karar verme süreçlerinin düzenlendiği öğretim ortamları sunulur.

 Gençlerin toplumda değişiklik yaratmalarını sağlamak amaçlı gençlik kulüplerine katılımın sağlanması amaçlanmaktadır.

 Yetişkin eğitim merkezlerinde yetişkinlere eleştirel okuma ve dinleme becerilerinin kazandırılması hedeflenmektedir (Hoskins, 2006: 2-5).

Aktif vatandaşlık için sunulan “Aktif Avrupa Vatandaşlığı Öğrenimi” (1997) adlı Avrupa komisyonu raporunda ise, katılımcı demokrasi pratiğini yürütmek için özerklik, sorumluluk, işbirliği, yaratıcılık, karşıtlarla yüzleşmek, kendi kendine değer ve hoşgörü kavramları ile aktif vatandaşlığın güçleneceği iddia edilmektedir. Dolayısıyla iyi bir vatandaşlığın temel iki faktörü, sivil katılım ve aktif vatandaşlık olarak kabul edilmektedir.Aktif vatandaşlığın teşvik edilmesinde bazı bilgi ve beceriler şu şekilde açıklanmıştır:

 Başkalarıyla müzakere etme ve iş birliği yapma becerisi  Proaktif bakış açısı

 Bağımsız görüşlere sahip olma ve bağımsız hareket edebilme becerisi

 Bir konu hakkında seslerini duyurabilecek olmalarının farkındalığı ve dikkate alınacaklarını varsaymak olarak ifade edilmiştir (Benn, 2000: 243-245).

Aynı zamanda 2005 yılında Avrupa komisyonu aktif vatandaşlık yeterlikleri şu şekilde açıklamıştır:

27

 Bilgi boyutu: Politik okuryazarlık, kültürel miras, insan hakları ve sorumlulukları, tarihi bilgiye sahip olma, yasal konuları bilme gibi becerilerle açıklanmıştır.

 Beceri boyutu: Toplumu ve politikayı etkileme becerisi, kültürler arası yeterlilik, aktif dinleme, problem çözme, tartışma becerileri, araştırma yeteneği, risk değerlendirmesi ve özerklik.

 Tutumlar: Bağımsızlık, değişime açıklık, politik güven, siyasi etkinlik, politik ilgi, kültürel takdir, diğer kültürlere saygı, esneklik, sorumluluk ve toplum içerisinde politikayı etkileyen vatandaşlar olarak yer alma.

 Değerler: Adalet ve eşitlik, barış, demokrasi, insan hakları, cinsiyet eşitliği.  Kimlik: Kişisel kimlik, topluluk kimliği, ulusal kimlik ve küresel kimliğe vurgu yapılmıştır (Hoskins, 2006: 7).

Yeung, Passmore ve Packer (2008: 69) tarafından yapılan bir araştırmada da Avustralyalı gençlerin aktif yurttaşlığa ilişkin tanımları, başkalarına saygı, sorumluluk almak, çevreye katkıda bulunmak ve toplumdaki insanlara yardım etmek şeklinde olmuş ve yurttaşlık katılımının temel özellikleri arasında yer almıştır. Marinetto (2003: 109-117) aktif vatandaşlığın teşviki ile ilgili, hükümetler toplumlar ve bireyler için kişisel ahlak çerçevesinde olumlu bir yaşam tasnif ettiğini ve aynı zamanda aktif vatandaşlığın devletin daha etkili yönetim sağlayabilmesi için bir strateji olarak işlediğini de belirtmektedir. Aktif yurttaşlık, bireylerin yaşamlarında sivil eylemlerde bulunmaya istekli olduklarında, kendilerini kişiselleştirdiklerinde ve sosyal uyum becerilerini geliştirdiklerinde ortaya çıkmaktadır (Çakmaklı, 2015: 425).

Aktif yurttaşlık bütün demokrasi toplumlarında önemli olduğu gibi ülkemizde de önemli bir yer tutmaktadır. Bu konu ile ilgili projelerin ve araştırmaların var olduğunu görmekteyiz. Nitekim 2013- 2016 yıllarından gerçekleştirilmiş olan Bölgesel idare ve yerel demokrasi projesinde aktif yurttaşlık şu şekilde ifade edilmiştir:

“Yurttaşlar bir araya gelerek de kendilerini ilgilendiren ve zarara uğradıklarını düşündükleri konularda da başvuru hakkını kullanabilir, dava açabilirler.” “Son dönemde özellikle çeşitli haberleşme araçlarının aktif olarak kullanılması sayesinde sivil toplumu oluşturan aktif yurttaşlar birbirinden farklı ve çeşitli kimliklerle, nedenlerle (sınıfsal, etnik, vb.) iç içe geçen bir ilişkiler ağına dayanarak esnek ve hızlı hareket edebiliyor; lidersiz, kısıtlayıcı ve katı kurallara, tüzüklere gerek duymadan, sadece bir sorunu dert edinmiş olma temel fikri ile yol alıyor. Sürekli hareket halinde olan; kalkınma hedefi, büyüme ve özel kesime yönelik düzenlemeler karşısında